THE RIVERS OF THE PONTOS REGION IN ANCIENT AND MEDIEVAL SOURCES: THE HALYS, IRIS  THERMODON

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 1, 145 - 162, 26.07.2024

Kansu Ekici , Mesut Kınacı

https://doi.org/10.18513/egetid.1385680

Öz

The seas have shaped and moulded the surrounding geography ecologically, economically, demographically and politically for ages. However, freshwater resources, which are essential for people’s lives, also attracted human communities to themselves, and settlements were formed around the freshwater resources and streams. Like all seas, the Pontos Eukseinos (the Black Sea) shaped its surrounding geography and gave its name to the region on the south coast. The region called the Pontos in ancient times attracted attention with its suitable climatic conditions, geographical features, underground and above ground rich resources and the autochthonous peoples living on it. It is understood that the rivers were significant for the shaping of this region. These rivers not only marked the boundaries of the region, but also were regarded as the psychological border between societies and civilizations throughout history. The Halys was one of these rivers. Not only did the Pontos region mark the southern and western borders but also was considered to be the border between the eastern and western cultures throughout the ages. Another important river in the region was the Iris River being the lifeblood of the region with its waters forming the fertile plains. The Thermodon River, which gained its fame with the legendary peoples living around it, contributed to the popularisation of the region, and formed fertile lands suitable for agriculture due to its wetlands, it also significantly added value to the development of the region. This study has tried to deal with the importance of the Halys, Iris and Thermodon rivers in the Pontos Region and their images in the minds of the people throughout the ages by taking into account the axis of the ancient, medieval sources and modern research.

Anahtar Kelimeler

Black Sea, Amazones, Themiscyra, River Gods

THE RIVERS OF THE PONTOS REGION IN ANCIENT AND MEDIEVAL SOURCES: THE HALYS, IRIS  THERMODON

Öz

Denizler, çağlar boyu çevresindeki coğrafyanın ekolojik, ekonomik, demografik ve siyasi olarak şekillenmesini sağlamışlardır. Bununla birlikte insanların yaşamları için gerekli olan tatlı su kaynakları da insan topluluklarını kendine çekmiş, tatlı su kaynaklarının ve akarsuların çevresinde yerleşimler oluşmuştur. Tüm denizler gibi Pontos Eukseinos (Karadeniz) da çevresindeki coğrafyayı şekillendirmiş, güney kıyısındaki bölgenin de isim babası olmuştur. Antikçağda Pontos olarak adlandırılan bölge iklimsel koşullarıyla, coğrafi özellikleriyle, yeraltı ve yerüstü zenginlikleriyle ve üzerinde yaşayan otokton halklarla ilgi çekmiştir. Bu bölgenin şekillenmesinde de akarsuların önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bu akarsular bölgenin sınırlarını çizmekle kalmamış, tarih boyunca toplumlar ve medeniyetler arasındaki psikolojik sınır olarak da görülmüşlerdir. Kızılırmak bu nehirlerden biridir. Pontos Bölgesi’nin güney ve batı sınırlarını çizmekle kalmamış aynı zamanda çağlar boyu doğu ve batı kültürü arasındaki sınır olarak da görülmüştür. Bölgedeki önemli diğer bir nehir de taşıdığı sular ve oluşturduğu verimli ovalarla bölge için can suyu niteliği taşıyan Yeşilırmak Nehridir. Hem etrafında yaşayan efsanevi halklarla ün kazanan ve bölgenin popülerleşmesine katkı sunan hem de oluşturduğu ovaların sulak olması sayesinde, tarıma uygun verimli alanlar yaratan Terme Nehri bölge için önemli katma değer yaratmıştır. Bu çalışmada Pontos Bölgesi’de yer alan Kızılırmak, Yeşilırmak ve Terme nehirlerinin bölge için taşıdığı önem ve çağlar boyu insanların zihninde oluşturdukları imgelem antikçağ ve orta çağ kaynakları ekseninde, modern araştırmalar da göz önünde bulundurularak aktarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Amazonlar, Themiskyra, Nehir Tanrıları

Kaynakça

• Akkan 1962 Erdoğan Akkan, “Kızılırmak’ın Aşağı Kesiminde Kayıkla Nakliyat” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 20/3-4, pp. 263-274.
• Altınoluk 2005 Zeynep Sencan Altınoluk, Sikkelerin Işığında Küçük Asya’da Irmak Tanrıları. Unpublished PhD Thesis, İstanbul University. İstanbul.
• Arslan 2006 Murat Arslan, “Pontos’tan Karadeniz’e Bir Adlandırmanın Ardındaki Önyargılar, Varsayımlar ve Gerçekler”, Olba XIV, pp. 75-92.
• Arslan 2007 Murat Arslan, Mithradates Eupator VI: Roma’nın Büyük Düşmanı, İstanbul.
• Barth 2017 Heinrich Barth, Heinrich Barth Seyahatnamesi Trabzon’dan Üsküdar’a Yolculuk 1858, Trans. Türkis Noyan, İstanbul.
• Baykara 1988 Tuncer Baykara, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara.
• Bekker-Nielsen and Jensen 2015 Tønnes Bekker-Nielsen. & Marit Jensen, “Two Pontic Rivers”. Cedrus III, pp. 231-242.
• Bıjışkyan 1969 Per Minas Bıjışkyan, Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası 1817-1819, Trans. H. D. Andreasyan, İstanbul.
• Campbell 2012 Brian Campbell, Rivers and the Power of Ancient Rome, North Carolina.
• Chesneau 2012 Jean Chesneau, D’Aramon Seyahatnamesi Kanuni Devrinde İstanbul-Anadolu-Mezopotamya, Trans. Işıl Erverdi, İstanbul.
• De Blois 2007 François De Blois, “The Name of the Black Sea”. Eds. Maria Macuch & Mauro Maggi & Werner Sundermann, Iranica: Iranian Languages and Texts from Iran and Turan, Wiesbaden, pp. 1-8.
• Dernschwam 1992 Hans Dernschwam, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, Trans. Yaşar Önen, Ankara.
• FgrHist. Die fragmente der griechischen Historiker, I-XV, Ed. Felix Jacoby, Berlin-Leiden 1923-1958.
• Doğancı 2020 Kamil Doğancı, “Antik Çağ’da Sahil Kentlerini İç Bölgelere Bağlayan Kara Yolları”, Journal of History School 44, pp. 129-156.
• Efe 1996 Recep Efe, “Kızılırmağın Akım ve Rejim Özellikleri”, Öneri 4, pp. 39-60.
• Ekmen 2015 Hamza Ekmen, “Filolojik ve Arkeolojik Verilere Göre Anadolu’da M.Ö. II. Binde İletişim”, İletişim Ağları ve Sosyal Organizasyon, Ed. Adnan Baysal, İstanbul, pp. 47-66.
• Eskikurt 2014 Adnan Eskikurt, “Ortaçağ Anadolu Ticaret Yolları”, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, pp. 15-40.
• Forlanini 2013 Massimo Forlanini, “La survie des toponymes de l’âge du bronze dans le Pont et en Cappadoce. Continuité ethnique, linguistique et survie des traditions de l’époque hittite impériale pendant les siècles “obscurs” jusqu’au début de l’âge classique?”, L’Anatolie des peuples, des cités et des cultures, Eds. Hadrien Bru & Guy Labarre, Besançon, pp. 69-84.
• Genç 1997 Reşat Genç, “Türk İnanışları ile Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı-Kırmızı-Yeşil”, Erdem. Aydın Sayılı Özel Sayısı III. 9/27, pp. 1075-1110.
• Güney 2004 Emrullah Güney, Türkiye Hidrocoğrafyası, İstanbul.
• Hoffner 1990 Henry Angier Hoffner Jr., Hittite Myths, Atlanta.
• Hoffner 1997 Henry Angier Hoffner Jr., “Hittite”, Law Collections from Mesopotamia and Asia Minor, Ed. Martha Roth, Georgia, pp. 213-247.
• Imparati 1992 Fiorella Imparati, Hitit Yasaları. Trans. Erendiz Özbayoğlu, Ankara.
• Işık 2001 Adem Işık, Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi, Ankara.
• Jaoshvili 2002 Shalva Jaoshvili, The Rivers of the Black Sea, Copenhagen.
• Kınacı 2015 Mesut Kınacı, “Antikçağda Pontos Bölgesi’nin Tarihsel Coğrafyası”, Cedrus III, pp. 181-229.
• King 2008 Charles King, Karadeniz, Trans. Zülal Kılıç. İstanbul.
• Koç 2017 Yasemin Koç, “Banu Çiçek’ten Gülcemal’e Alp Kadın Tipinin İzleri”, Journal of Turkish Language and Literature, 3/2, pp. 147-154.
• Liddell and Scott 1996 Henry George Liddell & Robert Scott, Greek-English Lexicon, with a Revised Supplement, Oxford.
• Maercker 1894 G. Maercker, “Reisen im Flußgebiet des unteren Kizil-Irmak”, Verhandlungen der Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin 21, pp. 69-85.
• Minns 1913 Ellis Hovell Minns, Scythhians and Greeks: A Survey of Ancient History and Archaeology on the North Coast of the Euxine from the Danube to the Caucasus, Cambridge.
• Öztürk 2017 Yücel Öztürk, “Karadeniz Ticaret Ağları ve Kefe (XIV-XVI. Yüzyıllar)”, Archivum Ottomanicum, Eds. Barbara Kellner-Heinkele & Pál Fodor. Wiesbaden, pp. 89-109.
• Poellauer 2000 Gerhart Poellauer, Latest Investigations in the Homeland of the Amazons at the River Thermodon, Klagenfurt.
• Soylu and Gönülol 2003 Elif Neyran Soylu & Arif Gönülol, “Phytoplankton and Seasonal Variations of the River Yeşilırmak, Amasya, Turkey”, Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 3, pp. 17-24.
• Şaroğlu 2010 Gülcan Şaroğlu, Kappadokia, Pontos, Paphlagonia ve Kilikia Bölgeleri’nin Dağları, Unpublished Master Thesis, Akdeniz University, Antalya.
• Ticshler 1990 Johann Ticshler, Hethitisches Etymologisches Glossar (L-M), Innsbruck.
• Tournefort 2005 Joseph de Tournefort, Tournefort Seyahatnamesi. ed. Stefanos Yerasimos. İstanbul.
• Turan 2000 Şerafettin Turan, Türkiye-İtalya İlişkileri I. Selçuklular’dan Bizans’ın Sonra Erişine, Ankara.
• Uncu 1995 Levent Uncu, Terme Çayı ve Kocamandere Çayı Havzalarında Fiziki Coğrafya Araştırmaları ve Doğal Çevre Sorunları, Unpublished Master Thesis, Ankara University, Ankara.
• Vigo 2010 Matteo Vigo, “Linen in the Hittite Inventory Texts”, Textile Terminologies in the Ancient Near East and Mediterranean from the Third to the First Millennia BC, Eds. Cécile Michel & Marie Louise Nosch, Oxford, pp. 290-322.
• Zengin-Koşan 2019 Olcay Zengin-Koşan, “M.Ö. İkinci Bin’de Kızılırmak”, Sivas Kongresi’nin 100. Yılında Her Yönüyle Sivas Uluslararası Sempozyumu, Eds. Hakan Yekbaş & Ahmet Yüksel, Sivas, pp. 47-60.