ATATÜRK DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DE ÖĞRENİM GÖREN AFGAN ÖĞRENCİLER HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 1, 203 - 239, 26.07.2024

Mehmet Karayaman

https://doi.org/10.18513/egetid.1417640

Öz

I. Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan koşullar, Türkleri ve Afganlıları emperyalizme karşı topyekûn bir bağımsızlık savaşına sürüklemiştir. İngiliz işgaline karşı mücadele eden iki devlet arasında 1921 yılında başlayan dostluk, daha sonraki yıllarda artarak devam etmiştir. 1928 yılında Afgan Kralı Amanullah Han’ın Türkiye’yi ziyareti, iki ülke arasındaki ilişkilerin stratejik bir işbirliğine dönüşmesine vesile olmuş, siyasi ve askeri alanda başlayan işbirliği eğitim ve kültür alanlarını da kapsayacak bir derinliğe ulaşmıştır.
Amanullah Han’ın, ülkesindeki yenileşme hamlelerinde Türkiye’yi örnek alması, doğulu ve Müslüman bir ülke olan Türkiye’den yardım talep etmesi, iki ülke arasındaki kültürel bağların kuvvetlenmesine neden olmuştur. Türkiye, sadece Afganistan’a danışmanlar göndermekle yetinmemiş, Afgan öğrencilerinin Türkiye’de eğitim almalarına da destek vermiştir. Türkiye’de öğrenim gören Afgan öğrencilerin pek çoğu ülkelerine döndüklerinde önemli kadrolara atanmış, modern Afganistan’ın inşasında önemli roller üstlenmiştir.
Çalışmamızda Atatürk döneminde Afganistan’dan Türkiye’ye gönderilen öğrenciler üzerinde durulmuştur. Öğrencilerin geldikleri yıllar, yerleştirildiği okullar, Türk Hükümeti tarafından sağlanan kolaylıklar, öğrencilerin karşılaştıkları sorunlar ve çözüm öneri, kız öğrencilerin Türkiye’ye gönderilmesinin Afganistan’da yarattığı tepki, öğrencilerin ülkelerine döndükten sonraki istihdam olanakları hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığına bağlı Cumhuriyet Arşivi ile yine aynı kurum bünyesinde araştırmacıların kullanımına açılan Türk Diplomatik Arşivi belgeleri analiz edilerek, elde edilen bilgiler mevcut kaynaklardaki bilgilerle karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Türk-Afgan ilişkilerine eğitim penceresinden bakmaya, Türkiye’nin eğitim alanında Afganistan’a verdiği desteğin boyutları analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Türkiye, Amanullah Han, Afgan Öğrenciler, Eğitimde Modernleşme

Kaynakça

• Ahmed 2013 Faiz Ahmed, Rule of Law Experts in Afghanistan: A Socio-Legal History of the First Afghan Constitution and the Indo-Ottoman Nexus in Kabul, 1860-1923, History in the Graduate Division of the University of California, Berkeley.
• Akbaba 2015 Tolga Akbaba, Türkiye Cumhuriyeti’nin Afganistan’a Eğitim Alanındaki Katkıları (1932-1938), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Barfield 2010 Thomas Barfield, Afghanistan A Cultural and Political History, Oxford, Princeton University Press.
• Bayur 1987 Yusuf Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi, III.Cilt, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını, 2.Baskı.
• Çankaya 1968-1969 Mücellidoğlu Ali Çankaya, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (Mülkiye Şeref Kitabı), Cilt:5, Ankara.
• Dağpınar 2002 Mehmet Ali F. Dağpınar, “Afganistan’da Mülkiye”, Mülkiye Dergisi, Cilt: XXVI, Sayı: 237, Kasım Aralık 2002, s.175-182.
• Dayı 2000 Esin Dayı, “Atatürk ve Türk Dünyası”, Atatürk 4. Uluslararası Kongresi I, (Türkistan-Kazakistan, 25-29 Ekim 1999), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s.515-546.
• Geçmişten Günümüze Türk-Afgan İlişkileri, Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Gregorian 1969 Vartan Gregorian, The Emergence of Modern Afghanistan Politics of Reform and Modernization, 1880-1946, Stanford University Press, Stanford, California.
• Hamşioğlu 2006 Oğuz Hamşioğlu, Afgan Modernleşmesi ve Türkiye (1880-1933), Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihî Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihî Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Hashimi 2013 Sayed Mobin Hashimi, Afganistan’da Kadınların Sosyo-Kültürel ve Dini Durumu (Cüzcan Örneği), Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Korkmaz 2000 Özlem Korkmaz, Türkiye’nin Afganistan’a Olan Yardımları (1920-1960), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Köçer 2004 Mehmet Köçer, Türk-Afgan İlişkileri (Emanullah Dönemi 1919-1929), Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elâzığ.
• Nawid 1999 Senzil K. Nawid, Religious Response to Social Change in Afghanistan 1919-29, King Aman-Allah and the Afghan Ulamam, California-U.S.A., Mazda Publisher.
• Özbay 1976 Kemal Özbay, Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, Cilt:II, İstanbul.
• Poullada 1973 Leon B. Poullada, Reform and Rebellion in Afganistan, 1919-1929; King Emanullah's Failure to Modernize A Tribal Society, Cornell University Press, New York.
• Rasanayagam 2003 Angelo Rasanayagam, Afghanistan A Modern History, Monarchy, Despotism or Demokcracy? The Problems of Governance in the Muslim Tradition, I.B. Tauris, London.
• Saray 1997 Mehmet Saray, Afganistan ve Türkler (2. Baskı), Kitapevi Yayınları, İstanbul.
• Şahin 2015 Mustafa Şahin, Atatürk Dönemi ve Sonrası Türk-Afgan İlişkileri Afgan Penceresinden Genel Bakış, İstanbul, Tasam Yayınları.
• Şimşir 2019 Bilal N. Şimşir, Atatürk ve Afganistan, Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Teke 2021 Cevdet Teke, Türk Siyasi Hayatında Memduh Şevket Esendal, Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Yılmaz 2010 Aliye Yılmaz, “Amanullah Han’ın Islahatları ve Atatürk”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2010, Sayı:21, s.155-165.