TANZİMAT SONRASI OSMANLI KADILIKLARININ SINIFLARI VE MAAŞLARI

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 2, 627 - 667, 27.12.2024

Ertan Gökmen

https://doi.org/10.18513/egetid.1416942

Öz

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat öncesi dönemde adliye hizmetleri şer’i, cemaat ve konsolosluk olmak üzere üç çeşit mahkeme tarafından yerine getiriliyordu. Tanzimat sonrasında bu mahkemelere ticaret ve nizamiye mahkemeleri eklense de şer’i mahkemeler yetkileri sınırlandırılmış olarak devletin yıkılışına kadar varlığını korumuştur. Tanzimat öncesi dönemde kadılıklar kaza ve mevleviyet kadılıkları olmak üzere önce ikiye, bunlar da kendi aralarında farklı derecelere ayrılmış idi. Bu anlamda Anadolu kazaskerliği kaza kadılıkları on, Rumeli kazaskerliği kazaları dokuz ve mevleviyetler de dört dereceye ayrılmıştır. Tanzimat sonrası dönemde pek çok kurumda olduğu gibi şer’i mahkemelerin bulunduğu kazalar da birden beşe kadar sınıflara ayrılmış ve buralarda görev yapacak naiplere sınıflarına uygun maaşlar belirlenmiştir. Yapılan bu çalışmada öncelikle muhassıllık uygulaması ile Anadolu ve Rumeli’de oluşturulan naiplikler ile bunlar için belirlenen maaşlara temas edilmiştir. Sonrasında İstanbul Meşihat Arşivi’nde yer alan Rumeli ve Anadolu kazaskerliğine ait kadı tayin ve maaşlarına dair iki deftere göre naip tayinleri ele alınmıştır. Rumeli kazaskerliğine ait defter 1868-1878, Anadolu kazaskerliğine ait defter 1866-1881 yılları arasını kapsamaktadır. Makalede defterlerde yer alan bilgilere göre Anadolu ve Rumeli tarafında bulunan kaza sayısı, bu kazaların sınıfları ve naiplere ödenen maaşlara dair bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şer'i Mahkeme,, Kadı, Naip, Mahkeme, Kanun, Maaş

Kaynakça

• Adıyeke 2000 Nuri Adıyeke, “Temattuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 11, s. 769-823.
• Akgündüz 1990 Ahmet Akgündüz, Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fâtih Devri Kanunnâmeleri I. Kitap, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Akgündüz 1992 Ahmet Akgündüz, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri IV. Kitap, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Cin-Akgündüz1995 Halil Cin-Ahmed Akgündüz, Türk Hukuk Tarihi, C.1, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• Akiba 2007 Jun Akiba, “Kadılık Teşkilâtında Tanzimat’ın Uygulanması: 1840 Tarihli Ta’limnâme-i Hükkâm”, Osmanlı Araştırmaları, XXIX, İstanbul, s. 10-40.
• Alan 2015 Ercan Alan, Kadıasker Ruznamçelerine Göre XVII. Yüzyılda Rumeli’de Kadılık Müessesesi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Ana Bilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• Alan 2018 Ercan Alan, “XVII. Yüzyıl Anadolu Kadılıkları ve Rütbeleri”, Tarih Dergisi, S. 67, (2018/1) İstanbul, s. 59-100.
• Beyazıt 2008 Yasemin Beyazıt, “Rumeli Kadılıkları ve Rütbelerine Dair 1253/1837 Tarihli Yazma”, Belgeler, C. XXVIII, S. 32, s. 11-56.
• Beyazıt 2009 Yasemin Beyazıt, Osmanlı İlmiye Tarîkinde İstihdam ve Hareketlilik: Rumeli Kadıaskerliği Ruznâmçeleri Üzerine Bir Tahlil Denemesi (XVI. Yüzyıl), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yeniçağ), Anabilim Dalı, Ankara.
• Çadırcı 1981 Musa Çadırcı, “Tanzimat’ın İlanı Sıralarında Osmanlı İmparatorluğunda Kadılık Kurumu ve 1838 Tarihli ‘Tarik-i İlmiyye’ye Dair Ceza Kanunnamesi’”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 14, Sayı 25, s. 139-161.
• Çadırcı 1991 Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara.
• Demir 2010 Abdullah Demir, Osmanlı Mahkemesi, Hazine Yayınları, İstanbul.
• Düstûr 1289 Düstûr I. Tertip, Cilt 1, Matbaa-i Amire, 1289, s. 321-322.
• Düstûr 1289 Düstur I. Tertip, Cilt 2, Matbaa-i Amire, 1289, s. 721-725.
• Ekinci 2012 Ekrem Buğra Ekinci, Osmanlı Hukuku, Arı Sanat Yayınları, İstanbul.
• Feyzioğlu 2009 Hamiyet Sezer Feyzioğlu, “Muhassıllık Uygulaması Hakkında Bir Belge”, Belgeler Dergisi, C. XXX, Sayı 34, s. 68-125.
• Feyzioğlu 2010 Hamiyet Sezer Feyzioğlu, Tanzimat Döneminde Kadılık Kurumu, Kitabevi, İstanbul.
• Gökçe 1994 Turan Gökçe, “Anadolu Vilâyeti’ne Dâir 919 (1513) Tarihli Bir Kadı Defteri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 9, S. 1, s. 215-259.
• Halaçoğlu 1999 Ahmet Halaçoğlu, “1740-1741 Tarihli Yazma Esere Göre Rumeli Kazalarının Rütbeleri” XII. Türk Tarih Kongresi Ankara: 12-16 Eylül 1994, Kongreye Sunulan Bildiriler III. Cilt, Türk Tarih Kurumu, Ankara, s. 869-897.
• İnalcık 2015 Halil İnalcık, “Kazasker Ruznamçe Defterlerine Göre Kadılık”, Halil İnalcık Adalet Kitabı, Ed. Bülent Arı, Selim Aslantaş, Yeditepe Yayınevi, s. 133-153.
• Kuru 2016 Levent Kuru, Kazasker Ruznamçelerine Göre 18. Yüzyılın İlk Yarısında Rumeli’de Kadılık Müessesesi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Ana Bilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul.
• Kuru 2019 Levent Kuru, “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Rumeli Kadılıkları”, Balkan Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. 8, S. 2, s. 261-294.
• Ortaylı 1994 İlber Ortaylı, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Turhan Kitabevi, Ankara.
• Ortaylı 2001 İlber Ortaylı, “Kadı” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayını, s.69-73.
• Salname 1295 Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye.
• Uzunçarşılı 2014 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara, 2014, Türk Tarih Kurumu.