TAʿZĪR PROVISIONS APPLIED TO MURDER AND THEFT CRIMES IN OTTOMAN CRIMINAL LAW DURING THE TANZIMAT PERIOD (Example of the Murder and Theft Book No. 471)

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 2, 669 - 696, 27.12.2024

Saliha Okur Gümrükçüoğlu

https://doi.org/10.18513/egetid.1566838

Öz

Osmanlı ceza hukukunda kasten öldürme ve hırsızlık suçlarının cezası hadler kapsamında değerlendirilmiştir ve cezaları sabittir. Tazir cezaları ise, suçun unsurlarının tam oluşmadığı durumlarda had cezaları yerine uygulanabileceği gibi, cezası belirlenmemiş suçlar için de hükme konu olur. Bu çalışma İslam ceza hukukunun temel prensiplerine göre hükmü belli olan had ve kısas suçlarına verilen cezaların yerine uygulanan tazir hükümlerini “Katl ve Sirkat Defteri” üzerinden incelemeyi hedeflemektedir. Söz konusu cezaların uygulamaya nasıl yansıdığı, cezaları sabit suçlar için tazir cezasının hangi şart ve durumlarda uygulamaya konulduğu sorusuna cevap aranacaktır. Bu davaların mahkemeye taşınma, tahkikat ve karar alma süreçleri, verilen cezalarda suç-ceza dengesinin gözetilip gözetilmediği, cezayı hafifleten veya ağırlaştıran etkenlerin neler olduğu açığa çıkarılmaya çalışılacaktır.
Osmanlı arşivindeki farklı tasniflerde yer alan belgelerle zenginleştirilecek makalede, 1256 tarihli ceza kanunnamesinin yanında 1267 tarihli yeni düzenlemenin uygulama alanlarına da yer verilmiştir. Tanzimat dönemi Osmanlı ceza hukukunun değişim ve adaptasyon süreçlerinin suç ve ceza uygulamalarında nasıl bir etki yarattığı analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Hukuku, Kasten Öldürme, Hırsızlık, Had, Tazir.

TAʿZĪR PROVISIONS APPLIED TO MURDER AND THEFT CRIMES IN OTTOMAN CRIMINAL LAW DURING THE TANZIMAT PERIOD (Example of the Murder and Theft Book No. 471)

Öz

In Ottoman criminal law, intentional homicide and theft were classified under the category of "hudud" (fixed punishments), and their penalties were predetermined and unchangeable. On the other hand, ta'zir punishments may be applied in cases where the elements of the crime were not fully established to warrant hudud punishments or where the offense had no fixed penalty under the law. This study aims to examine the discretionary punishments (ta'zir) that were applied instead of the prescribed penalties (hudud and qisas) for crimes that have established rulings under the fundamental principles of Islamic criminal law as documented in the 'Katl ve Sirkat Defteri' (Murder and Theft Book). The research will explore how these punishments were implemented in practice, and under what conditions and circumstances discretionary punishments were applied for crimes with fixed penalties. The study will explore the procedures for bringing such cases to court, the investigative and decision-making stages, and whether the sentences maintained a balance between the crime and punishment. Additionally, it will seek to identify the factors that either mitigated or aggravated the severity of the imposed punishments. This article, enriched with documents from various classifications in the Ottoman archives, examines both the 1256 Penal Code and the scope of the 1267 reforms. It aims to analyze how the processes of change and adaptation in Ottoman criminal law during the Tanzimat era influenced the application of crime and punishment.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Law, Intentional Homicide, Theft, Hadd, Tazir

Kaynakça

• Ahmet Lütfi 1304 Ahmet Lütfi Mir’at-ı Adalet, Matbaa-i Nişan Berberyan, İstanbul.
• Acar 1998 H. İbrahim Acar, “Diyet Açısından Kadın-Erkek Ayrımı Problemi”, Türkiye Günlüğü, no. 51, pp.145-160.
• Açık 2015 Turan Açık “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Osmanlı Hukukunda Kadının Eşkiya Olup Olamayacağına Dair Bir Tartışma: Havva Hatun Örneği”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, V.1, No.1, pp. 35-94.
• Akgündüz 1990 Ahmet Akgündüz, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, V.2, FEY Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Akgündüz 1986 Ahmet Akgündüz, Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Dicle Ünv. Hukuk Fakültesi Yayınları, Diyarbakır.
• Akgündüz 2017 Ahmet Akgündüz, Said Nuri, Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku Uygulaması, Rağbet Yayınları, İstanbul.
• Aktaş 1991 Necati Aktaş, “Ayniyat Defteri”, DİA, V.4, İstanbul, pp. 277-278.
• Akyıldız 1993 Ali Akyıldız, Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, Eren Yayıncılık, İstanbul.
• Apaydın 2009 Yusuf Apaydın, “Siyâset-i Şer’iyye”, DİA, V. 37, İstanbul, pp. 299-304.
• Artuk et alii 2007 M. Emin Artuk, Ahmet Gökcen, A. Caner Yenidünya, Ceza Hukuku Genel Hükümler: Ceza Hukukuna Giriş, Ceza Hukuku Kurallarının Uygulama Alanı, Suç Teorisi, Yaptırım Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara.
• Avcı 2014 Mustafa Avcı, Osmanlı Ceza Kanunu Özel Hükümler, Mimoza Yayınları, Konya.
• Aydın 2020 M. Âkif Aydın, Osmanlı Hukuku Devlet-i Aliyye’nin Temeli, İSAM Yayınları, İstanbul.
• Aydın 2020 M. Âkif Aydın, Osmanlı Devleti’nde Hukuk ve Adalet, Klasik Yayınları, İstanbul.
• Aydın 2017 M. Âkif Aydın, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul, 14. Baskı.
• Aykut 2010 Ebru Aykut, “Osmanlı’da Zehir Satışının Denetimi ve Kocasını Zehirleyen Kadınlar”, Toplumsal Tarih, No. 194, pp. 56-64.
• Bardakoğlu 1998 Ali Bardakoğlu, “Hırsızlık”, DİA, V. 17, pp. 384-396. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No:108, İstanbul.
• Behnesi 1988 Ahmed F. Behnesi, et-Ta’zir fi’l-İslâm, Müessesetü'l-Halici'l-Arabi, Kahire.
• Bilmen 1968 Ö. Nasuhi Bilmen, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, V.3, Bilmen Yayınevi, İstanbul.
• Bingöl 2004 Sedat Bingöl, Nizamiye Mahkemelerinin Kuruluşu ve İşleyişi 1840-1876, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Bostan 1992 İdris Bostan, Osmanlı Bahriye Teşkilatı XVIII. Yüzyılda Tersane-i Amire, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Burhâneddin el-Mergīnânî, el-Hidâye, Darü’-s-Sirac, Medine, 1440.
• Cin and Akgündüz 1990 Halil Cin, Ahmed Akgündüz, Türk-İslam Hukuk Tarihi, V.1, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Cin and Akyılmaz 2003 Halil Cin, Gül Akyılmaz, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, Konya.
• Çadırcı 2013 Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Deal 2017 Roger Deal, Namus Cinayetleri Sarhoş Kavgaları: II. Abdülhamid Döneminde Şiddet, çev. Zeynep Rona, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Demirtaş 2012 Necati Demirtaş, Açıklamalı Osmanlı Fetvaları II, Kubbealtı Yayınları, İstanbul.
• Dönmezer 1987 Sulhi Dönmezer, Sahir Ermani, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, V.1, Beta Yayınları, İstanbul.
• Düzdağ 1983 M. Ertuğrul Düzdağ, Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Ebu Zehre, Muhammed, el-Cerime ve’l-ukube fi fıkhi’l-İslam, Kahire (ty).
• Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî, el-Mebsut, Darü’l-Maarife, C.26, Beyrut (ty).
• Gökcen 1987 Ahmet Gökcen, Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunları ve Bu Kanunlardaki Ceza Müeyyideleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Göktepe 2022 Kaya Göktepe, “Osmanlı Bahriyesinde Bir İşgücü Kaynağı Olarak Kürek Mahkûmlarının İstihdamına Dair Bazı Tespitler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, V. 37, No.1, pp.177-214.
• Heyd 1973 Uriel Heyd, Studies in Old Ottoman Criminal Law, Oxford University Press, Oxford.
• Imber 1983 Colin Imber, “Zina in Ottoman Law”, Contributions a l’histoire economique et sociale de l’Empire Ottoman, Association Pour le Development Des Etudes Turques, Leuven Editions Peeters.
• İnalcık 1993 Halil İnalcık, “Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfî-Sultanî Hukuk ve Fâtih’in Kanunları”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi Üzerinde Arşiv Çalışmaları, İncelemeler, Eren Yayıncılık, İstanbul, pp.337-338.
• İnalcık 1964 Halil İnalcık, “Tanzimat'ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri”, Belleten, V. 28, No.112, pp.623-690.
• İpşirli 1987 Mehmet İpşirli, “Şeyhülislam Sunullah Efendi”, Tarih Enstitüsü Dergisi XIII Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu Hatıra Sayısı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, pp.210-256.
• Karakoç 2006 Sarkis Karakoç, Külliyât-ı Kavânîn, V.1, Haz. M. Âkif Aydın, Fethi Gedikli, Mehmet Akman, Ekrem B. Ekinci, M. Macit Kenanoğlu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Karaman 2001 Hayreddin Karaman, Mukayeseli İslam Hukuku, V.1, İz Yayıncılık, İstanbul.
• Kenanoğlu 2004 Macit Kenanoğlu, Osmanlı Millet Sistemi Mit ve Gerçek, Klasik Yayıncılık, İstanbul.
• Kenanoğlu 2007 Macit Kenanoğlu, “Nizamiye Mahkemeleri”, DİA, V. 33, İstanbul, pp.185-188.
• Konan 2011 Belkıs Konan, “Osmanlı Hukukunda Tecavüz Suçu”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, No. 29, pp.149-172.
• Kütükoğlu 2013 Mübahat Kütükoğlu, Osmanlı Belgelerinin Dili-Diplomatik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• M. Ebu Zehra, İslam Hukukunda Suç ve Ceza, çev. İbrahim Tüfekçi, V. 2, İstanbul, 1994, pp. 92, 512.
• Menekşe 2003 Ömer Menekşe, “Osmanlı’da Zina Cezası Olarak Recm”, Marife, No. 2, pp.7-18.
• Menekşe 1998 Ömer Menekşe, XVII. ve XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Hırsızlık Suçu ve Cezası, MÜSBE Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Mumcu 1985 Ahmet Mumcu, Osmanlı’da Zulüm Kavramı, Birey ve Toplum Yayınları, Toplumsal Araştırmalar Dizisi 1, Ankara.
• Mutaf 1996 Abdülmecit Mutaf, “Osmanlı Arşivindeki Ayniyat Defterleri”, Ankara Ünv. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, No.7, pp.385-391.
• Okur G. 2016 Saliha Okur Gümrükçüoğlu, “Trafik Kazalarında Meydana Gelen Ölüm ve Yaralamalarda Diyet Hükümlerinin Uygulanabilirliği (İslam Hukuku Bağlamında)”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, No. 28, pp. 279-292.
• Osmanağaoğlu K. 2016 Cihan Osmanağaoğlu Karahasanoğlu, “Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Hırsızlık Suçunun Algılanması ve Cezalandırma Şekilleri”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, No. 1, On İki Levha Yayıncılık, pp.657-707.
• Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Silahdar Tarihi, V. 1, Türk Tarih Encümeni, İstanbul, 1928.
• Semerdjian 2008 Elyse Semerdjian, “"Off the Straight Path": Illicit Sex, Law, and Community in Ottoman Aleppo, Syracuse University Press.
• Su 1937 Kamil Su, XVII ve XVIII Yüzyıllarda Balıkesir Şehir Hayatı, Resimli Ay Matbaası, İstanbul.
• Şentop 2004 Mustafa Şentop, Tanzimat Dönemi Ceza Hukuku (Kanunlar, Tadiller, Layihalar, Uygulama), Yaylacık Matbaası, İstanbul.
• Taş ty Necati Fahri Taş, Tanzimat-ı Hayriyye’den Sonra Neşrolunan Kavânin ve Nizâmât, İstanbul Üniversite Kütüphanesi, TY, Nr. 3236.
• Tekin 2020 Abdülkadir Tekin, “İslâm Ceza Hukukunda Tâbî, Tekmîlî ve Ta’zîr Nitelikli Manevî Ceza Türleri”, Amasya İlahiyat Dergisi, No. 14, pp. 99-139.
• Tirmizi, Sünen-i Tirmizi, haz. Muhammed Nasırüddin el-ElbaniMektebetü'l-Maarif li'n-Neşr, Riyad, 1. Baskı, 1417.
• Tuğ 2023 Başak Tuğ, Namus Siyaseti 18. Yüzyıl Osmanlı Anadolusu’nda Irz, Şiddet, Hukuk, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Udeh 1998 Abdulkadir Udeh, et-Teşriü'l-cinaiyyü'l-İslâmî: Mukarenen li-kanuni'l-vaz'i, V. 1, Müessesetü’r-Reyyan, Beyrut.
• Udeh 1976 Abdulkadir Udeh, İslam Ceza Hukuku ve Beşeri Hukuk, V.1, çev. Akif Nuri, İhya Yayınları, İstanbul.
• Üçok 1946 Coşkun Üçok, “Osmanlı Kanunnamelerinde İslâm Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, V.3, No. 1, pp.48-73.
• Üçok et alii 2016 Coşkun Üçok, Ahmet Mumcu, Gülnihal Bozkurt, Türk Hukuk Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara.
• Ünal 2017 Nevin Ünal, “İslam Ceza Hukukunda Kadın”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, V.56, No.2, pp.83-95.
• Yakut 2006 Esra Yakut, “Tanzimat Dönemine Kadar Osmanlı Hukukunda Taziri Gerektiren Suçlar ve Cezaları”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Dergisi, No.2, pp. 25-40.
• Zöhrap 1325 Kirkor Zöhrap, Hukuk-ı Ceza, Ahmed Saki Bey Matbaası, İstanbul.