Engelli Çocuğu Olan Ailelerde Öz Saygı, Yaşam Doyumu ve Sürekli Kaygı

Yıl 2022, , 92 - 110, 19.04.2022

Meşküre Hülya Ünal-karagüven , Fatma Demirtaş

https://doi.org/10.53506/egitim.1074486

Öz

Engelli bir çocuğa sahip olmak çocuğun engeli ne olursa olsun beraberinde bazı güçlükler getirir. Son verilere göre her yüz kişiden yaklaşık 12’si engelli durumundadır. Engelliliğin aileler için ekonomik, psikolojik, sosyolojik açılardan soruna neden olduğu açıktır. Sorunlar, bu engelin aileye getirdiği sorumluluklar nedeniyle daha da artmaktadır. Dolayısıyla engelli çocukların ailelerine yönelik çalışmalar önem kazanmaktadır. Bu çalışma, engelli çocuğu olan ailelerin öz saygı, yaşam doyumu ve sürekli kaygı düzeylerini incelemek amacıyla, tarama modeline göre tasarlanmıştır. Çalışma grubunu uygun örnekleme yöntemiyle seçilen, Balıkesir ili Havran ilçesinde bulunan Kardelen Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezine devem eden engelli öğrencilerin aileleri oluşturmaktadır. Araştırmaya 99'u anne, 112'si baba olmak üzere toplam 211 kişi katılmıştır. Verileri toplamak amacıyla on maddelik bir anket formu ile üç adet ölçek kullanılmıştır. Bu ölçekler; Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Yaşam Doyum Ölçeği ve Sürekli Kaygı Envanteridir. Araştırma sonucunda engelli çocuğa sahip ailelerin puanlarında eğitim ve gelir düzeyi gibi demografik değişkenlere göre anlamlı farklılıklar olduğu görülmüştür. Korelasyon analizi değişkenler arasında ilişki olduğunu göstermiştir. Regresyon analizi sonuçlarına göre yaşam doyumu ve sürekli kaygı düzeylerinin benlik saygısı düzeyini etkilediği belirlenmiştir. Konuyla ilgili daha büyük gruplarla farklı çalışmaların yapılması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aile, Engellilik, Öz saygı (benlik saygısı), Yaşam doyumu, Sürekli kaygı.

Self-Esteem, Life Satisfaction and Trait Anxiety in Families with Disabled Children

Öz

Abstract: Having a child with a disability comes with some challenges, regardless of the child's disability. According to the latest data, about 12 out of every hundred people are disabled. It is clear that disability causes economic, psychological and sociological problems for families. The problems are exacerbated by the responsibilities this disability brings to the family. Therefore, studies for families of disabled children gain importance. This study was designed to examine the self-esteem, life satisfaction and trait anxiety levels of families with disabled children. The research was carried out according to the descriptive relational screening model. The study group consists of the families of the disabled students who attend Kardelen Special Education and Rehabilitation Center in Havran district of Balıkesir province, selected by convenient sampling method. A total of 211 people, 99 of whom were mothers and 112 were fathers, participated in the study. A ten-item questionnaire and three scales were used to collect data. These scales; Rosenberg Self-Esteem Scale, Life Satisfaction Scale and Trait Anxiety Inventory. As a result of the research, it was seen that there were significant differences in the scores of families with disabled children according to demographic variables such as education and income levels. There is a significant relationship between self-esteem, life satisfaction and trait anxiety levels. Life satisfaction and trait anxiety explain self-esteem level significantly. In order to generalize the findings, it is recommended to conduct studies with larger groups on the subject.

Anahtar Kelimeler

1. Family, 2. Disabled children, 3. Self-esteem, 4. Life satisfaction, 5. Trait anxiety

Kaynakça

• Aile ve Çalışma Bakanlığı (AÇB). (2020). Engelli ve yaşlı istatistik bülteni, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, [Disabled and Elderly Statistics Bulletin, General Directorate of Disabled and Elderly Services] Ankara, 1-115. https://www.aile.gov.tr/eyhgm/sayfalar/istatistikler/engelli-ve-yasli-istatistik-bulteni/
• Akıncı, G. Y., & Aral, N. T. D. (2011). Engelli çocuğa sahip olan ve olmayan babaların aile işlevlerini algılamaları ile sosyal uyum düzeylerinin incelenmesi [Examination of the perceptions of family functions and social cohesion levels of fathers with and without a disabled child] (Tez Numarası: 394803) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Akkök, F. (2003). Farklı özelliğe sahip çocuk aileleri ile yapılan çalışmalar [Studies with families of children with different features]. A. Ataman (Ed.), Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitime giriş, içinde (ss: 121-142). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Aktürk, Ü. (2012). Engelli çocuğu olan anne-babaların kaygı düzeyi ve başa çıkma stratejilerinin değerlendirilmesi [Evaluation of anxiety levels and coping strategies of the parents who have handicapped children] (Tez Numarası: 486076) [Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Ardıç, A. (2010). Özel gereksinimli çocuk ve aile. Özel eğitimde aile eğitimi ve rehberliği. [Children and families with special needs. Family education and guidance in special education]. Ankara: Maya Akademi, 19-49.
• Bal, F., Faraji, H. & Erdinç, İ. (2018). Yaşam doyumunu etkileyen faktörlerin evlilik ve cinsellik kavramı üzerinden değerlendirilmesi [Evaluation of the factors affecting life satisfaction through the concept of marriage and sexuality]. Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of Social Science, 5(30), 185-197. https://www.academia.edu/37926369/
• Başaran, İ. E. (2000). Eğitim Psikolojisi [Educational psychology]. Ankara: Nadir Kitap.
• Bilal, E. & Dağ, İ. (2005). Eğitilebilir zihinsel engelli olan ve olmayan çocukların annelerinde stres, stresle başa çıkma ve kontrol odağının karşılaştırılması [Comparison of stress, coping with stress and locus of control in mothers of children with and without trainable mental disabilities]. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 12(2), 56-68. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TlRRd09EYzM/egitilebilir-zihinsel-engelli-olan-ve-olmayan-cocuklarin-annelerinde-stres-stresle-basa-cikma-ve-kontrol-odaginin-karsilastirilmasi
• Budak, S. (2000). Psikoloji Sözcüğü [Psychology Dictionary]. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı [Data analysis handbook for social Sciences]. Ankara: Pegem Akademi.
• Cavkaytar, A. (2012). Toplum ve aile özel eğitimde aile eğitimi ve rehberliği [Family education and guidance in society and family special education]. Ankara: Vize Yayıncılık. (48-64).
• Chang, E. C., & Sanna, L. J. (2001). Optimism, pessimism, and positive and negative affectivity in middle-aged adults: A test of a cognitive-affective model of psychological adjustment. Psychology and Aging, 16(3), 524–531. https://doi.org/10.1037/0882-7974.16.3.524
• Cheng, C. H., & Watkins, D. (2000). Age and gender invariance of self-concept factor structure: an investigation of a newly developed Chinese self-concept instrument. International Journal of Psychology, 35(5), 186-193. https://doi.org/10.1080/00207590050171120
• Coşkun,Y., & Akkaş G. 2009. Engelli çocuğu olan ailelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki [The relation which between anxiety level of the mothers who have disabled children and social support]. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi.10 (1),213-227. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1494924
• Cruice, M., Worrall, L., Hickson, L. and Murison, R. (2003). Finding a focus for quality of life with aphasia: social and emotional health, and psychological well-being. Aphasiology, 17(4), 333-353. https://doi.org/10.1080/02687030244000707
• Çağlar, D. (1982). Ortopedik özürlü çocuklar ve eğitimleri [Orthopedically handicapped children and their education], Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Çelik, S. (2019). Engelli turizmi ve engelli bireylerin turizmde yaşadığı sorunlar: Kilis örneği [Disabled tourism and the problems experienced by disabled people in tourism: The example of Kilis], Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12, 62-77. https://doi.org/10.117719/jırs.2019.3773
• Çuhadaroğlu, F. (1986). Adolesanlarda benlik saygısı [Self-esteem in adolescents]. (Tez Numarası: 264386) [Uzmanlık Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Dağlı, A. & Baysal, N. (2016). Yaşam doyumu ölçeğinin Türkçe ‘ye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması [Adaptation of the satisfaction with life scale into turkish: The study of validity and reliablity]. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59). https://doi.org/10.17755/esosder.263229
• Diener, E., & Lucas, R. E. (1999). Subjective well-being: three decades of progress. Psychological Bulletin, 125(22), 276-303. https://doi.org/10.1037/0033-2909.125.2.276
• Engelliler Şurası. (1999). 1. Engelliler şurası [1. Handicapped council], Ankara: TAKAV Yayınevi.
• Eripek, S. (2002). Özel Eğitim [Special Education]. Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Galambos, N. L., Barker, E. T., & Krahn, H. J. (2006). Depression, self-esteem, and anger in emerging adulthood: seven-year trajectories. Developmental psychology, 42(2), 350. https://doi.org/10.1037/0012-1649.42.2.350
• Guindon, S., & Cappeliez, P. (2010). Contributions of psychological well-being and social support to an integrative model of subjective health in later adulthood. Ageing International, 35(1), 38-60. DOI:10.1007/s12126-009-9050-7
• Güven, Y. (2003). Özel Eğitime Giriş [Introduction to Special Education], İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Işıkhan, V. (2005). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin psiko-sosyal ve sosyoekonomik sorunları [Psychosocial and socioeconomic problems of mothers with mentally retarded children]. Toplum ve Sosyal Hizmet, 16(2), 35. https://dergipark.org.tr/en/pub/tsh/issue/48440/613625
• Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi [Scientific Research Method] (17. Baskı). Ankara: Nobel yayın dağıtım, 81-83.
• Kılıçaslan, Y. (2012). Okul öncesine devam eden 5–6 yaş grubu öğrencilerin benlik kavramlarının annelerinin yaşam doyumları bağlamında incelenmesi [Investigation of self-concepts of preschool students aged 5-6 years in the context of their mothers' life satisfaction] (Tez Numarası: 320402) [Doktora tezi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kitsantas, A., Gilligan, T. D., & Kamata, A. (2003). College women with eating disorders: Self-regulation, life satisfaction, and positive/negative affect. The Journal of Psychology, 137(4), 381-395. https://doi.org/10.1080/00223980309600622
• Koçoğlu, D. (2006). Konya kent merkezinde sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve yaşam kalitesinde, sağlıkta sosyoekonomik eşitsizlikler [Socioeconomic inequalities in health, healthy lifestyle behaviors and quality of life in Konya city center] (Tez Numarası: 320402) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Köknel, Ö. (1988). Kaygı Çağında Stres [Stress in an Age of Anxiety]. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Kulaksızoğlu, A. (2005). Ergenlik Psikolojisi [Adolescent psychology]. İstanbul: Remzi.
• Kulaksızoğlu, A. (2011). Engelli çocuk ve ergenlerin hakları el kitabı: Anne-baba ve öğretmenler için[Handbook on the rights of children and adolescents with disabilities: For parents and teachers]. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Küçükali, A. (2014). Engellilere uygulanan sosyal politikaların değerlendirilmesi: Atatürk Üniversitesi örneği [Evaluation of the social policies applied to the disabled: The example of Atatürk University]. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 59-86. https://dergipark.org.tr/en/pub/kusbd/issue/19378/205573
• Liebert, R., & Morris, L. (1970). Relationship of cognitive and emotional component of test anxiety to physiological arousal and academic performance. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 35(12), 332-337. DOI:10.1037/h0030132
• Modigliani, A. (1968). Embarrassment and embarrassability. sociometry, 31, 313-326. https://doi.org/10.2466/09.07.PR0.117c21z5
• Morris, T. L. (2001). Childhood anxiety disorders: etiology, assessment, and treatment in the new millennium. Current Psychiatry Reports, 3, 267-72. DOI:10.1007/s11920-001-0018-x
• Oğultürk, N. (2012). Zihinsel engelli çocuğa sahip ailelerin, aile işlevlerini etkileyen etmenler: Çankaya belediyesinden hizmet alan aileler üzerine bir değerlendirme [Factors affecting family functions of families with mentally retarded children: An evaluation on families receiving service from Çankaya municipality]. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayını.
• Öncül, N. (2012). Özel gereksinimli çocuk ailesini anlayalım [Let's understand the family of children with special needs]. Özel Yayın.
• Öner, N., & Le Compte, A. (1985). Durumluluk-sürekli kaygı envanteri el kitabı [The state-trait anxiety inventory handbook]. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Öz, M. (2018). Engelli çocuğa sahip anne ve babaların kaygı düzeyi ve başa çıkma stratejilerinin değerlendirilmesi [Evaluation of anxiety levels and coping strategies of mothers and fathers with disabled children] (Tez Numarası: 486076) [Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• ÖZİDA, Özürlüler İdaresi Başkanlığı (Başbakanlık) [Administration of Disabled People (Prime Ministry)]. (2009).
• Özkan, İ. (1994). Benlik saygısını etkileyen etkenler [Factors that affect self-esteem]. Düşünen Adam, 7(3), 4-9.
• Özmen, D., & Çetinkaya, A. (2012). Engelli çocuğa sahip ailelerin yaşadığı sorunlar [Problems experienced by families with a disabled child]. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 28(3), 35-49. https://dergipark.org.tr/en/pub/egehemsire/issue/49347/630323
• Özsoy, S. A., Özkahraman, A. G. Ş., & Çallı, Y. H. F. (2006). Zihinsel engelli çocuk sahibi ailelerin yaşadıkları güçlüklerin incelenmesi [Examining the difficulties experienced by families with mentally retarded children]. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 9(9), 69-78. https://dergipark.org.tr/en/pub/spcd/issue/21102/227266
• Öztürk, Y. (2011). Engelli çocuğa sahip ailelerin gereksinimlerinin ve aile yükünün belirlenmesi [Determining the needs and family burden of families with disabled children] (Tez Numarası:414744) [Yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Paolini L., Yanez A. P. and William E. (2006). An examination of worry and life satisfaction among college students , Individual Differences Research, 4(5). https://www.researchgate.net/publication/288359455_An_examination_of_worry_and_life_satisfaction_among_college_students
• Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. NJ: Princeton University Press.
• Santrock, J. W. (2012). Ergenlik [Adolescence]. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Sivrikaya, T., & Tekinarslan, İ. Ç. (2013). Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerde stres, sosyal destek ve aile yükü [Stress, social support and family burden in mothers of children with mentally disability]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 14(02), 17-31. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000182
• Spielberger, C. D. (1972). Anxiety as an emotional state. Anxiety-Current trends and theory, 3-20. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000182
• Spielberger, C. D., Gorsuch, R. L, &. Luchene, R. E. (1970). The state trait anxiety inventory. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press.
• Tatlı, E. (2012). Üniversite öğrencisi seçmenlerin benlik saygısı ve şüphe durumları yönünden siyasal reklamlara yaklaşımı [Üniversite öğrencisi seçmenlerin benlik saygısı ve şüphe durumları yönünden siyasal reklamlara yaklaşımı]. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (7). https://dergipark.org.tr/tr/pub/ksbd/issue/16224/169919
• Terzi Ş. (2005). Öznel iyi olmaya ilişkin psikolojik dayanıklılık modeli [The resilience model of subjective well-being] (Tez Numarası: 159406) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics, 6th ed. Boston. Ma: Pearson.
• Tufan, B. (1989). Yükseköğretim yapan bir grup öğrencinin benlik saygılarını dört yıl ara ile izleme çalışması [A study to monitor the self-esteem of a group of higher education students at four-year intervals]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Dergisi, 7, 1-3. http://fs.hacettepe.edu.tr/tsh/Dergiler/1989-123.pdf
• World Health Organization (WHO). (1980). International classification of impairments, disabilities, and handicaps: a manual of classification relating to the consequences of disease, Published İn Accordance With Resolution WHA29.
• Yavuz, M., & Gümüşkaya, Ö. (2021). Otizm spektrum bozukluğu ve zihinsel yetersizliği olan bireylerin ebeveynlerinin yaşam doyumu ve aile yılmazlık düzeylerinin incelenmesi [Investigation of life satisfaction and family resilience levels of parents of individuals with autism spectrum disorder and mentally retardation]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 22(4), 799-825. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.726030
• Yetim, U. (2003). The impacts of individualism/collectivism, self-esteem, and feeling of mastery on life satisfaction among the Turkish university students and academicians. Social Indicators Research, 61(3), 297–317.https://doi.org/10.1023/A:1021911504113
• Yoltaş, A. R. (2007). Öğretmen adaylarının yaşam doyumu ve depresyon düzeylerinin çeşitli değişkenlerle ilişkisi [The relationship between teacher candidates' life satisfaction and depression levels with various variables] (Tez Numarası:) [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://dergipark.org.tr/en/pub/susbed/issue/61794/924162
• Yörükoğlu, A. (1998). Çocuk ruh sağlığı [Children's mental health]. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Zengin, O., & Akkaya, M. (2018). Engelli Çocuk Sahibi Annelerde Benlik Saygısı, Başetme ve Algılanan Sosyal Destek Üzerine Bir Araştırma. ICPESS 2018 PROCEEDINGS Volume 3: Social Studies, 240. https://www.academia.edu/38080924