Sınıf Öğretmenlerinin Türkçe Dersinde Üstbilişsel Okuma Stratejilerini Kullandırma Düzeylerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2024, , 47 - 65, 07.06.2024

İlhami Bulut , Canan Turan

https://doi.org/10.53506/egitim.1457921

Öz

Üstbilişsel okuma, üstbilişsel stratejilerin okuma öncesinde, okuma sırasında ve okuma sonrasında kullanılmasıdır. Öğrencilerin iyi okuyucu olmaları ve okumalarında üstbilişsel stratejileri kullanmaları sınıflarında verilen üstbilişsel strateji eğitimiyle ilişkilidir. Üstbilişsel okuma stratejileri sınıf öğretmenleri tarafından öğrencilere kazandırılmakta ve bu beceriler öğrencilerin ileriki akademik yaşamlarında başarılarının anahtarı olarak karşılarına çıkmaktadır. Bu araştırma ile sınıf öğretmenlerinin Türkçe dersinde üstbilişsel okuma stratejilerini kullandırma düzeylerinin belirlenmesine çalışılmıştır. Araştırmada, tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini, 2021-2022 Eğitim Öğretim Yılında Diyarbakır İli merkeze bağlı ilkokulların 4. sınıflarında görev yapan 299 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmada, Özen ve Durkan (2016) tarafından geliştirilen Üstbilişsel Okuma Stratejileri Kullandırma Ölçeği (ÜOSKÖ) kullanılmıştır. Araştırmada, sınıf öğretmenlerinin 4. sınıf Türkçe dersinde üstbilişsel okuma stratejilerini “çoğunlukla uyguladıkları” ortaya çıkmıştır. Ayrıca araştırmada sınıf öğretmenlerinin üstbilişsel okuma stratejilerinden en çok “okuma sonrası” ve “okumaya hazırlık” stratejilerini kullandıkları belirlenmiştir. Sınıf öğretmenlerinin en az kullandığı okuma stratejisinin ise, okuduğunu değerlendirme stratejisi olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Okuduğunu anlama stratejileri, okuma stratejileri, Türkçe dersi, üstbiliş, üstbilişsel okuma stratejileri

Evaluation Of Classroom Teachers' Levels Of Using Metacognitive Reading Strategies In The Turkish Lesson

Öz

Metacognitive reading is the use of metacognitive strategies before, during and after reading. The fact that students become good readers and use metacognitive strategies in their reading during the education process is related to the metacognitive strategy training given in their classes. Metacognitive reading strategies are taught to students by classroom teachers, and these skills are the key to students' success in their future academic lives. This study aimed to evaluate to what extent classroom teachers apply metacognitive reading strategies to their students. In the research, scanning model was used. The sample of the research consists of 299 classroom teachers working in the 4th grade of primary schools affiliated with the center of Diyarbakır in the 2021-2022 Academic Year. In the research, the Metacognitive Reading Strategies Usage Scale (MRSUS) developed by Özen and Durkan (2016) was used. In the research, it was revealed that classroom teachers "mostly applied" metacognitive reading strategies in the 4th grade Turkish course. In addition, it was determined in the study that classroom teachers mostly used "post-reading" and "reading preparation" strategies, among the metacognitive reading strategies. It was determined that the least used reading strategy by classroom teachers was the reading evaluation strategy.

Anahtar Kelimeler

Reading comprehension strategies, reading strategies, Turkish lesson, metacognition, metacognitive reading strategies

Kaynakça

• Akbabaoğlu, M., & Duban, N. Y. (2020). Sınıf öğretmeni adaylarının üstbilişsel okuma stratejileri, okuma motivasyonları ve kitap okuma alışkanlığına ilişkin tutumları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (Teke) Dergisi, 9(4), 1720-1740.
• Aktaş, E., & Bayram, B. (2018). Türkçe öğretiminde okuduğunu anlama stratejilerinin kullanımı üzerine bir inceleme. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 1401- 1414.
• Akyol, H. (2012). Türkçe ilk okuma yazma öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Alatlı, R., Güldenoğlu, İ. B., & Kargın, T. (2022). Okuma becerileri değerlendirme aracı geliştirilerek iyi ve zayıf okuyucuların okuduğunu anlama becerilerinin okumanın bileşenleri boyutunda incelenmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 47(211), 273-295.
• Alessi, S. M., Anderson, T. H., & Goetz, E. T. (1979). An investigation of lookbacks during studying. Discourse Processes, 2, 197-212.
• Altunkaya, H., & Sülükçü, Y. (2018). Yedinci sınıf öğrencilerinin okuma stratejileri üstbilişsel farkındalık düzeyleri ile okuduğunu anlama becerileri arasındaki ilişki. Uluslarası Türkçe Kültür Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2502-2517.
• Argon, T., & Koçak, S. (2019). Öğretmenlerin mesleki yorgunluğu. Turkish Studies,14(4), 2043- 2069.
• Arı, E., & Demir, M. K. (2013). İlköğretim bölümü öğretmen adaylarının kitap okuma alışkanlıklarının değerlendirilmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(1), 116-128.
• Armbruster, B. B., Echols, C. H., & Brown, A. L. (1983). The role of metacognition in reading to learn: A developmental perspective (Reading Education Report No. 40). Champaign: University of Illinois at Urbana-Champaign. (ERIC Document Reproduction Service No. ED 228 617).
• Aslantürk, E. (2008). Sınıf öğretmenlerinin ve sınıf öğretmeni adaylarının okuma ilgi ve alışkanlıklarının karşılaştırılması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Aykaç, B. (2018). Ortaokul öğrencilerinin okuma stratejilerindeki üstbilişsel farkındalıkların değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Bağçeci, B., Döş, B., & Sarıca, R. (2013). İlköğretim öğrencilerinin üstbilişsel farkındalık düzeyleri ile akademik başarısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 551-566.
• Balcı, A. (2021). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknikler ve ilkeler (15. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Baltacı, A. (2019). Din öğretimi öğretmenlerinin üst-bilişsel farkındalık düzeyleri. Adıyaman University Journal of Educational Sciences, 9(1), 176-198.
• Bars, M., & Oral, M. (2017). The relationship among metacognitive awareness, self-efficacy toward the teaching profession and the problem-solving skills of teacher candidates. Eurasian Journal of Educational Research, 72, 107-127.
• Bayram, K., & Kanmaz, A. (2022). 8. Sınıf Öğrencilerinin üstbilişsel okuma stratejilerini kullanma düzeyleri ile okuduğunu anlama başarıları arasındaki ilişki. Journal of Mother Tongue Education/Ana Dili Eğitim Dergisi, 10(2), 309-326.
• Bedir, S. B., & Dursun, F. (2019). Üstbilişsel okuma stratejileri öğretiminin öğrencilerin üstbilişsel farkındalığı, ingilizce okuma başarısı ve öz yeterliklerine etkisi. Milli Eğitim Dergisi, 48(222), 185-211.
• Brown, A. L. (1975). The development of memory: knowing, knowing about knowing, and knowing how to know. Advances in Child Development and Behavior, Volume 10, 103- 152.
• Brown, A. L. (1980). Theoretical issues in reading comprehension. In Spiro, R. J., Bruce, B. C. & Brewer, W. F. (Eds.), Metacognitive Development and Reading (pp. 453-481). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
• Brown, A. L. (1987). “Metacognition, executive control, self-regulation, and other more mysterious mechanisms”. In F. Weinert & R. Kluwe (Eds.), Handbook of Child Psychology: Vol. 3. Cognitive Development (263-340). New York: Wiley.
• Bulut, İ. (2018). The levels of classroom and pre-school teachers' metacognitive awareness. Universal Journal of Educational Research, 6(12), 2697-2706.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2007). Research methods in education. London: Routledge-Falmer.
• Collins, N. D. (1994). Metacognition and reading to learn. Clearinghouse on Reading English and Communication Bloomington, 1-5. (ERIC digest).
• Coşkun, E., & Alkan, M. (2010). Sınıf öğretmenlerinin türkçe dersi metin işleme sürecine ilişkin bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, (27), 161-184.
• Çakıroğlu, A. (2007). Üstbilişsel strateji kullanımının okuduğunu anlama düzeyi düşük öğrencilerde erişi artırımına etkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Çeliköz, N. (2018). İlkokul öğretmenlerinin üst-bilişsel okuma stratejilerini kullanabilme düzeyleri. International Online Journal of Educational Sciences, 10(2), 223-234.
• Danner, F. W. (1976). Children's understanding of intersentence organization in the recall of short descriptive passages. Journal of Educational Psychology, 68(2), 174.
• Dilci, T., & Kaya, S. (2012). Dördüncü ve beşinci sınıflarda görev yapan sınıf öğretmenlerinin üstbilişsel farkındalık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 247-267.
• Flavell, J. H. (1979). Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitive– developmental inquiry. American Psychologist, 34(10), 906–911.
• Flavell, J. H., & Wellman, H. M. (1977). Metamemory. In Kail, R. V. & Hagen, J. W. (Eds.), Perspectives on the Development of Memory and Cognition (pp. 62-63). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
• Forrest, P. D. L., & Waller, T. G. (1984). Cognition, metacognition and reading, New York: Springer-Verlag. Garner, R. (1987). Metacognition and reading comprehension. New Jersey: Ablex Publishing Corporation Norwood.
• Girgin, D., & Şahin, Ç. (2020). Sınıf öğretmeni adaylarının üstbilişsel okuma stratejilerini kullandırma düzeyleri: Bir karma yöntem çalışması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(4), 1149- 1164.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E., & Tatham, R. L. (2013). Multivariate data analysis: A global perspective. Upper Saddle River: Prentice Hall.
• İlgar, L., İlgar, Ş., & Topaç, N. (2015). Okul öncesi öğretmen adaylarının kitap okuma alışkanlığına ilişkin görüş ve tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 41(41), 99-116.
• İnce, Y., & Duran, E. (2013). Sınıf öğretmenlerinin okuduğunu anlama stratejilerine yönelik görüşleri ve kullanma düzeyleri. Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 1(1), 9-19.
• Jacobs, J. E., & Paris, S. G. (1984). The benefits of informed instruction for children’s reading awareness and comprehension skills. Child Development, 55, 2083–2093.
• Kana, F. (2014). Ortaokul öğrencilerinin üstbiliş okuma stratejileri farkındalık düzeyleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 100-120.
• Karasar, N. (2020). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Karatay, H. (2010). İlköğretim öğrencilerinin okuduğunu kavrama ile ilgili bilişsel farkındalıkları. Türklük Bilimi Araştırmaları, (27), 457-475.
• Kazu, H., & Yıldırım, N. (2013). Öğretmenlerin bilişsel farkındalık stratejilerini kullanma düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından karşılaştırılması. Journal of Turkish Educational Sciences, 11(4), 1-19.
• Kocaarslan, M. (2019). İyi ve zayıf okuyucular için okuduğunu anlama: Kuramsal ve ampirik açıdan bir bakış. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(2), 369-393.
• Konan, N., & Oğuz, V. (2013). Öğretmenlerin okuma alışkanlıkları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 87-103.
• Kreutzer, M. A., Leonard, C., Flavell, J. H., & Hagen, J. W. (1975). An interview study of children's knowledge about memory. Monographs of the society for research in child development, 40(1), 1-60.
• Myers, M., & Paris, S. G. (1978). Children's metacognitive knowledge about reading. Journal of Educational Psychology, 70(5), 680-690.
• Oluk, S., & Başöncül, N. (2009). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerin üstbiliş okuma stratejilerini kullanma düzeyleri ile fen-teknoloji ve türkçe ders başarıları üzerine etkisi. Kastamonu Üniversitesi Eğitim Dergisi, 17(1), 183-194.
• Örge, S. K., Babür, N., Borkan, B., & Haznedar, B. (2021). İlkokul ikinci sınıfta zayıf ve iyi okuyucuların okuma akıcılığını yordayan dilbilimsel ve bilişsel beceriler. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 38(2), 27-56.
• Özbay, M. & Bahar, M. A. (2012). İleri okur ve üstbiliş eğitimi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1/1: 158-177.
• Özbay, M., & Özdemir, B. (2012). Okuduğunu anlama sürecinde çıkarım yapma becerisinin işlevi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 17-28.
• Özdamar, K. (2004). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi 1. Eskişehir: Kaan Kitabevi.
• Özdemir, S. (2018). Öğretmen adaylarının okuma stratejilerini kullanma düzeyleri. Bartın University Journal of Faculty of Education, 7(1), 296-315.
• Özen, F., & Durkan, E. (2016). Üstbilişsel okuma stratejileri kullandırma ölçeğinin geliştirilmesi, bir geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Electronic Turkish Studies, 11(14), 565-586.
• Özen, F., & Durkan, E. (2018). İlkokul dördüncü sınıflarda görev yapan sınıf öğretmenlerinin Türkçe derslerinde öğrencilerinde üstbilişsel okuma stratejileri kullanmalarını sağlayan uygulamalarının değerlendirilmesi: Giresun ili örneği. Turkish Studies, 13(4), 519-550.
• Özsoy, G., & Kuruyer, H. G. (2016). İyi ve zayıf okuyucuların üstbilişsel okuma becerilerinin incelenmesi: Bir durum çalışması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(2), 771-788.
• Pallant, J. (2017). SPSS kullanma kılavuzu spss ile adım adım veri analizi. (Çeviren: Balcı, S. & Ahi, B.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Paris, S. G., & Myers, M. (1981). Comprehension monitoring, memory, and study strategies of good and poor readers. Journal of Reading Behavior, 13(1), 5-22.
• Rozendaal, J. S., Minnaert, A., & Boekaerts, M. (2003) Motivation and self-regulated learning in secondary vocational education: Information-processing type and gender differences. Learning and Individual Differences, 13(4), 273-289.
• Ruban, L., & Reis, S. M. (2006). Patterns ofself-regulatory strategy use among low-achieving and high-achieving university students. Roeper Review, 28(3), 148-156.
• Ryan, E. B. (1981). Identifying and remediating failures in reading comprehension: Toward an instructional approach for poor comprehenders. In T. G. Waller & G. E. MacKinnon (Eds.), Advances in Reading Research. New York: Academic Press.
• Saracaloğlu, A. S., Yenice, N., & Karasakaloğlu, N. (2009). Öğretmen adaylarının iletişim ve problem çözme becerileri ile okuma ilgi ve alışkanlıkları arasındaki ilişki. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 187-206.
• Schraw, G., & Moshman, D. (1995). Metacognitive theories. Educational Psychology Review, 7, 51-371.
• Senemoğlu, N. (2005). Gelişim öğrenme ve öğretim: Kuramdan uygulamaya. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Sulak, S. E., & Behriz, A. (2018). Sınıf öğretmenlerinin Türkçe derslerinde öğrencilerine üstbilişsel okuma stratejilerini kullandırma düzeylerinin incelenmesi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 8(2), 393-407.
• Tunç, T. C., & Ertem, İ. S. (2019). Sınıf öğretmenlerinin okuma alışkanlıkları ve okumaya karşı tutumları. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 6(2), 256-286.
• Tunçer, E., & Sapancı, A. (2021). Ortaokul matematik öğretmenlerinin eleştirel düşünme eğilim ve uygulama algıları arasındaki ilişki. Asya Öğretim Dergisi, 9(2), 55-74.
• Veenman, M. V. J., & Spaans, M. A. (2005). Relation between intellectual and metacognitive skills: Age and task differences. Learning and Individual Differences, 15, 159–176.
• Veenman, M. V., Hout-Wolters, V., Bernadette, H. A. M., & Afflerbach, P. (2006). Metacognition and learning: Conceptual and methodological considerations. Metacognition and learning, 1(1), 3-14.
• Wagoner, S. A. (1983). Comprehension monitoring: What it is and what we know about it. Reading Research Quarterly, 28, 328-346.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. Basım). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, M. (2008). Türkçede okuduğunu anlama becerilerini geliştirme yolları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 131-139.
• Yılmaz, M., & Benli, N. (2010). Sınıf öğretmeni adaylarının okuma alışkanlığına yönelik tutumlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 281-291.
• Yılmaz, Z. A. (2006). Sınıf öğretmeni adaylarının okuma alışkanlığı. İlköğretim Online, 5(1), 1-6.
• Yiğit, M., & Elkatmış, M. (2021). Türkçe ve ilkokul öğretmenlerinin okuduğunu anlama becerisini kazandırma süreçlerine yönelik bir analiz. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(3), 652-666.