Peer Relations in Preschool Education in Turkey: A Systematic Review of Research

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 32 - 44, 30.04.2025

Seda Şahin , Gülistan Erdoğan Turan

https://doi.org/10.53506/egitim.1530691

Öz

Preschool education represents a critical stage where children first encounter formal schooling, establish initial peer relationships, and make significant gains in the quality of these relationships that will shape their future social interactions. Various factors influence children’s peer relationships, and despite substantial existing knowledge, it remains essential to conduct current research in this evolving field. This study systematically reviews research on the peer relationships of children attending preschool in Turkey, aiming to illuminate future research directions by analyzing the characteristics of existing studies. To achieve this, studies on peer relationships were collected from their inception until July 2024 and analyzed through document analysis, a qualitative research method. A total of 135 studies on peer relationships in Turkish preschool education were examined, revealing that the earliest study was conducted in 2008. The majority of these studies were thesis, primarily single-authored, and published in Turkish. The research predominantly focused on topics such as peer violence/bullying and children’s social skills, with a significant number of studies conducted in the Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Preschool education , peer relations , peer acceptance , peer bullying

Türkiye'de Okul Öncesi Eğitimde Akran İlişkileri: Yapılmış Araştırmaların Sistematik İncelemesi

Öz

Okul öncesi eğitim, çocukların ilkokula başlamadan, okula ilişkin ilk deneyimlerini yaşadıkları, ilk akran ilişkilerini kurdukları ve sonraki yıllarda edinecekleri akran ilişkileri ile bu ilişkilerin niteliğinde belirleyici kazanımlar edindikleri bir süreçtir. Çocukların akran ilişkileri çok farklı etmenlerden etkilenmektedir. Her ne kadar konuya ilişkin bilinenler olsa da değişen çağda çocukların akran ilişkileri üzerine güncel araştırmaların yapılması büyük önem taşımaktadır. Türkiye’de okul öncesi eğitime devam eden çocukların akran ilişkilerini inceleyen araştırmaların sistematik olarak incelenmesi amacıyla yapılan bu çalışma, bu konuda yapılmış çalışmaların çeşitli özelliklerini ortaya koyarak konuyla ilgili yapılacak araştırmalara bir ışık tutacağı düşünülmüştür. Bu amaçla akran ilişkileriyle ilgili araştırmalar, ilk yapıldıkları yıldan 2024 yılı temmuz ayına kadar taranmış ve nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi yoluyla değerlendirilmiştir. Türkiye’de okul öncesi eğitimde akran ilişkileri ile ilgili 135 çalışma incelenmiş, yapılmış ilk araştırmanın 2008 yılına ait olduğu, en fazla araştırmanın tez olarak yapıldığı, araştırmalarda tek yazarlı araştırmaların oldukça fazla olduğu, disiplinler arası çalışmaların az olduğu ve araştırmaların en çok Türkçe dilinde yayınlandığı belirlenmiştir. Araştırma konularına bakıldığında en çok çocukların akran şiddeti/zorbalığı ile sosyal becerilerinin incelendiği araştırmaların yapıldığı ve araştırmalarda çocukların katılımcı olduğu çalışmaların fazla yapıldığı saptanmıştır. Araştırma bulguları tartışılarak öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Okul öncesi eğitim , akran ilişkileri , akran kabulü , akran zorbalığı

Kaynakça

• Acar, I. H., Rudasill, K. M., Molfese, V., Torquati, J., & Prokasky, A. (2015). Temperament and preschool children’s peer interactions. Early Education and Development, 26(4), 479-495. doi: 10.1080/10409289.2015.1000718
• Ağcabay, B. (2022). Okul öncesi eğitime devam eden 5 – 6 yaş çocuklarının sosyal duygusal yeterlilik düzeyleri ile akran ilişkilerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 755656).
• Akkaya Ersan, G. (2014). 60-72 aylık çocukların sosyal problem çözme becerilerinin ve akran ilişkilerinin işitsel muhakeme ve işlem becerileri açısından incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 377655)
• Aydoğdu, F. (2022). Okul öncesi dönem çocuklarının akran ilişkileri ile okula uyumları arasındaki ilişkide öz düzenleme becerilerinin aracılık rolü. Eğitim ve Bilim, 47(212), 177-195. doi: 10.15390/EB.2022.11353
• Başaran, M. ve Aksoy, A. B. (2020). Okul öncesi dönemde okul hazır bulunuşluğu: sistematik bir derleme. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 1122-1166.
• Bayhan, S. ve Artan, G. (2007). Çocuk gelişimi ve eğitimi. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Bayhan, P. ve Öz, N. (2018). 3-6 yaş arasındaki çocuklarda benlik algısı, öz saygı ve öz yeterliliğin ebeveyn tutumu ve akran kabulü ile ilişkisi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 22(3), 34- 53.
• Can, D. (2017). Okulöncesi eğitim kurumlarına devam eden 5-6 yaş grubu çocukların akran ilişkileri ve benlik algılarının baba katılım boyutlarına göre incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 486377).
• Çeri, N. (2019). 5-6 yaş çocukların resimlerine akran ilişkilerinin yansıması (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 557531).
• Çorbacı Oruç, A. (2008). 6 yaş çocuklarında sosyal yeterliliğin, akran ilişkilerinin ve sosyal bilgi işleme sürecinin değerlendirilmesi. (Doktora Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 235709).
• Çulhaoğlu İmrak, H. (2009). Okulöncesi dönemde kaynaştırma eğitimine ilişkin öğretmen ve ebeveyn tutumları ile kaynaştırma eğitimi uygulanan sınıflarda akran ilişkilerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 230596).
• Erdoğdu, Ö. (2019). 5-6 yaş grubu çocuklarda ebeveyn tutumlarının akran ilişkilerine etkisi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 589182).
• Ergene, T., Demirtaş-Zorbaz, S., Kurt, D. G., ve Özer, A. (2018). Çocuk davranış ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması. İlkoğretim Online, 17(4). 1960-1971.
• Ezmeci, F., Akgül, E., & Akman, B. (2020). Çocukların oyunlarındaki akran etkileşimleri ve ortaya çıkan sorunlarda öğretmen müdahalelerinin incelenmesi. Journal of Uludag University Faculty of Education, 33(1), 67-86. https://doi.org/10.19171/uefad.543694
• Fernandes, C., Monteiro, L., Santos, A. J., Fernandes, M., Antunes, M., Vaughn, B. E., & Veríssimo, M. (2020). Early father–child and mother–child attachment relationships: contributions to preschoolers’ social competence. Attachment and Human Development, 22(6), 687–704. doi: 10.1080/14616734.2019.1692045
• Gülay, H. (2008). 5-6 yaş çocuklarına yönelik akran ilişkileri ölçeklerinin geçerlik güvenirlik çalışmaları ve akran ilişkilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 230596).
• Gülay, H. (2009). 5-6 yaş çocuklarının sosyal konumlarını etkileyen çeşitli değişkenler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 104-121. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/146297
• Gültekin Akduman, G. (2012). Okul öncesi dönemde akran zorbalığının incelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 23(1), 107-120.
• Gülay Ogelman, H. (2011). Okul öncesi dönem çocuklarının sosyal konumlarının aile değişkenlerine bağlı olarak incelenmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (2), 213-230. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/254081
• Gülay Ogelman, H., Körükçü, Ö., Sarıkaya, H. E., Güngör, H., & Ersan, C. (2015). Ladd ve Profilet çocuk davranış ölçeği, akran şiddetine maruz kalma ölçeği ve resimli sosyometri ölçeği’nin dört yaş Türk çocukları için geçerlik güvenirlik çalışmaları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2), 109-129. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/711567
• Gülay Ogelman, H., ve Güngör, H. (2015). Türkiye’deki okul öncesi dönem çevre eğitimi çalışmalarının incelenmesi: 2000-2014 Yılları arasındaki tezlerin ve makalelerin incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(32), 180-194. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/183444
• Gülay Ogelman, H. ve Güngör, H. (2022). Okul öncesi eğitim alanında 2000-2021 yılları arasında tamamlanmış akran ilişkileri konulu tezlerin incelenmesi. Humanistic Perspective, 4(3), 658-680. doi: 10.47793/hp.1159015
• Gülay Ogelman, H. ve Sonakın, E. (2020). The effects of peer relatıons on socıal and emotıonal competence. International Journal of New Trends in Arts, Sports &Science Education, 9(4), 145-156.
• Hay, D. F. (2006). Yours and mine: Toddlers’ talk about possessions with familiar peers. British Journal of Developmental Psychology (24), 39-52. doi: 10.1348/026151005X68880
• İleri, G. (2019). Okul öncesi dönem çocukların öz düzenleme becerileri ile akran zorbalığına maruz kalma düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 576317).
• Karabulut, N. (2016). Anne-babaların duygusal sosyalleştirme davranışları ile okul öncesi çocukların akran ilişkileri (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 436724).
• Kayıran, D. (2023). Peer Bullying Experiences and Management Strategies of Preschool Teachers. International E-Journal of Educational Studies, 7(15), 648–656. doi: 10.31458/iejes.1336321
• Kolcu, Ş. (2014). Farklı bilişsel tempodaki çocukların oyun davranışlarının ve akran ilişkilerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 377678).
• Korkmaz, T., Erkin, M. ve Atbaşı, Z. (2021). Akran zorbalığı kavramının lisansüstü tezlerde incelenmesi. Turkish Special Education Journal: International TSPED, 3(1), 1-19. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1659208.
• Ladd, G. W., and Petit, G. S. (2002). Parenting and the Development of Children’s Peer Relationships. M. H. Bornstein (Ed.), Handbook of Parenting-Practical Issues In Parenting (Second Edition, Vol. 5, pp.269–309) in. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers.
• Ladd, G. W. and Parke, R. D. (2021).Themes and Theories Revisited: Perspectives on Processes in Family–Peer Relationships. Children, 8(6), 507. doi: 10.3390/children8060507
• Lin, T. J., Chen, J., Justice, L. M., and Sawyer, B. (2019). Peer Interactions in Preschool Inclusive Classrooms: The Roles of Pragmatic Language and Self-Regulation. Exceptional Children, 85(4), 432–452. doi: 10.1177/0014402919828364
• Maccoby, E. E. (1998). The two sexes: Growing up apart, coming together. United States of America: Harvard University Press.
• Manaster, H. and Jobe, M. (2012). Supporting preschoolers' positive peer relationships. Young Children, 67(5), 12–17.
• Monks, C., Ortega Ruiz, R., and Torrado Val, E. (2002). Unjustified aggression in preschool. Aggressive Behavior: Official Journal of the International Society for Research on Aggression, 28(6), 458-476.
• Olcay, O. (2008). Bazı kişisel ve ailesel değişkenlere göre okulöncesi dönemdeki çocukların sosyal yetenekleri ve problem davranışlarının analizi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 219202).
• Orçan, M. (2008). Sosyal gelişim. M. E. Deniz (Ed.), Erken çocukluk döneminde gelişim (s. 133-193) içinde. Maya Akademi: Ankara.
• Önder, S. (2016). 5 – 6 yaş çocukların bağlanma stillerinin akran ilişkilerine etkisi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 450108).
• Özdemir Topaloğlu, A. (2013). Etkinlik temelli sosyal beceri eğitiminin çocukların akran ilişkilerine etkisi (Doktora Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 337681).
• Özmen, D. (2013). 5-6 Yaş grubu çocukların akran ilişkilerinin sosyal problem çözme becerisi açısından incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 337707).
• Pakarinen, E., Lerkkanen, M. K., & von Suchodoletz, A. (2020). Teacher emotional support in relation to social competence in preschool classrooms. International Journal of Research and Method in Education, 444–460. doi: 10.1080/1743727X.2020.1791815
• Pazarbaşı, H. (2019). Anaokuluna devam eden 66 ayını doldurmuş çocukların öz düzenleme becerileri ile akran ilişkileri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 600007).
• Peker, A. (2023). Resimli öykü kitaplarında yer alan akran ilişkilerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 785514).
• Pırtık, Ş. (2013). Boşanmış ve tam aileden gelen okul öncesi çocukların sosyal beceri ve akran tepkilerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 337710).
• Ringoot, A. P., Jansen, P. W., Kok, R., van IJzendoorn, M. H., Verlinden, M., Verhulst, F. C., Bakermans-Kranenburg, M., & Tiemeier, H. (2022). Parenting, young children’s behavioral self-regulation and the quality of their peer relationships. Social Development, 31(3), 715–732. doi: 10.1111/sode.12573
• Salı, G. (2014). Okul öncesi dönem çocuklarında akran ilişkilerinin ve akran şiddetine maruz kalmanın çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43(2), 195-216. doi: 10.14812/cufej.2014.020
• Saracho, O. N. (2017a). Bullying Prevention Strategies in Early Childhood Education. Early Childhood Education Journal, 45(4), 453–460. doi: 10.1007/s10643-016-0793-y
• Saracho, O. N. (2017b). Bullying: young children’s roles, social status, and prevention programmes. Early Child Development and Care, 187(1), 68–79. doi: 10.1080/03004430.2016.1150275
• Sayan Korkutata, F. (2020). Okul öncesi öğretmenlerinin akran zorbalığı ve sınıf içi istenmeyen davranışlara yönelik tutumlarının değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 632565).
• Schneider, B. (2016). Childhood friendships and peer relations: Friends and enemies. New York: Routledge Taylor and Francis.
• Semiz, B. (2021). Erken çocukluk dönemindeki öğretmenlerin akran desteği bağlamındaki iletişimleri ile sınıflarında yer alan çocukların akran kavramına ilişkin çizimlerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 680327).
• Sette, S., Zava, F., Baumgartner, E., Laghi, F., & Coplan, R. J. (2022). Exploring the Role of Play Behaviors in the Links between Preschoolers’ Shyness and Teacher-Child Relationships. Early Education and Development, 33(2), 187–203. doi: 10.1080/10409289.2021.1885237
• Song, S. Y. (2006). The role of protective peers and positive peer relationships in scholl bullying: How can peers help? (Doctoral thesis). ProQuest Dissertations and Theses veri tabanından erişildi. (UMI No. 3230059)
• Smetana, J. G., & Ball, C. L. (2018). Young children’s moral judgments, justifications, and emotion attributions in peer relationship contexts. Child Development, 89(6), 2245–2263. doi: 10.1111/cdev.12846
• Sönmez, K. (2019). Okul öncesi dönem çocuklarının mizaçları ile akran ilişkileri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 562759).
• Şahin, M., Aykaç, F. ve Demirağ, S. (2009). Anasınıfı öğretmenlerinin akran zorbalığı ile ilgili algıları. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (17), ss. 1-16.
• Şahin, S. (2015). Boşanmış ailelerden gelen okul öncesi dönem çocuklarının sosyal becerileri ve akran ilişkilerinin incelenmesi (Doktora Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 441332).
• Şahin, S. (2022). Sosyal ve kültürlerarası beceriler. S. Pekdoğan, G. Şengün, & M. Kanak (Eds.), Eğitimde 21. yüzyıl becerileri içinde (ss. 225-255). Ankara: Eğiten Kitap Yayıncılık.
• Şahin, S. & Çalış Toktanış, N. (2021). A Research of Studies Conducted in Turkey Regarding the Social-Emotional Adjustment in Preschool. Journal of History School (53), 2800-2825. doi: 10.29228/joh.51065
• Şahin, Ç. ve Karakuş, G. (2019). Katılımcıları seçme: evren örneklem. G. Ocak (Ed.), Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (s.179-216) içinde. Ankara: Pegem Akademi.
• Şen, B. (2017). Okul öncesi dönem çocuklarının duygusal zeka düzeyleri ile akran ilişkileri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 461489).
• Tanrikulu, I. (2020). Teacher reports on early childhood bullying: how often, who, what, when and where. Early Child Development and Care, 190(4), 489–501. doi: 10.1080/03004430.2018.1479404
• Tayler, C. (2015). Learning in early childhood: Experiences, relationships and ‘learning to be.’ European Journal of Education, 50(2),160–174. doi: 10. 1111/ ejed. 12117
• Tepetaş, G. Ş., Akgun, E., & Altun, S. A. (2010). Identifying preschool teachers’ opinion about peer bullying. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 2(2), 1675–1679. doi: 10.1016/j.sbspro.2010.03.964
• Toplu, M. (2022). Okul öncesi eğitimi alan çocukların etkileşimli akran ilişkilerinin sosyal beceriler üzerine etkisinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi. (Erişim No. 722863).
• Uğur Ekşi, E. G. (2022). Okul öncesi eğitime devam eden 4 yaş çocukların akran ilişkilerindeki davranışları ile ebeveyn tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 743277).
• Uludağ Kanbur, E. (2023). Okul öncesi dönem çocuklarının davranışsal ketlenmesi ve akran ilişkilerinde ebeveyn duygu sosyalleştirmesinin düzenleyici rolü (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 825814).
• Ural, G., Gültekin Akduman, G., & Şepitci Sarıbaş, M. (2020). Okul öncesi dönem çocuklarının öz düzenleme becerilerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. EKEV Akademi Dergisi(83), 323-342.
• Walker, S. (2004). Teacher reports of social behavior and peer acceptance in early childhood: Sex and social status differences. Child Study Journal, 34(1), 13- 28.
• Wang, Y., Palonen, T., Hurme, T. R., & Kinos, J. (2019). Do you want to play with me today? Friendship stability among preschool children. European Early Childhood Education Research Journal, 27(2), 170–184. doi: 10.1080/1350293X.2019.1579545
• Yalçıntaş Sezgin, E. (2018). Okul öncesi öğretmenlerin akran zorbalığı ilişkin algı ve görüşleri: zorbalık davranışları tespitleri, zorbalık davranışları karşısında uyguladıkları stratejiler ve aldıkları önlemler. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (33), ss. 85-104. doi: 10.30794/pausbed.425988
• Yeğen, T. (2019). Okul öncesi dönemde çocukların akran ilişkileri, duygusal ve davranışsal problemleri ve problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi. (Erişim No. 588469).
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, C., Yılmaz, S., Yılmaz, A., Karan, N. Atiş, H., Atiş, H. ve Aygün, H. (2023). Okul öncesi dönemde akran zorbalığı üzerine güncel çalışmalarla ilgili bir içerik analizi. International Social Sciences Studies Journal, 9(117), 9134-9138. doi: 10.29228/sssj.72602
• Yüce, G. (2015). Okulöncesi eğitime devam eden özel gereksinimli ve normal gelişim gösteren çocukların akran ilişkileri ve akran şiddetine maruz kalma düzeylerinin belirlenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK TEZ veri tabanından erişildi (Erişim No. 391315).