Rusya İmparatorluğu Döneminde Türkmen Dilinin Öğretimi Bağlamında S. Agabekov’un “Uçebnik Tyurkmenskogo Nareçiya” Adlı Eseri

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 25 - 48, 12.06.2022

Tahir Aşirov

Öz

1865/6-1944 yılları arasında yaşamış olan Muhammed Sadıkbek Ağabeyzade veya Agabekov tarafından kaleme alınan ve 1904 yılında Aşkabat’ta “Uçebnik Tyurkmenskogo Nareçiya s Prilojeniyem Sbornika Poslovits i Pogovorok Tyurkmen Zakaspiyskoy Oblasti” (Türkmen Zakaspiy Bölgesi’nin Atasözleri ve Deyimleri Derlemesiyle Türkmen Lehçesi/Dili Ders Kitabı) adıyla yayımlanan kitabı, Türkmen dili ve edebiyatı açısından değerli bir çalışmadır. Aganekov’un kitabı, dilbilgisi ve atasözleri olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Eserin ilk kısmı, Türkmen dilbilimini içermekte olup, giriş ve ana iki bölümden ibarettir. Esere, “Prilojeniye” (Ek) yazısıyla “Sbornika Poslovits i Pogovorok” (Atasözleri ve Deyimleri Derlemesi) adıyla Türkmen atasözleri ve deyimleri bölümü ikinci kısmı olarak eklenmiştir. Eserin ilk bölümü alfabe temelli olup, ikinci bölümü ise dokuz ana başlıktan oluşmaktadır: 1. “İmya Sutşestvitelnoye” (İsim), 2. “İmya Prilagatelnoye” (Sıfat), 3. “İmya Çislitelnoye” (Sayı), 4. “Mestoimeniye” (Zamir), 5. “Glagol” (Fiil), 6. “Nareçiye” (Zarflar/Belirteç), 7. “Posleslog” (Edat), 8. “Soyuz” (Bağlaçlar) ve 9. “Mejdometiye” (Ünlemler). Kitaba ek olarak alınan 160 nakil ve atasözü de bulunmaktadır. Bu kitap, Türkmen dili açısından tarihi yayınlardan biridir.

Anahtar Kelimeler

Türkmen Dili, Türkmen Edebiyatı, Agabekov, Okul Kitabı

S. Agabekov's "Uçebnik Tyurkmenskogo Nareçiya" in the Context of Teaching the Turkmen Language in the Period of the Russian Empire

Öz

Written by Muhammed Sadikbek Ağabeyzade or Agabekov who lived between 1865/6-1944 and published in Ashgabat in 1904, “Uçebnik Tyurkmenskogo Nareçiya s Prilojeniyem Sbornika Poslovits i Pogovorok Tyurkmen Zakaspiyskoy Oblast” (Diction of Turkmen Zakaspiyskoy Turkmen Dialects and Dialects) / Language Textbook) is a valuable work in terms of Turkmen language and literature. Aganekov's book consists of two parts, grammar and proverbs. The first part of the work includes Turkmen linguistics and consists of an introduction and a main part. The second part of the compilation of Turkmen proverbs and idioms with the name of “Sbornika Poslovits i Pogovorok” (Compilation of Proverbs and Idioms) with the inscription “Prilojeniye” (Appendix) has been added to the work. The first part of the work is alphabet-based, and the second part consists of nine main titles: 1. “Imya Sutşestvitelnoye” (Name), 2. “Imya Prilagatelnoye” (Adjective), 3. “Imya Çislitelnoye” (Number), 4. “Mestoimeniye” (Pronouns), 5. “Glagol” (Verb), 6. “Nareçiye” (Adverbs/Indicator), 7. “Posleslog” (Preposition), 8. “Soyuz” (Conjunctions) and 9. “Mejdometiye” (Interjection). There are 160 quotes and proverbs added in addition to the book. This book is one of the historical publications in terms of Turkmen language.

Anahtar Kelimeler

Turkmen Language, Turkmen Literature, Agabekov, School Book

Kaynakça

• Agabekov, S. (1904). Uçebnik Tyurkmenskogo Nareçiya s Prilojeniyem Sbornika Poslovits i Pogovorok Tyurkmen Zakaspiyskoy Oblasti. Ashabad: Elektropeçatnya K. M. Fedorova.
• Samoyloviç A. [Retsenziya:] “Uçebnik Tyurkmenskogo Nareçiya s Prilojeniyem Sbornika Poslovits i Pogovorok Tyurkmen Zakaspiyskoy Oblasti. Sostavil Agabekov. Ashabad, 1904. IV+100+25.” Zapiski Vostoçnogo Otdeleniya İmperatorskogo Russkogo Arheologiçeskogo Obtşestva. Tom Semnadtsatıy. 1906. S.-Peterburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk, 1907. s. 0184—0188.
• Semyonov, A. (1905). “S. Agabekov (sostavil). Uçebnik Tyurkmenskogo (sic!) Nareçiya s Prilojeniyem Sbornika Poslovits i Pogovorok Tyurkmen (sic!) Zakaspiyskoy Oblasti. Ashabad 1904 g. (str. IV+100+25)”. Etnografiçeskoye Obozreniye. 4: 169-172.
• Söyegov, Muratgeldi. (1993). On Çınar: İlkinci Türkmen Dilcileri ve Edebiyatçıları Hakkında Oçerkler, Aşkabat: Kuyaş.