Modern Oğuz Türkçesi Diyalektlerinde Göçüşme

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 15, 406 - 430, 01.12.2016

Ali Kök

Öz

Oğuzlar, Türklerin önemli boylarından biridir. Asya’nın doğusundan Avrupa’nın içlerine uzanan, Türk dilinin tasnifinde batı veya güneybatı diye adlandırılan kolunu onların konuştuğu Türkçe olan Oğuz Türkçesi oluşturmaktadır.
Azerbaycan, Gagavuz, Horasan, Türkiye ve Türkmen Türkçeleri Oğuz grubu Türk
lehçeleri olarak kabul edilmektedir. Bu lehçeler Batı Avrupa, Yugoslavya, Moldova, Romanya, Makedonya, Bulgaristan, Yunanistan, Türkiye, Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyeti, Suriye, Irak, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan, İran, Türkmenistan, Afganistan ve Özbekistan topraklarında konuşulmaktadır. Modern Oğuz
Türkçesinin bu geniş alanında konuşucunun ve dinleyicinin toplumsal konumlarına ilişkin bildirişim durumları söylem çeşitliliğini meydana getirmektedir.
Bu çalışmada sınırlarının yukarıda çizilmeye çalışıldığı Oğuz grubu diyalekt
alanında daha çok konuşma diline özgü bir hadise kabul edilen göçüşme üzerinde
durularak şu sorulara cevap aranacaktır: Göçüşme nedir? Türleri nelerdir? Türleri
belirlenirken ölçüt nedir? Bu ses olayı belirli bir ölçü ve kurala bağlanabilir mi? Dillerin ses yapılarından mı yoksa /b/, /ç/, d/, /f/, /l/, /n/, /s/, /ş/, /t/, /v/, /y/, /z/ seslerinin
kendi özelliklerinden mi kaynaklanmaktadır? Dillerin ses tarihlerinin dışında yer
alması ses sistemlerinden kaynaklanmadığını mı işaret etmektedir? Göçüşme öl-
çünlü dilden ziyade, ağızlarda mı görülür? Konuşma dilinin yazı diline göre biraz  daha esnek olması ve söyleyiş özelliklerine göre çok farklı ses özellikleri göstermesi

ile yakından bir ilgisi var mıdır?  

Anahtar Kelimeler

Oğuz Türkçesi, diyalekt alanı, ses olayı, göçüşme, yakın göçüşme, uzak göçüşme

Kaynakça

• AHUNDOV, Agamusa (1973), Azerbaycan Dilinin Tarihi Fonetikası, Bakı. AKAR, Ali (2004), Muğla Ağızları, Muğla Üniversitesi Basımevi, Muğla. AKSAN, Doğan (2009), Her Yönüyle Dil, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. AKSOY, Ömer Asım (1945), Gaziantep Ağzı – I, İbrahim Horoz Basımevi, İstanbul. AMANSARIYEV, C.(1970), Türkmen Dialektologiyası (Trk. D), Aşgabat. BİLAL, Zana (2015), Erbil Türkmen Ağzı, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. BOZ, Erdoğan (2006,) Afyonkarahisar Merkez Ağzı, Gazi Kitabevi, Ankara. BULUÇ, Sadettin (2007), Makaleler (Haz. Zeynep Korkmaz), Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. BURAN, Ahmet (1997), Keban, Baskil Ve Ağın Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. BURAN, Ahmet- OĞRAŞ Şerife (2003), Elazığ İli Ağızları, Örnek Ofset Baskı, Elazığ. BURAN, Ahmet-İLHAN, Nadir (2008), Elazığ Yöresi Söz Varlığı, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. CAFEROĞLU, Ahmet (1955), Anadolu Ağızlarındaki Metathese Gelişmesi, TDAY-Belleten. s. 1-7. CAFEROĞLU, Ahmet (1994a), Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme-I, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. CAFEROĞLU, Ahmet (1994b), Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme-II, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. CAFEROĞLU, Ahmet (1995a), Güney Doğu İllerimiz AğızlarındanToplamalar, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. CAFEROĞLU, Ahmet (1995b), Doğu İllerimiz AğızlarındanToplamalar, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. COŞKUN, M. Volkan (2011), Standart Türkçede Ses Olaylarının Sebep-Sonuç İlişkisi Çerçevesinde Yeniden Sınıflandırılması, 38. ICANAS, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, s. 347-367. CRYSTAL, David (1992), An Encyclopedic Dictionary of Language and Languages, Blackwell Publishers, Oxford. ÇAĞIRAN, Önder (1999), Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Ünsüz Göçüşmelerinin Kuruluş Sistemi, 3. UluslararasıTürk Dili Kurultayı 1996, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. s. 239-264. DALLI, Hüseyin (1976), Bulgaristan Türk Ağızları Üzerine Araştırmalar, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. DEMİR, Necati-ŞEN, Ülker (2006), Sivas İli ve Yöresi Ağızları, Gazi Kitabevi, Ankara. DOĞAN, Talip (2011), Urmiye Ağızları ile Doğu Grubu Ağızlarında Ortak Fonetik ve Morfolojik Özellikler Üzerine, Karadeniz Araştırmaları, Yaz 2011, S. 30, s.107-122 EKER, Süer (2006), Özbekistan’da Oğuzca Bir Diyalekt Güney Harezm-O- ğuzcası, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, Güz 2006, S. 5, s. 113-128. ERASLAN, Kemal (2013), Eski Uygur Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. ERCİLASUN, A. Bican (1983), Kars İli Ağızları Ses Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. EREN, Hasan (1953), Türk Dillerinde Metathese”, TDAY Belleten, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s.161-180. ERDEM, Melek (2009), Modern Oğuz Türkçesi Söz Varlığı, Grafker Yay., Ankara. ERDEM, M. Dursun-KİRİK, Esra (2011), Kahramanmaraş ve Yöresi Ağızları, Öncü Basımevi, Kahramanmaraş. ERTEN, Münir (1994), Diyarbakır Ağzı, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. GEMALMAZ, Efrasiyap (1982), Standart Türkiye Türkçesi (STT)’nin Formanlarının Enformatif Değerleri, Erzurum, 14+187. GEMALMAZ, Efrasiyap (1988), Türk Dilindeki Ses Hadiselerinin Bu Dilin Sentaksıyla İlgisi, VI. Milletlerarası Türkoloji 19-25 EYLÜL 1988, s. 1-7. GEMALMAZ, Efrasiyap (1995), Erzurum İli Ağızları, Türk Dil Kurumu Yay., C. 1, Ankara. GÖKDAĞ, Bilgehan Atsız (2006), Salmas Ağzı. Güney Azerbaycan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme, KaraM Yayınları, Çorum. GURBANOV, A. M. (1985), Müasir Azerbaycan Edebi Dili, Maarif Neşriyyatı, Bakı. GÜLENSOY, Tuncer (1986), Doğu Anadolu Osmanlıcası, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Ankara. GÜLENSOY, Tuncer (1988), Kütahya ve Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. GÜLENSOY, Tuncer-E. K. AMANOĞLU-P. KÜÇÜKER, (2009, Nahçıvan Ağzı, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. GÜLSEREN, Cemil (2000) Malatya İli Ağızları, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. GÜNAY, Turgut (2003) Rize İli Ağızları, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. GÜNŞEN, Ahmet (2006), göster- ve görset-/ görset- Fiilerinin Yapısı Üzerine, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 20, Y. 2006/1, s. 35-49. HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2008), Karahanlı Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. HEYET, Cevat (2008), Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihî Seyri, (Çev. Mürsel Öztürk), Türk Dil Kurumu Yay., Ankara HÜSEYNZADE, M. (1963), Müasir Azerbaycan Dili (Fonetika-Morfologiya), Bakı. KARAAĞAÇ, Günay (2002), Dil, Tarih ve İnsan, Akçağ Yay.,Ankara. KARAAĞAÇ, Günay (1991), Eski Metatez Örnekleri, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi VI, İzmir KARAMAN, Erdal (2011), Ermenistan Türklerinin Ağızları, Kesit Yay., İstanbul. KARAMAN, Erdal (2011), Karabağ Ağızları, Kesit Yay., İstanbul. KORKMAZ, Zeynep (1963), Nevşehir ve Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. KORKMAZ, Zeynep (1994a), Güneybatı Anadolu Ağızları, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. KORKMAZ, Zeynep (1994b), Bartın ve Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. KÖKTEKİN, Kazım (2007), Doğu Beyazıt Ağzının Ses Özellikleri, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 33, Erzurum. LİGETİ, L. (1997), Afganistan Avşarlarının Dili Üzerine, VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 57-64. NAKİBLER, Galip (1965), Adıyaman Ağzı. PEI, Mario (1966), Glossory of Linguistic Terminology, Columbia University Press, New York. ÖZÇELİK, Sadettin (1997), Urfa Merkez Ağzı, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. ÖZÇELİK, Sadettin-BOZ, Erdoğan (2001), Diyarbakır İli Çüngüş ve Çermik Yöresi Ağzı, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. ÖZKAN, Mustafa (2000), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul. SARACOĞLU, Erdoğan (2009), Kıbrıs Ağzı, Ateş Matbaası, Lefkoşa. SAĞIR, Mukim (1995), Erzincan ve Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. ŞİRALİYEV, M. (1949), Bakı Dialekti, Bakı. ŞİRALİYEV, M. (1955), Azerbaycan Dilinin Muğan Grubu Şiveleri, Bakı. ŞİRALİYEV, M. (1962), Azerbaycan Dialektologiyasının Esasları (Az. DE), Bakı. TEKİN, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. TİMURTAŞ, Faruk Kadri (2005), Eski Türkiye Türkçesi, Akçağ Yay., Ankara. TOPARLI, Recep (1989), Kıpçak Türkçesi, Erzurum. TURAN, Zikri (2006), Artvin İli Yusufeli İlçesi Uşhum Köyü Ağzı, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. ULUTAŞ, İsmail (2007), Metatez Olayı Türkçenin Hece Sistemiyle İlgili midir?, Bilig, Güz 2007, S. 43, s. 117-132. ZİYAYEVA, Zemine (2001), Azerbaycan Türkçesi Ses Bilgisi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara