Bağdat Demiryolu: Siyasal Sonuçları Olan Bir Türk-Alman Demiryolu Projesi

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 19, 1 - 22, 15.04.2018

Altan Alperen

Öz

II. Abdülhamid kendisinden önceki padişahlar gibi ülkesinin bekası için demiryolu yatırımlarına büyük önem verdi. Devletin kalkınması ve siyasi istikrarını
koruması için modern bir ulaşım sistemi gerekiyordu. O dönemde ülkelerin ekonomik kalkınmasında demiryollarının stratejik önemi vardı. Sultan II. Abdülhamid, uyguladığı reel politika gereği, ülkenin bekasını modernleşme faaliyetleriyle
sağlamaya çalışıyordu. Buna karşılık İngiltere, Fransa ve Rusya gibi büyük devletler, dağılmak üzere olan Osmanlı devletini hedef almışlardı. Osmanlı toprakları
üzerinde herhangi bir emperyalist emeli olmayan tek büyük devlet Almanya gibi
görünüyordu. Bundan dolayı demiryolu imtiyazları genellikle Almanlar’a verildi.
Yine de tek bir yabancı ülkeye bağımlı kalmamak için, İngiltere ve Fransa da demiryolu imtiyazlarından pay aldılar. Almanya, II. Wilhelm’in 1888 yılında imparator olmasıyla birlikte yayılmacı bir siyaset gütmeye başladı. Bunun en önemli
nedeni Almanya’nın hammadde ve pazar bulma konusunda diğer Avrupa devletlerinin gerisinde kalmasıydı. Aynı döneme Osmanlı Devleti açısından bakıldığında,
Almanya Osmanlı toprakları üzerinde henüz herhangi bir talebi olmayan tek devletti. Bu gerekçeler iki ülke arasında yakınlaşmanın nedeni oldu. Almanlar Bağdat Demiryolu hattının yapımını kendi gizli ajandalarını gerçekleştirmek için istiyorlardı. Fakat Rusya, İngiltere ve Fransa bu projeye Ortadoğu üzerindeki çıkarlarını
tehdit ettiği gerekçesiyle hep karşı çıktılar. Yapımı 1903’ten 1940’a kadar süren ve
iki dünya savaşına tanıklık eden Bağdat Demiryolu, hiç bir zaman stratejik hedeflerine uygun bir şekilde kullanılamadı. Almanlar tarafından bitirelemeyen bu
demiryolu, kaderin bir cilvesi olarak İngilizler tarafından tamamlanmıştır.
Anahtar sözcükler: Bagdat Demiryolu, II. Abdülhamit, II. Wilhelm, Petrol,
Ortadoğu

Abstract:
Revolution in transportation, such as the railroad, aided the development of
industrialization. Railway expansion in the Ottoman Empire could lead to the industrialization of the country. Therefore, Sultan Abdulhamid II worked out the
plan for the Baghdad Railway. The name was given to the trunk line connecting Istanbul with Baghdad. The main part of the concession for building the railroad was
granted to a German firm. The sultan hoped that this railroad would be beneficial
to the Ottoman Empire and serve to bolster the power of the Ottoman Empire. He
also sponsored the Hejaz Railway to the holy places in Arabia. The geography of the
Ottoman Empire made it an important and strategic source for trade and commercial relations. However, the large empire struggled to control such a vast territory
from the center. Its railways needed rapid expansion. On the other side, the geography of the railway was rich with resources including minerals, fuel, and oil, and
other raw materials. The resources of the Ottoman Empire attracted the attention
of the European powers. Sultan Abdulhamid II carefully used the rivalry among
them to his own advantage. Until the beginning of the 20.Century, Britain, France
and Russia had been the powers with most influence in the Ottoman Empire, but
the building of the Baghdad railway increased the German influence in Turkey. The
Baghdad Railway helped to propel Germany toward economic growth and assure
Germany, as Kaiser Wilhelm II declared in 1901, “a place in the sun”. France and
Britain viewed the project as a threat to their prestige in the Middle East. Britain
considered the Baghdad railway a menace to its “imperial lifeline” to India. Therefore, it became one of the complex contributing causes of World War I. Its construction, begun in 1903, was repeatedly delayed for financial, political and technical
reasons during the pre-war period. While a large part of the Baghdad railway was
built before World War I, the rail was not completed by the outbreak of war. By 1918
the line was completed from Konya to Nusaybin, leaving a gap of about 300 miles
on the way to Baghdad. Despite massive injections of German cash, the railway was
only completed in 1940. The continuing development of transport systems, however, somewhat weakened the strategic importance of the line. The Golden Age of
the Baghdad railway was over. Nostalgia, however, is still available across Turkey.
Keywords: Baghdad Railway, II. Abdulhamid, II.Wilhelm, Oil, Middle East

Anahtar Kelimeler

Bagdat Demiryolu, II. Abdülhamit, II. Wilhelm, Petrol, Ortadoğu

Kaynakça

• BICKEL, Benno (2003a), “Mit Agatha Christie durch die Schluchten des Taurus. Die Bagdadbahn im Spiegel der Literatur und des Reiseberichts. In: Jürgen Franzke (Hrsg.): Bagdadbahn und Hedjazbahn”, Deutsche Eisenbahngeschichte im Vorderen Orient, Nürnberg: Tümmel Verlag, (120-124). BICKEL, Benno (2003b), “Zeittafel Bagdadbahn. In: Jürgen Franzke (Hrsg.): Bagdadbahn und Hedjazbahn”, Deutsche Eisenbahngeschichte im Vorderen Orient, Nürnberg: Tümmel Verlag, (160-162). EARLE, Edward Mead (1924), Turkey, the Great Powers, and the Bagdad Railway: A Study in Imperialism, New York: The Macmillan Company. ENZYKLOPÄDIE BROCKHAUS (1987): in 24 Bänden, (19., vollständig überarb. und erw. Aufl.), 2. Bd. Mannheim: Brockhaus. FÜL, Wilhelm (2001), Pressel, Wilhelm. In: Neue Deutsche Biographie (NDB),20. Bd. Berlin: Duncker & Humblot. GRAICHEN, Gisela; GRÜNDER, Horst (2005), Deutsche Kolonien – Traumund Trauma, Berlin: Ullstein Buchverlag. HELD, Hermann (1960), “Bagdadbahn. In: SCHLOCHAUER, Hans Jürgen(Hrsg.)”, Wörterbuch des Völkerrechts (völlig neu bearb. 2. Auflage in Verbindung mit der Deutschen Gesellschaft für Völkerrecht. 1. Bd. Berlin: de Gruyter,(pp. 134-136). HITTI, Philip Khuri (1979): “Baghdad Railway. In: Encyclopedia Americana”,Vol. 3. New York: Encyclopedia Americana. HORT, Jakob (2014), “Architektur der Diplomatie”, Repräsentation in europäischen Botschaftsbauten 1800-1920, Göttingen: Verlag von Vandenhoeck&Ruprecht. HÜBER, Reinhard (1943), “Die Bagdadbahn. In: SIX, Franz Alfred (Hrsg.)”,Schriften zur Weltpolitik (87-98), Heft 6. Berlin: Junker und Dünnhaupt Verlag. KORN, Wolfgang (2009), Schienen für den Sultan: Die Bagdadbahn: Wilhelm II., Abenteurer und Spione. Köln: Fackelträger Verlag. NOACK, Rosemarie (11. Dezember 2003), Zügig durch die Wüste. Die Zeit. [Online: http://www.zeit.de/2003/51/Bagdadbahn]. (11.10.2017). RATHMANN, Lothar (1982), Berlin-Bağdat: Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi Berlin Bagdad. [Originaltitel: Berlin-Bagdad: Die imperialistische Nahostpolitik des kaiserlichen Deutschlands, Berlin 1962 (Aus dem Deutschenübersetzt von Ragıp Zarakolu)]. Istanbul: Belge Yayınları. ROHRBACH, Paul. (1911), Die Bagdadbahn. 2. Auflage, Berlin: Verlag vonWiegandt&Grieben SCHÖLLGEN, Gregor (2000), Imperialismus und Gleichgewicht: Deutschland, England und die orientalische Frage 1871-1914, München: Oldenbourg Wissenschaftsverlag. SCHÖLLGEN, Gregor (2003), “Instrument deutscher Weltmachtpolitik. Die Bagdadbahn im Zeitalter des Imperialismus. In: Jürgen Franzke (Hrsg.): Bagdadbahn und Hedjazbahn”, Deutsche Eisenbahngeschichte im Vorderen Orient (108-111), Nürnberg: Oldenbourg Wissenschaftsverlag. WIEGAND, Theodor (1970), Halbmond im letzten Viertel. Briefe und Reiseberichte aus der alten Türkei. 1895-1918, München: Bruckmann Verlag. YAVUZ, Mehmet (2005), Eine vergleichende Studie über den Bahnbau und die Bahnhofsarchitektur der Anatolischen Bahnen und der Bagdadbahn mit ihren Vorbildern im Deutschen Reich, (Doktora Tezi), Bochum: Ruhr Universiät Bochum.