İslam Dünyasında Edebi Çevrelerin Ortaya Çıkışı Bağlamında Bermekî Ailesi ve Klasik Türk Şiirine Yansıması

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 21, 699 - 721, 12.12.2018

Muvaffak Eflatun

Öz

Sanat, edebiyat, şiir kendine özgü ortamlarda büyür. Bu ortam sanatçının yaşadığı entelektüel atmosferdir. İster Doğu ister Batı edebiyatlarında olsun ifade edilen anlamda birçok kültürel çevreyle karşılaşılmaktadır. Makale öncelikle İslam dünyasında ilk edebi çevreler ve bu çevrelerin gelişmesine katkı sağlayan isimler üzerinde durmaktadır. İslam dünyasında bu edebi çevrelerin kökeni, İslamiyet öncesi Cahiliyye Devrine uzanmaktadır. Cahiliye Dönemi edebi ortamının savaş meydanları, panayırlar, melikler ve kabile şeflerinin etrafında şekillendiği söylenebilir. İslamiyetle birlikte Hz. Muhammed ve dört halifenin bulundukları yerler aynı zamanda kültürel ve bilimsel toplantıların da icra edildikleri mekânlardı. Ardından Emeviler saraylarını şair ve yazarlara açarak onları himaye etmişler böylelikle saray etrafında bir edebi çevre meydana gelmiştir. Bunun dışında Hicaz, Kûfe ve Basra gibi bölgelerde de eğlence sektörü eksenli şiirin, musikinin ağırlıklı olduğu bir sanatsal atmosfer oluşmuştu. Emeviler sonrası Abbasiler Dönemi; bilimin, kültürün ve sanatın büyük gelişime gösterdiği bir zaman dilimidir. Zira Abbasiler farklı toplumlara kucak açmış onların bilim ve kültür hayatına katkılarını özgür bir ortamda sunmalarını sağlamıştır. Tüm bunların gerçekleşmesinde Abbasi devlet adamlarının büyük rolü olmuştur. Bu devlet adamları içinde ise Bermeki ailesi özel bir yer işgal eder. Onlar Abbasilerin ilk dönemlerinde cömertlikleriyle şair ve bilginleri koruyuculuklarıyla büyük şöhret kazanmıştır. Ailenin siyasi sebeplerle ortadan kaldırılması isimlerini unutturmamıştır. Yüz yıllar boyunca İslam dünyasında isimleri dilden dile dolaşmıştır. Bu haklı şöhret ve bu şöhreti sağlayan özellikler klasik Türk şairleri tarafından da görülmüş ve şiirlerinde yansıtılmıştır. Bermeki ailesinin Klasik Türk şiirinde cömertlik, devlet adamlıkları ve şairleri himaye etmeleriyle anıldığı gözlemlenmiştir. Makalede anılan hususlar sadece tespit edilmemiş aynı zamanda örneklerle desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Edebi Çevre, Bermekiler, Klasik Türk Şiiri

Abstarct: Art, literature, poetry grow in its specific environments. This environment is the intellectual atmosphere of the artist.Whether in Eastern or Western literatures, in this sense that is expressed, there are many cultural environments. The article primarily focuses on the first literary circles in the Islamic world and the names that have contributed to the development of these circles.The origin of these literary circles in the Islamic world dates back to the pre-Islamic-Ignorance(Period of Jahiliyya). It can be said that the literary environment of the Jahiliyya Period is shaped around war squares, fairs, sovereigns and tribal chiefs.With Islam the places where Prophet Muhammad and the four caliphs were located, were also places where cultural and scientific meetings were held.Afterwards, the Umayyads protected the poets and writers by opening them to their palaces, so a literary environment has occurred around the palace.In addition, in the regions like Hejaz, Kufa and Basra, an artistic atmosphere dominated by entertainment-oriented poetry and music, was formed.Abbasid Period after Umayyads; it is a time period in which science, culture and art show great development. Because Abbasids have embraced different societies, they have providedthat other societiescontribute to science and cultural life in a free environment.Abbasid statesmen have played a major role in the realization of all this. Among these statesmen, the Barmakid family occupies a special place. In the early days of the Abbasids, they gained great fame with their generosity and the protection of poets and scholars. The extermination of the family because of the political reasons did not caused to forget their names.Throughout the centuries, their names have been passed onfrom mouth to mouth in the Islamic world.This well-deserved reputation and the qualities that provided this reputation were seen by the classical Turkish poets and were reflected in their poems.It was seen that in Classical Turkish poetry the Barmakid family was mentioned about their generosity, statesmanship and their patronage of poets.The issues mentioned in the article were not only identified but also supported by examples.

Keywords: Literary Environment, Barmakids, Classical Turkish Poetry

Anahtar Kelimeler

Edebi Çevre, Bermekiler, Klasik Türk Şiiri

Kaynakça

• Berzin, Alexander, (2006), Moğol İmparatorluğundan Önce Budist ve İslami Kültürler Açısından Tarihsel Etkileşim, (Çev. Yeşim Özben), e- Kitap.
• Bozkurt, Nahide, (2016), Abbâsîler, Ankara: İSAM Yayınları.
• Clot, Andre,(2007), Harun Reşid ve Abbasiler Dönemi,( Çev.Nedim Demirtaş), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çoşkun, Ferdi,( 2013),‘‘ Sabri (Mehmet) Divanı Edisyon-Kritik- İnceleme’’, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Dalkılıç, Mehmet, ( 2010), ‘‘Bermekilerin Düşüşü’’, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15: 1, 183-197.
• Demirayak, Kenan,(2012), Arap Edebiyatı Tarihi-III Emeviler Dönemi. Erzurum: Eser Ofset.
• Demirayak, Kenan,(2014), Arap Edebiyatı Tarihi-I Cahiliye Dönemi, Kayseri: Fenomen Yayınları.
• Demirci, Mustafa ,(1996), Beytü’l-Hikme, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Dikbaş Tüysüz, Fatma, ( 2004),‘‘Çuhadâr-zâde Şâkir Dîvânı ( Metin-İnceleme)’’, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Diyarbakırlı Lebîb, (2017), Divan, (Haz. Orhan Kurtoğlu), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap.
• Durmuş, Tûbâ Işınsu, (2009), Tutsan Elini Ben Fakîrin Osmanlı Edebiyatında Hamilik Geleneği, İstanbul: Doğan Kitap.
• Ebû Bekir Kâni, (2017), Kânî Dîvânı, ( Haz. İlyas Yazar), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap.
• En-Nedîm, (2017), el-Fihrist, (Ed. Mehmet Yolcu), İstanbul: Çıra Yayınları.
• Evliya Çelebî, (2005), Seyahatnâme, Haz. Yücel Dağlı vd., C. 9, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gibb,H.A.R, (2017),Arap Edebiyatı, (Çev. Onur Özatağ), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Goldzıher, Ignace,(2012),Klasik Arap Literatürü, (Çev. Rahmi Er- Azmi Yüksel), Ankara: Vadi Yayınları.
• Güfta, Hüseyin, (1992), ‘‘ Hazık Mehmed Efendi’nin Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Eserleri ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Huart, Clement, (1971), Arab ve İslâm Edebiyatı, (Çev. Cemal Sezgin), Ankara: Tisa Matbaacılık Sanayii.
• İbnü’t-Tıktaka, (2016), El-Fahrî, (Çev. Ramazan Şeşen), İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• İnalcık, Halil, (2006), ‘‘ Klasik Edebiyat Menşei: İranî Gelenek, Saray İşret Meclisleri ve Musâhip Şâirler’’. Türk Edebiyatı Tarihi I. İstanbul: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İpekten, Haluk, (1990), Nâilî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karataş, Turan, (2004),Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karayazı, Nurgül, (2012), ‘‘17. Yüzyıl Şâiri Ahmed Yârî ve Dîvân’ı ( İnceleme-Metin)’’, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Ankara.
• Kelpetin, Mahmut, (2016), ‘‘Ma‘n Bin Zâide’’, TDV İslam Ansiklopedisi, Ek-II, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 191-192.
• Kuran, Özlem Züleyha, (2013), Abbasi Dönemi Şiiri Nazım Türlerinde Yenilik Hareketleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kurtoğlu, Orhan, ( 2012), Bosnalı Âsım Dîvânı ( İnceleme-Tenkitli Metin), Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Leyla Hanım, (2018), Leylâ Hanım Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e Kitap.
• Macit, Muhsin (2017), Nedîm Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları. Mesudî, ( 2017), Murûc Ez-Zehep ( Altın Bozkırlar), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Muvakkitzâde Muhammed Pertev, (2017), Muvakkitzade Muhammed Pertev Dîvânı, (Haz. Ekrem Bektaş), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap.
• Parlak, Nizamettin,(2011), ‘‘Şiir ve Edebiyat’’ Emevîler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Sarıbaş, Alper, (2015), Bermekiler İçin Arapça Söylenmiş Şiirler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Soyupek, Hasan,( 2017), Halife Me’mûn Arap Edebiyatındaki Yeri. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Sünbülzâde Vehbi (2012), Dîvân, (Haz.Ahmet Yenikale), Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• Şeyh Gâlib, (?), Şeyh Gâlib Dîvânı, (Haz. Naci Okçu), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap.
• Tarım Ertuğ, Zeynep, (2009), ‘‘ Saray’’, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 117-121.
• Tülücü, Süleyman, ( 1997), ‘‘Hâtim et-Tâî’’, TDV İslam Ansiklopedisi, XVI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 472-473.
• Ürün, Ahmet Kâzım, (2015),Klasik Arap Edebiyatı, Konya: Çizgi Kitapevi
• Yalar, Mehmet, (2009), ‘‘Emeviler Döneminde Gazel ve Ömer bin Ebî Rabî‘a’’,Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 43-73.
• Yazıcı, Tahsin, (1992), ‘‘Belh’’, TDV İslam Ansiklopedisi, V, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 410-411.
• Yıldız, Hakkı Dursun, (1992), ‘‘ Bermekîler’’, TDV İslam Ansiklopedisi, V, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. , 517-520.
• Yiğit, İsmail, (2018), Emevîler, Ankara: İSAM Yayınları
• Yurdaydın,Hüseyin G., (1971),İslam Tarihi Dersleri,Ankara:Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Yüksel, Muhammed Bahaeddin (2017), ‘‘ Temel Dinamikleri Açısından Fütüvvet ve Ahilliğin Kur’ânî Referansları’’, Tefsir Araştırmaları Dergisi, I, 2, 270-311.