Karabağ Sorununa Uluslararası Güçlerin Yaklaşımları Üzerine Tarihsel Bir Değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 21, 923 - 949, 12.12.2018

Duygu Ata Kuduban Mevlüt Kaya

Öz

Yüzlerce yıllık Türk toprağı olan Karabağ, Birinci Dünya Savaşı yıllarından itibaren emperyalist Batı devletlerinin ortak politikalarıyla etnik bir değişim yaşamaya zorlanmıştır. Bu evrede Türkiye, Karabağ’ı yalnız bırakmamış ise de Batılı devletlerin politik baskılarından ötürü istediği ölçüde bölgede etkin olamamıştır. Karabağ sorunundan beslenen Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, İran ve Rusya gibi büyük güçlerin yanı sıra Ermenistan da tabiri caizse bu yarayı sürekli kaşıyarak sorunu çeşitlendirme yoluna gitmekte ve daima çözümsüzlükten yana tavır sergilemektedir. Başta Rusya ve İran olmak üzere bölge üzerinde menfaati olan diğer büyük güçler de Karabağ sorununun çözümsüzlüğünün sürekliliği için önemli bir çaba sarf etmektedir. Ermenistan yakın zamanlarda Türkiye’nin barışçıl yaklaşımlarına karşılık vermediği gibi, özellikle Fransa gibi Batılı devletlerin gizli ve açık sosyo-politik destekleriyle hem Türkiye hem de Azerbaycan aleyhine faaliyetlerini sürdürmektedir. Türkiye’nin çözüme en yakın olduğu zamanlarda, ilginç bir şekilde ya bölgede çıkarlarını korumak için ani refleksler veren Batılı devletler ya da onlardan güç alan Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye aleyhinde ani eylemlerde bulunmakta, barışsızlık yolunda bazı hamlelerde bulunmaktadır. Türkiye ve Azerbaycan dışında, konuyla ilgili devletlerin Karabağ sorununa çözüm üretmekten ziyade, bölgedeki menfaatlerine dayanarak siyasi krizler çıkarmak suretiyle sorunu öteledikleri görülmektedir. Çalışmamızda, bu çözümsüzlükler ve politik açmazlar doğrultusunda Karabağ sorunu tarihsel süreciyle birlikte ele alınarak büyük güçlerin bu konudaki yaklaşımları ve politik tavırları, genel değişkenleriyle birlikte değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: Karabağ sorunu, Rusya, Ermenistan, ABD, İran.

Abstract: Karabag which is the land of Turkish centuries old had to live an ethnic alteration with the imperialist Western states common politics from the years of the First World War. In this stage, Turkey couldn’t be effective as required due to West pressures at the region, although didn’t isolate Karabag. Also Armenia is resorting to diversification the issue perpetual by twisting the knife consistently so to say and adopting a manner by in solubility along the big powers as United States of America, France, Iran, Russia which fuel from Karabag issue. Notably Russia and Iran, other big powers which self seeking at the region, are simply making an effort for the persistence of the in solubility of the issue of Karabag too. Armenia continues their operation to the detriment of Turkey and Azerbaijan with the open and secret socio-political supports of Western states as specially France, as if they did not respond to the peaceful approaches of Turkey in recent years. When at the point that Turkey is proximate ness to the solution, in a kind of funny way, either Western states which give sudden reflexes to protect their profits at the region, or Armenia which gets strength from them is sudden doing acts and has moves for unpeaceful situation against to Azerbaijan and Turkey. Turkey and Azerbaijan outside, from producing a solution to the state of the Karabag conflict on the issue, rather than on the basis of political crises by removing the problem is seen that shifting interests in the region. It will be generally utilized in this work, in this direction, the approaches of big powers in this title by going around Karabag issue with its historical

period.

Keywords: Karabag Issue, Russia, France, USA, Iran.

Anahtar Kelimeler

Karabağ sorunu, Rusya, Ermenistan, ABD, İran

Kaynakça

• AKTAŞ, Hayati, (2001), Dağlık Karabağ Sorunu, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• ARMAOĞLU, Fahir, (1991), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1980-1990), Ankara: Alkım Yayınevi.
• ASLAN, Yasin, (2003), Bugün Azerbaycan’da Pantürkizm ve Panislamizm, İstanbul: Baysam Basın ve Yayıncılık.
• ASLANLI, Araz, (2012), “Karabağ Sorunu ve Azerbaycan-Türkiye-Ermenistan İlişkileri”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, I,1: 175-196.
• ASLANLI, Araz, (2016), “Karabağ Sorunu ve İran”, Tebriz Araştırmaları Enstitüsü, 30.06.2016, http:// tebaren.org/ ?p=304http:// tebaren.org/?p=304 (20.11.2016).
• ASLANLI, Araz, (2013), Yeni Küresel Mücadelede Kafkasya ve Karabağ Sorunu, Ankara: Eko Avrasya Yayınları.
• ATTAR, Aygün, (2005), Karabağ Sorunu Kapsamında Ermeniler ve Ermeni Siyaseti, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• BENNGISEN, Alexandre, (1997), “Sovyetler Birliği’ndeki Müslümanlar”, Çöküş Öncesi Sovyetler Birliği’nde İslamiyet ve Müslümanlar, (Kollektif), (Çeviren: İsmail Orhan Türköz), (içinde 61-80), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• BÜYADOV, Z. M. ve YUSİFOV, Y. B., (2005), Azerbaycan Tarixi-I, Bakü: Çıraq Neşriyyatı.
• CAFERSOY, Nazım, (2000), “Eyalet-Merkez Düzeyinden Eşit Statüye: Azerbaycan- Rusya İlişkileri (1991-2000)”, Ankara Çalışmaları Dergisi, 1: 47-52.
• CAFERSOY, Nazım, (2001), “Bağımsızlığın Onuncu Yılında Azerbaycan-Rusya İlişkileri (1991-2001)”, Avrasya Dosyası (Azerbaycan Özel Sayısı), VII,1: 286-316.
• DEMİRAĞ, Yelda, (2003), “Kafkasya’da Türk ve Rus Politikası”, Stratejik Analiz, IV,40: 75-80.
• GÖKÇE, Mustafa, (2014), “İki Kardeş Devletin Ortak Sorunu: Karabağ ve Ermeni Meselesi”, Yeni Türkiye, 60: 1-11.
• GÖKÇE, Mustafa, (2011), “Yukarı Karabağ Sorunu ve Türkiye-Ermenistan İlişkileri Üzerine Bir Değerlendirme”, Turkish Studies, VI,1: 1111-1126.
• GÖMEÇ, Sadettin, (1999), Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÖRGÜLÜ, Aybars, (2014), “Türkiye-Ermenistan İlişkileri ve Dağlık Karabağ Sorunu”, Yeni Türkiye, 60: 1-6.
• GÜREL, Şükrü S., (1992), “Karabağ Sorunu Üzerine Bir Not”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, VII,1: 181-185.
• HASANOV, Ali, (2000), Azerbaycan’ın ABD ve Avrupa Devletleri ile Münasebetleri (1991-1995), Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı.
• HAZIR, Ümit Nazmi, (2016), “Azerbaycan ve İslam Dünyasının Kanayan Yarası: “Karabağ””, İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi Raporu: 23 Şubat 2016.
• HENZE, Paul, (1996), “Türkiye ve Ermenistan: Eski Sorunlar Yeni Beklentiler”, Avrasya Etüdleri, III,1: 44-53.
• KARAMAN, Erdal, (2007), “Karabağ’a Verilen İsimler ve Bu Vilayetteki Yer İsimlerinde Türk Boylarının İzleri”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 Mayıs 2007, 1-10, http://turkoloji.cu.edu.tr/makale_sistem/tumview.php?id=2096 (30.05.2015).
• KERİMOV, Bahadur, (2007), Haydar Aliyev Döneminde Azerbaycan’ın Dış Politikası (1993-2003), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• KHALILOV, Anar, (2008), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Karabağ Sorunu, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• KODAMAN, Timuçin, (2013), “Ermeni Açılımı ve Türk Dünyası”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30: 111-122.
• KÖNI, Hasan, (1994), “Günümüzde Rus Milliyetçiliği ve Sonuçları”, Avrasya Dosyası, I,1: 5-14.
• MEMMEDOVA, Havva, (2008), “Ermenistan-Azerbaycan Dağlıq Qarabağ Münaqeşesine Fransa’nın Münasebeti”, Journal of Qafqaz University, 24: 163-192.
• MUSTAFAYEV, Beşir, (2013a), “Azerbaycan Milli Kütüphanesinde Bulunan Dağlık Karabağ ile İlgili Eserlerin Bibliyografyası”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4: 195-217.
• MUSTAFAYEV, Beşir, (2013b), “Büyük Devletlerin Kafkasya’daki Ermeni Siyaseti”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, II,1: 143-168.
• MUSTAFAYEV, Beşir, (2013c), “Karabağ’ın İşgal Süreci ve Bölgede Yaşanan Son Olaylar Çerçevesinde Çözüm Arayışları”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 49: 281-294.
• ÖZDAĞ, Ümit, (1993), “SSCB’den Rusya Federasyonu’na (1985-1993)”, Avrasya Dosyası, III,4: 172-189.
• ÖZKUL, Osman ve VERMEZ, Hüseyin, (2009), “Dağlık Karabağ Göçmenlerinin Sosyo-Ekonomik Sorunları”, Bilig, 51: 139-170.
• ÖZYILMAZ, Emine Vildan, (2013), “Geçmişten Günümüze Dağlık Karabağ”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, XV,2: 191-208.
• PEHLİVAN, Zühre Nur, (2016), “Rusya’nın Ermeni Devleti Kurma Politikasının Sonucu: Karabağ Sorunu”, Asia Minor Studies, IV, 8: 94-109.
• RUŞENDIL, C. ve KELİPUR, R., (1994), Ermenistan Devleti ve Siyaseti, Ankara: Dışişleri Bakanlığı Basın Yayın Müessesesi.
• SAPMAZ, Ahmet ve SARI, Gökhan, (2012), “Dağlık Karabağ Sorununda Azerbaycan Tarafından Kuvvet Kullanım Olasılığının Analizi”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, VIII,15: 1-31.
• SARAY, Mehmet, (1999), Türk-İran İlişkileri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• SARAY, Mehmet, (1995). Atatürk ve Türk Dünyası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SAYILAN, Murat Onur, (2007), 1988-95 Arası Dağlık Karabağ Sorunu, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Ankara.
• SELVER, Alper, (1997), Soğuk Savaş Kuşatmasında Türkiye, Batı ve Orta Doğu (1945-1958), İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• TAŞKIRAN, Cemalettin, (1996), “Ermeni-Azeri Çatışması”, Avrasya Dosyası: Ermenistan Özel Sayısı, II,4: 126-128.
• TAŞKIRAN, Cemalettin, (1995), Geçmişten Günümüze Karabağ Meselesi, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• TUNCEL, Turgut Kerem, (2015), “Hukuki Açıdan Dağlık Karabağ Sorunu: Chiragov ve Diğerleri V. Ermenistan Davası”, Avrasya İncelemeleri Merkezi, 26.06.2015, www.avim.org.tr (07.12.2016).
• ÜNAL, Ömer Faruk, (2001), “Azerbaycan 1988-1995: Sancı, Kargaşa ve İktidar”, Journal of Qafqaz Universty, 8: 1-12.
• VALİYEVA, Susana, (2016), “Dağlık Karabağ Savaşı: Basında İlk Tepkiler. Sorunla İlgili Türkiye Basınının ve Uluslararası Kuruluşların Bu Alanda Faaliyeti”, http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1450638595.pdf (01.12.2016).
• YILMAZ, Reha, (2013), “Kafkasya’da Çözülemeyen Kördüğüm: Dağlık Karabağ Sorunu”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, II,1: 71-90.
• Cumhuriyet, 14.02.1992.
• Cumhuriyet, 20.05.1992.
• Cumhuriyet, 21.05.1992.
• Cumhuriyet, 27.06.1996.
• Cumhuriyet, 27.05.1992.
• Halk, 14.11.1996.
• Hürriyet, 24.03.1992.
• Hürriyet, 25.04.1989.
• Hürriyet, 27.11.1991.
• Hürriyet, 05.01.1990.
• Hürriyet, 06.01 1990.
• Hürriyet, 10.08.1991.
• Milliyet, 19.01.1990.
• Milliyet, 20.01.1990.
• Milliyet, 07.11.1989.
• Milliyet, 07.11.1996.
• Tercüman, 24.05.1992.
• www.azerbaycan.ihh.org.tr (20.10.2007-20.11.2007).
• http://library.aliyev-heritage.org/print.php?lang=tk&page=178352 (30.05.2015).