Said Halim Pasha and His Ideas

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 22, 53 - 90, 15.04.2019

M. Hanefi Bostan

Öz

In this study, the life, scientific studies, personality and ideas of Said Halim Pasha, the grandson of the Egyptian Governor Kavalalı Mehmed Ali Pasha,the Chairman of the Committee of Union and Progress, Minister of Foreign Affairs and Grand Vizier in the late Ottoman Empire and the theorist of the Islamic movement, will be discussed. Brief information will be given on Said Halim Pasha’s

education, his first official duties in the Ottoman Empire, why he went abroad, the participants in the conversation sheld in his mansion in Yeniköy, his imprisonment in the Bekirağa Dungeon after the Armistice of Mudros with the allegation of “Armenian Genocide” and his trial in Divân-ı Harbi Örfi (courts-martial), his exile to Malta by the British and release, and the reasons of his subsequent murder by an Armenian secret society member in Rome. His hopes from “Islamization”,

a concept peculiar to the Pasha, and his views on political dominance in Islam,westernization, racism and nationalism will be discussed. The ideas on Turkish Civilisation, the rights and tasks of Muslims will be obtained. The way he suggested for the social structure of Islam, national sovereignty and the way out of crisis will be evaluated. Who should have rights of legislation and the ideas on democracy will be focused. The details of the presidential system that he proposed as a

governmental system will be focused on. The tasks of National Assembly and the ideas on Senate (Ayan Assembly) will be discussed. The ideas on Westernization and responsibilities of intellectuals will be evaluated. His thoughts on the caliphate policy of Sultan Abdülhamid II and the idea that the caliphate should remain with the Turks will be discussed. There will also be an evaluation on his influences and those he influenced.

Anahtar Kelimeler

Ottoman History, Said Halim Pasha, Grand Vizier, Islamization, Presidential System, Caliphate

Said Halim Paşa ve Fikirleri

Öz

Öz:

Bu çalışmada Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın torunu olan, İttihat ve Terakki Cemiyeti Genel Başkanlığı yapan, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde Hariciye Nazırlığı ve Sadrazamlık görevlerini ifâ eden ve aynı zamanda İslamcılık fikir hareketinin teorisyeni Said Halim Paşa’nın hayatı, eserleri, şahsiyeti ve fikirleri üzerinde durulacaktır. Said Halim Paşa’nın eğitimi, Osmanlı Devleti’nde aldığı ilk resmi görevlerin ne olduğu, yurt dışına neden çıktığı, Yeniköy’de bulunan

yalısında yapılan sohbetlere kimlerin katıldığı, Mondros Mütarekesi’nden sonra “Ermeni kırımı” iddiasıyla Bekirağa Bölüğü’ne konulması ve bu konuda Divân-ı Harbi Örfi’de yargılanması, İngilizler tarafından Malta’ya sürülmesi ve serbest bırakılması, akabinde Roma’da bir Ermeni komitacı tarafından neden öldürüldüğü konularında kısa bilgiler verilecektir. Paşa’ya özgü bir kavram olan “İslamlaşma”-dan ne murat ettiği, İslam’da siyasi hakimiyetin ne olduğu, batılılaşma, ırkçılık ve

milliyetçilikle ilgili görüşleri ele alınacaktır. Türk Medeniyeti hakkındaki düşünceleri, Müslümanların hak ve görevlerinin neler olduğu ile ilgili değerlendirmeleri ortaya konulacaktır.İslam’ın sosyal yapısı, milli egemenlik ve bunalımdan çıkış için önerdiği yol değerlendirilecektir. Kanun yapma hakkının kimlerde olması gerektiği ve demokrasi hakkındaki düşünceleri üzerinde durulacaktır. Hükümet sis temi olarak önerdiği başkanlık sisteminin ayrıntıları üzerinde durulacaktır. Millet Meclisi’nin görevinin ne olması gerektiği, Senato (Ayan Meclisi)ile ilgili düşünceleri ortaya konulacaktır. Batılılaşma konusundaki fikirleri ve Aydınlara yüklediği

sorumluluk değerlendirilecektir. Sultan II. Abdülhamid’in hilafet politikasını ve hilafetin Türkler’de olması gerektiği konusundaki düşünceleri ele alınacaktır. Paşa’nın kimlerden etkilendiği ve kimleri etkilediği hususunda da bir değerlendirmede bulunulacaktır

En Az 250 Kelimelik Özet

Anahtar Sözcükler: (En Az 3 Anahtar Sözcük)

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi, Said Halim Paşa, Sadrazam, İslamlaşmak, Başkanlık Sistemi

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları: Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Sicill-i Ahvâl Defteri (Sicill-i Ahvâl). 25. Kitap ve Makaleler AĞIRMAN, Ferhat, (2011), “İslâmcı Bir Düşünür Olarak Said Halim Paşa’da Milliyetçi Yaklaşımlar”, TYB Akademi, 3: 27-43. AKIN, Mahmut H, (2011), “Said Halim Paşa Düşüncesinde Yerlilik Meselesi”, TYB Akademi, 3: 141-149. AYVAZOĞLU, Beşir, (2011), “Mehmed Âkif’in Prens Dostları”, Türk Edebiyatı, 458: 56-61. BEKİROĞLU, Halit, (2015), Said Halim Paşa ve Siyaset Ahlâkı, İstanbul: İlkeYayıncılık. BİRSEL, Salâh, (2002), Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, İstanbul: Sel Yayıncılık. BOSTAN, M. Hanefi, (1992), Bir İslamcı Düşünür Said Halim Paşa, İstanbul:İrfan Yayınları. BOSTAN, M. Hanefi, (2008), “Said Halim Paşa’nın Sosyolojik Fikirleri”, Türkiye’de Sosyoloji (İsimler - Eserler), I, (Ed. M. Çağatay Özdemir), Ankara: Phoenix Yayınları, 69-92. BOSTAN, M. Hanefi, (2011), “Said Halim Paşa’da İslâmlaşmak Düşüncesi”,TYB Akademi, 3:81-99. BÖLÜKBAŞI, Rıza Tevfik, (1993), Biraz da Ben Konuşayım, (Haz. Abdullah Uçman), İstanbul: İletişim Yayınları. BÜLBÜL, Kudret, (2006), Said Halim Paşa, Ankara: Kadim Yayınları. ÇALEN, Mehmet Kaan, (2017), “Said Halim Paşa Üzerine Notlar: İslâm Âleminin Gerileme Sebepleri ve Türklerin İslâm Tasavvuru”, Asia Minor Studies, 9:12-32. DAĞ, Ahmet, (2017), “Said Halim Paşa’nın Siyaset ve Başkanlık Algısı”, Umran Dergisi, 271:12-15. (FERGAN), Eşref Edib, (1960), Mehmed Âkif Hayatı-Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları, 2. Baskı, İstanbul: Sebilürreşad Neşriyatı. (FERGAN), Eşref Edib, (1340), “Âlem-i İslâm İçün Pek Büyük Bir Ziyâ’”, Sebilürreşad, 492: 256-259. GENCER, Bedri, (2017), İslâm’da Modernleşme (1839-1939), 4. Baskı, İstanbul:Doğu Batı Yayınları. İKBAL, Muhammed, (1984), İslam’da Dini Düşünce’nin Yeniden Doğuşu, (Trc.N. Asrar), İstanbul: Bir Yayıncılık. İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal, (1982), Son Sadrazamlar, IV, İstanbul: Dergah Yayınları. KARA, İsmail, (1980), “Said Halim Paşa’nın Hayatı ve Görüşleri”, Fikir ve Sanatta Hareket, 11-12: 18-23. KARA, İsmail, (1980), “İslam Dünyasının Gerileme Sebepleri”, Fikir ve Sanatta Hareket, 14: 19-24. KARA, İsmail, (1986), Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi, I, İstanbul: Dergah Yayınları. KARA, İsmail, (1994), “Türkiye’de Yalnız İslamcılık Düşüncesi’nin Tam Bir Antolojisi Var”, Nehir, 8: 64-67. KARAMAN, Hayrettin, (1987), “İslamcıların Fıkıh Anlayışı”, Girişim, 20: 22. KAYALI, Kurtuluş, (1986), “Said Halim Paşa”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, IV: 1304-1306, İstanbul: İletişim Yayınları. (KUNTAY), Mithat Cemal, (1939), Mehmet Akif, İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi. KURAN, Ercüment, (1979), “Osmanlı İmparatorluğunda İslamcılık Düşüncesinin Gelişmesi”, Türk Kültürü, XVII/203-204: 275-281. KURAN, Ercüment, (1980), “Türk Düşünce Tarihinde Arap Kültürlü Aydın: Said Halim Paşa”, Türk Arap İlişkileri: Geçmişte Bugün ve Gelecekte I. Uluslararası Konferansı Bildirileri (Ankara, 18-22 Haziran 1979), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiye ve Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Yayını, 21-25. KUTLUER, İlhan, (2001), “İslamcılık”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXIII: 65-67, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. MANSUR, Ali Nasif, (1980), Tac Tercemesi, V, (Trc. Bekir Sadak), İstanbul: Eser Neşriyat. MERİÇ, Cemil, (1983), “Batılılaşma”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, I: 234-244, İstanbul: İletişim Yayınları. MERYEM, Cemile, (1986), İslâm ve Çağdaş Öncüleri, (Trc. Selahattin Ayaz), İstanbul: Bir Yayıncılık. NAL, Sabahattin, (2019), “Said Halim Paşa’nın Egemenlik Anlayışı ve Öngördüğü Hükümet Sistemi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, X/1: 144-158. ÖZ, Asım, (2011), “Fark Düşünürü ve İslâmcılık Üzerine Dolaylı Açılımlar”, TYB Akademi, 3:151-174. ÖZCAN, Azmi, (2001), “İslamcılık”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXIII: 62-65, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. SAİD HALİM PAŞA, (1334), İnhitat-ı İslam Hakkında Bir Tecrube-i Kalemiyye, İstanbul: Matbaa-i Amire. SAİD HALİM PAŞA, (1337), İslamlaşmak, Dar’ül- Hilafe: Sebilü’rreşad Kütübhanesi Yayınları. SAİD HALİM PAŞA, (1338), Buhranlarımız, İstanbul: Şemsi Matbaası. SAİD HALİM PAŞA, (1968), “Said Halim Paşa’nın Malta’dan Başkan Vilson, Layd Corc ve Klemansoya Uyarma Mektupları”, Tarih Sohbetleri, VIII, ((Yay. Cemal Kutay)), İstanbul: Sontelgraf Matbaası, 137-166. SAİD HALİM PAŞA, (1933), “Dîvân-ı Âlî Suallerine Yazılı Olarak Verilen Cevaplar”, Harp Kabineleri’nin İsticvabı, İstanbul: Vakit Matbaası. SAİD HALİM PAŞA, (1991), Buhranlarımız ve Son Eserleri, (Nşr. M. Ertuğrul Düzdağ), İstanbul: İz Yayıncılık. SAİD HALİM PAŞA, (2000), L’Empire Ottoman et la Guerre Mondiale, İstanbul: İsis Yayınları. SAİD HALİM PAŞA, (2004), “Türkiye ve Hilafet”, (Trc. İsmail Taşpınar), Hilafet Risâleleri, (Haz. İsmail Kara), IV, İstanbul: Klasik Yayınları, 391-408. SAİD HALİM PAŞA, (2019), Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Savaşı, (Trc.Fatih Yücel), İstanbul: Kronik Yayınları. SALA, Bedir, (2014), “Said Halim Paşa: Nostalji ve Ütopyaya Mesafeli Bir İslamcı”, Tezkire, 48: 227-240. SANDERS, Liman von, (2013), Türkiye’de Beş Sene, (Çev. Muzaffer Albayrak),6. Baskı, İstanbul:Yeditepe Yayınları. SOYDAN, Mehmet Rüyan, (2011), “Said Halim Paşa’nın Bilinmeyen Eserleri ve Islahatımızın Esasları’ İsimli Risalesi”, Türk Edebiyatı, 458: 62-63. ŞENGÜLER, İsmail Hakkı, (2000), Mehmet Akif Külliyatı, VI, İstanbul: Hikmet Neşriyat. ŞEYHUN, Ahmet, (2010), Said Halim Paşa Osmanlı Devlet Adamı ve İslamcı Düşünür (1865-1921), (Trc. Derya Göçer), İstanbul: Everest Yayınları. ŞIRACIYAN, Arşavir, (1997), Bir Ermeni Teröristin İtirafları, (Trc. Kadri Mustafa Orağlı), İstanbul:Kastaş Yayınları. TUGAY, Emine Fuat, (2013), Bir Aile Üç Asır, (Trc. Şeniz Türkömer), İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. TUNAYA, Tarık Zafer, (1962), İslamcılık Cereyanı, İstanbul: Baha Matbaası.