Türk Kültüründe “Kurt Kavramı” Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 22, 91 - 108, 15.04.2019

Zafer Altun

Öz

Öz:

Kurt, Türk destan ve efsanelerinde merkezi bir nokta teşkil eder. Çevik, hareketli ve güçlü bir hayvan olduğu için çeşitli dönemlerde Türk’ün hayat ve savaş gücünün bir simgesi olarak belirtilmiştir. Göktürk destanlarında da kurt motifi özenle işlenmiş, Türklerin yeniden çoğalışları bu motife bağlanmıştır. Göktürk kağan sülalesi olan Aşına ailesinin atası bir dişi kurt idi. Oğuz Kağan Destanında bir ışık içinden çıkarak konuşan kurt, üç yerde Oğuz ordusuna yol göstermiştir. Göktürk kağanları, atalarının anısına saygı olarak, otağlarının önüne altından kurt başlı bir tuğ dikerlerdi. Böylece kurt başlı sancak, Türklerde kağanlık (hakanlık) alameti olmuştur. Ancak bu gelenek yalnızca Göktürklere özgü olmayıp, kökeni Asya Hun Türklerine ve Türklerin eski atalarına kadar uzanır. Bu çalışmada Türk kültür çevresinde her yönü ile ata, ana, kılavuz, rehber, sembol ve kutsal kurtarıcı olarak kurda verilen isimler üzerinde durulmakta. Ayrıca kurt sözcüğünden türetilen kişi, yer ve bitki adları, kurtla iniltili olan atasözleri, deyimler ve günümüz Türk Edebiyatında kurt motifi ele alınmaktadır. Kurt adıyla iniltili 18 adet bitki adı, 19 adet yer adı, 27 adet kişi adı, 23 adet deyim, 22 adet deyim tespit edilerek bunların anlamları ve nerede kullandıkları belirtilmektedir. Kurt, özellikle destanlarda Türk milletinin yaşama azmini ve savaş gücünü temsil etmektedir. Türkler, anayurtlarında birlikte yaşadıkları kurda tanrısal bazı nitelikler atfetmişler, sonra kendilerinin de birer bozkurt olduğunu düşünmüşlerdir. Soylarını kurda dayandıran Türkler, hükümdarlarını da kurtlara benzetmişlerdir. Destanlarda, efsanelerde, edebi romanlarda kurt isminin geçmesi, kurdun Türk tarihine ve edebiyatına ne derece nüfuz ettiğini ve Türkler için ne derece vazgeçilmez bir sembol olduğunu göstermektedir. Özetle; Türklerin kurt soyundan geldiği inancından yola çıkarsak, kurdun neden bu kadar önemli ve özel bir hayvan olduğunu anlayabiliriz

En Az 250 Kelimelik Özet

Anahtar Sözcükler: (En Az 3 Anahtar Sözcük)

Anahtar Kelimeler

Destan, Edebiyat, Kurt, Motif, Türk Kültürü

A Study On The Concept Of “Wolf” In The Turkish Culture

Öz

The Wolf is a central point in Turkish epics and legends. Because it is an agile,mobile and powerful animal, it has been mentioned in various periods as a symbol of the life and fighting power of the Turk. In Göktürk epics, the wolf motif is elaborately rendered, and the re-proliferation of Turks is connected to this motif. The ancestor of the Ashina family, the Göktürk Khan family, was a She-Wolf. In the saga of Oguz Khan, The Wolf who spoke out of a light showed the way to the Oguz Army in three places. As a tribute to the memory of their ancestors, Göktürk Khans erected a golden brick with a wolf’s head in front of their otağlarının. Thus, the wolf-headed banner became a sign of Khaganate in the Turks. However, this tradition is not only unique to the Göktürks, but its origins date back to the Asian Hun Turks and the ancient ancestors of the Turks. This study focuses on the names given

to the Wolf as ancestor, mother, Guide, guide, symbol and Holy Savior in every aspect of Turkish culture. In addition, the names of people, places and plants derived from the word wolf, proverbs that moan with Wolf, idioms and the wolf motif in modern Turkish literature are discussed. Wolf name moaning 18 plant names, 19 place names, 27 person names, 23 phrases, 22 phrases are identified and their meanings and where they are used are indicated. Kurt, especially in epics, represents the determination of the Turkish nation to live and the power of war. The Turks ascribed some godlike qualities to the wolf they lived with in their homeland, and then thought that they were also bozkurts. The Turks, who based their lineage on Wolves, likened their rulers to Wolves. The fact that the name kurt is mentioned in epics, legends and literary novels shows the extent to which the Wolf has penetrated Turkish history and literature and how indispensable a symbol it is for the Turks. In summary, if we start from the belief that the Turks are descended from wolves, we can understand why the Wolf is such an important and special animal.

Anahtar Kelimeler

pic, Literature, Wolf, Motif, Turkish Culture

Kaynakça

• AKSOY, Ömer Asım. (1988). Atasözleri Sözlüğü, İnkılâp Yayınları, İstanbul. AYAR, Pelin Aslan. (2017). Dağa Çıkan Kurt’ta Savaş Çocukları ve Gerçeklik, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 57, Sayı: 57. BAYTOP, Turhan. (1994). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara. ÇINAR, Aslı K.ahraman. (2016). Bozkur Kültür Çevresinde Kurt ve Adlandırması, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Volume, 6. GÜLŞEN, Hacer. (2013). Kurt Motifi Üzerine Bir İnceleme, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Celalabat. HEY’ET, Cevat. (1996). Türklerin Tarih ve Kültürüne Bir Bakış, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. KAFESOĞLU, İbrahim. (1999). Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayımları, İstanbul. ÖGEL, Bahaeddin. (1995). Türk Mitolojisi, II. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. ÖGEL, Bahaeddin. (1998). Türk Mitolojisi, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. SARI, İbrahim. (2017). Türk Tarihinde Bozkurt, Nokta E-Book Publishing Yayınları, Antalya. SARAÇBAŞI, M.Ertuğrul. (2010). Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü, II.Cilt, YKY Yayınları, İstanbul. SEZEN, Tahir. (2017). Osmanlı Yer Adları, Sistem Ofset Bas. Yayınları, Ankara. SÜMBÜLLÜ, Yusuf Ziya. (2017). Kemal Tahir’in Kurt Kanunu Romanı Üzerine Aşkın Çözümleme, ETÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ETÜSBED), II/4. TAH, Kemal. (2005). Kurt Kanunu, İthaki Yayınları, İstanbul. TDK. gov.tr/index.php?option=com_kisiadlari&view=kisiadlari, (Er.02.07.2018). TDK. (1998) Türkçe Sözlük, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara. TUNÇ, Zekiye, AKBULUT, Yıldız. (2016). Eski Türk Devletlerinin Destanlarına Göre Kurttan ve Ağaçtan Türeme, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi,Cilt III, Sayı 1. TOGAN Zeki Velidi, (2002). “Bozkurt Efsanesi”, Türkler Ansiklopedisi, III.Cilt, Ankara YILDIZ, Hatice. (2013). Halide Edip Adıvar’ın “Dağa Çıkan Kurt” Hikâyesinde Tema ve Alegorik Unsurlar, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 20, 1. YEŞİL, Yılmaz (2014). Türk Dünyasında Geçiş Dönmei Ritüelleri (Doğum-Evlenme-Ölüm Gelenekleri), 1. Baskı, Grafiker Yay., Ankara. YEŞİL, Yılmaz (2015). Türk Sözlü Anlatılarında Şekil Değiştirme, Kalemkitap Yay., Ankara.