Crimean Khan I. Selim Giray Scientific, Literary and Religious Aspects

Yıl 2014, Cilt: 3 Sayı: 7, 75 - 84, 14.08.2014

Muhammet Şen

Öz

Among Crimean Khans, there were rulers who were interested in art, literature and music, such as Ottoman Sultans. In Crimean Literature during the Khanate Period, 15 out of 54 known poets were either khans or descended from khans.
These are: Mengli Giray I, Saadet Giray I, Devlet Geray I, Gazi Geray II, his sons
Saadet Geray and Hüsam Geray, Bahadır Geray, Mehmet Geray IV, Selim Geray I,
Hanzâde Hanım, Mengli Geray II, Şahin Geray, Topal Ahmed Geray’s son Şahin
Geray, Halim Geray and Şahbaz Geray. Six of these fourteen poets consist of Selim Giray and his close relatives: Gazi Giray II, (Selim Giray’s maternal grandfather), Bahadır Giray (Selim Giray’s father), Hanzade Hanim (Selim Giray’s mother),
Mengli Giray II and Şahin Geray (Selim Giray’s sons). In this paper, we tried to
analyze the poetic, composition and musical talent of Selim Giray, who grew up in
a scientific and literary atmosphere and inherited those talents which were overshadowed by his statesmanship.

Anahtar Kelimeler

Selim Geray, Literarure, Poetry, Music, Religion

Kırım Hanı I. Selim Giray’ın İlmî, Edebî ve Dini Yönü

Öz

Osmanlı sultanlarında olduğu gibi Kırım Hânları arasında da sanat-edebiyât ve mûsıkî ile ilgilenen Hânlar mevcuttur. Hânlık Dönemi Kırım Edebiyatı içerisinde bilinen 54 şâirden 15’i Hân yâda Hân soyludur. Bunlar; I. Mengli Giray, I. Saadet Giray, I. Devlet Giray, II. Gazi Giray, onun oğulları Saadet Giray ve Hüsam Giray, Bahadır Giray, IV. Mehmed Giray, I. Selim Giray, Hanzâde Hanım, II. Mengli Giray, Şahin Giray, Topal Ahmed Giray’ın oğlu Şahin Giray, Halim Giray ve Şahbaz Giraydır. Bu ön dört isimden Selim Giray’ın kendisi de dâhil olmak üzere altısını, II. Gazi Giray (Selim Giray’ın anne tarafından dedesi), Bahadır Giray (Selim Giray’ın babası), Hanzâde Hanım (Selim Giray’ın annesi), II. Mengli Giray ve Şahin Giray (Selim Giray’ın oğulları) Selim Giray’ın birinci derece yakınları oluşturmaktadır. Bizde çalışmamızda ilmî ve edebî bir ortamda büyüyen Selim Giray’ın atalarından kendisine tevarüs eden fakat devlet adamlığı kimliğinin gerisinde kalan şâirlik, bestekârlık ve mûsıkîşinaslık yönünü değerlendirmeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Selim Giray, Edebiyat, Şiir, Mûsıkî, Din

Kaynakça

• ABDULVAAP, N., “Strihi K Portretu Krımskogo Hana Hadjı Selim Geraya, Kasevet, N: 25, 1996
• AKÜN, Ö. Faruk, “Osmanlı Tarihi Karşısında Yahya Kemal’in Şiiri”, Kubbealtı Mecmuası, Yıl: 5, Sayı: 2, Nisan-1976
• BANARLI, N. Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C. I-II, İstanbul, 1971
• Bosnalı Alâeddin Sabit, Zafernâme, Haz. Turgut Karacan, Sivas, 1991
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât (Tahlil ve Metin 1066-1116/1656-1704), Haz: A. Özcan, TTK, 1995
• ELÇİN, Şükrü, Gevheri Divânı, Ankara, 1998
• ERTAYLAN, Hikmet, Gazi Geray Han Hayatı ve Eserleri, İstanbul, 1958
• Evliya Çelebi Seyehatnâmesi, C. 7, Haz: Yücel Dağlı-Seyit Kahraman-Robert Dankoff, İstanbul, 2001
• FAZIL Rıza -NAGAYEV Safter, Kırım Tatar Edebiyatının Tarihi, Akmescid, 2001
• GAYVORONSKİY, A., Sozvezdie Geraev, Simferopol, 2003
• Grözı Lubvi, Poetov ih Kruga, Bahçisarayskiy Gasudarstvenniy İstoriko - Kulturnıy Zapoved- nik Obşestva, Simferopol, 2003
• Halim Giray, Gülbün-ü Hanan, (Osman Cûdi Neşri, İstanbul, H.1327/M. 1909-1910
• Hanlık Dönemi Kırım Şairleri, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, Kırım-Tatar Edebiyatı, C. 13, Kültür Bakanlığı, Ankara 1999
• İsmail Beliğ, Nu’hbetü’l Asar Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’ar, Haz: A. Abdulkadiroğlu, 1999
• KAYACIOĞLU, İsmet, Şakâik’un Numâniye Zeyillerinden Vekâyiü’l-Fudâla’daki (Şeyhi Meh- med Efendi Zeyli Şair Biyografileri), Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti- tüsü, Ankara, 1998
• KIRIMÎ, Abdulgaffar, Umdetü’t Tevârih, Neşreden: Necip Asım, İstanbul 1323.
• KURNAZ Cemal-ÇELTİK Halil, “Osmanlı Dönemi Kırım Edebiyatı”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 6, Güz-1998
• MUZAFAROV, R., Kırımsko-Tatarskaya Entsiklopediya, T. 1, Simferopol: Vatan, 1993
• ÖZALP, Nazmi, Türk Mûsıkîsi Tarihi, C. I, İstanbul, 2000
• ÖZCAN, Nuri, “XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı’da Dini Mûsikî, Osmanlı, C. 10, 1999
• ÖZKIRIMLI, Atilla, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 1, 1987
• ÖZTUNA, Yılmaz, Büyük Türk Mûsıkî Ansiklopedisi, C. II, Ankara, 1990
• Raşid Tarihi, C. II, İstanbul, 1282
• Sâlim Tezkîresi, Haz. Adnan İnce, Yüksek Lisans Tezi, AÜDTCF, 1976-1977
• Seyyid Muhammed Rıza, Es-Seb‟ü‟s-Seyyâr Fî Ahbâr-ı Mülûk ut Tatar, Hazırlayan: Kazım Bek, Kazan 1832
• Silahdar Mehmed Ağa, Silahdar Tarihi, C.I- II, İstanbul, 1928
• Tezkîre-i Safâyi (Nuhbetü’l-Aşâr Min Fevâ’idi’l-Eş’ar), Haz: Pervin Çapan, Ankara, 2005
• TRT Türk Mûsıkî Tarihi Derleme, C.I, TRT Müzik Dairesi Başkanlığı Yayınları No. 34
• UĞURCAN, Sema, “Yahya Kemal’in Edebi Eserlerinde Rumeli”, Studıes (CIEPO) at the Univer- sity of Zagreb 2008, Berlin. LIT Verlag, 2010
• USLU, Recep, “XVII. Yüzyılın Büyük Betekârlarından Itrî”, Osmanlı, C. 10, 1999
• YUNUSOVA, L., Krımsko-Tatarskaya Literatura: Sbornik Proizvedeniy Folklora i Literaturı VIII-XX vv., Simferopol: Dola, 2002 (Footnotes)
• 1 Hanlık Dönemi Kırım Şairleri, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, Kırım-Tatar Edebiyatı, C. 13, Kültür Bakanlığı, Ankara 1999, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/11880,rez- mipdf.pdf?0
• 2 R. Muzaffarov, KırımskoTatarskaya Entsiklopediya, T. 1, Simferopol: Vatan, 1993, 164, 165, Hanlık Dönemi Kırım Şairleri, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, Kırım-Tatar Edebiya- tı, C. 13, Kültür Bakanlığı, Ankara 1999, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/11878,gazayipdf. pdf?0