Nation and Nationality in Ismail Gaspirali

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 24, 437 - 457, 15.12.2019

Serdar Sağlam

Öz

In this study, it is tried to discuss how nation and nationality concepts are elaborated in the Gaspıralı İsmail Bey’s system of thought. İsmail Gaspıralı, who was
born in 1851 in the Crimea, is among the persons who have profoundly influenced the development of nationalist movements among Turks in and outside Turkey. The oppression of tsarist Russia against other communities had made him interested in the problems of the Turkish and Islamic world in that period. During his stay in Europe and Istanbul, his experience of meeting with East and West had expanded his perspective. He considered that the worries and problems of the entire Turkish and Islamic world were the same. He has written for fifteen years in the journals Ziya, Ziya-yı Kafkasiye, Keşkül, and Tavriye and in the newspaper Tercüman associated with his name. Gaspirali, the first women’s magazine in the Kırım and under the direction of his daughter Şefika lady Âlem-i Nisvân, Âlem-i Sübyan, Tonguç magazines and Millet and En-Nahza published a newspaper. He has also published small booklets entitled Şafak, Kamer, Yıldız, Güneş, Hakikat, Latail and Neşriyat-ı İslamiyye. Gaspıralı, who writes books, articles, stories and novels, was defending the unity of Turkish and Islamic world in these works. Moreover, he was addressing the problems of Turkish communities in education, language and other national issues. His famous motto, “Unity in language, in thought and in Action” was to reduce the cultural differences between the Turkish communities and to ensure the solidarity of the nation. At the same time, he mentions that Turks need to learn the science and the European education system in their own schools and in Turkish languge, besides Turks need to publish books, journals and newspapers in their own language and formate a national Turkish literature.

Anahtar Kelimeler

Gaspıralı İsmail, Gaspıralı İsmail Bey’s Tercüman Newspaper, “Unity in Language, Usul-i Cedid

İsmail Gaspıralı’da Millet ve Milliyetçilik

Öz

Bu metinde Gaspıralı İsmail Beyin fikir sistemi içerisinde millet ve milliyet kavramlarının ne şekilde yer aldığı ele alınmaya çalışılmaktadır.
1851 yılında Kırım’da dünyaya gelmiş olan İsmail Gaspıralı Türkiye ve Türkiye dışındaki Türkler arasında milliyetçilik hareketlerinin gelişmesinde en fazla etkisi
olan simalardan biridir. Dönemi içerisinde Çarlık Rusya’sının diğer topluluklara karşı uyguladığı baskılar onun Türk ve İslam dünyasının meselelerine ilgi duymasını sağlamıştı. Avrupa ve İstanbul’da kaldığı yıllarda Doğu ve Batı’yı tanıması onun ufkunu genişletmişti. O bütün Türk ve İslam âleminin dertleri ve sorunlarının aynı olduğu kanaatindeydi. Ziya, Ziya-yı Kafkasiye, Keşkül, Tavriye adlı dergilerde ve onun adıyla özdeşleşmiş olan Tercüman gazetesinde onbeş yıl sürekli olarak yazmıştır. Gaspıralı, Kırımdaki ilk kadın dergisi olan ve kızı Şefika hanımın yönetimindeki Âlem-i Nisvân, Âlem-i Sübyan, Tonguç dergileri ile Millet ve En-Nahzâ adlı
bir gazete çıkarmıştır. Ayrıca Şafak, Kamer, Yıldız, Güneş, Hakikat, Latail ve Neşriyat-ı İslamiyye adlı küçük kitapçıklar da yayımlamıştır. Kitap, makale ile hikâye ve romanlar da yazan Gaspıralı bütün bu eserlerinde Türk ve İslam dünyasının birliğini savunuyor, Türk topluluklarının eğitim, dil ve diğer milli konulardaki sıkıntılarını ele alıyordu. Onun ünlü “Dilde, Fikirde, İşte birlik” şeklindeki şiarı bütün Türk topluluklarının aralarındaki kültürel farklılıkların azaltılıp, bir millet dayanışmasının sağlanmasını esas alıyordu. Aynı zamanda O, Türklerin kendi okullarında, kendi dilleriyle Avrupa bilim ve maarifini öğrenmelerinin ve kendi dillerinde kitap, dergi ve gazeteler yayımlamaları ile milli bir Türk edebiyatı meydana getirilmesinin gerekliliğinden bahsetmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gaspıralı İsmail, Gaspıralı İsmail Bey’in Tercüman Gazetesi, “Dilde Fikirde İşde Birlik”, Usul-i Cedid

Kaynakça

• ACAR, Sevim (2008). Halk Milliyetçiliğinin Öncüsü Herder, İstanbul: Bilge Kültür Sanat. AKÇURA, Yusuf (2015). Türkçülüğün Tarihi, Hazırlayan: Erol Kılınç, İstanbul:Ötüken Neşriyat A.Ş. AKPINAR, Yavuz (2017). “Gaspıralı’nın Dünya Görüşünde Eğitimin Yeri: Niçin Eğitim Önemli”, GASPIRALI, İsmail (2017b). Seçilmiş Eserleri: 4 - Eğitim Yazıları, Neşre Hazırlayan: Yavuz Akpınar, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş, S: 11-32. CELİLOVA, Leniyara (2017). Kırım Tatar Milli Matbuat Tarihi, Çeviren: Ömer Küçükmehmetoğlu, İstanbul: Akademi Titiz Yayınları. DEVLET, Nadir (2011). Unutturulan Türkçü, İslamcı, Modernist İsmail Gaspıralı, İstanbul: Başlık Yayın Grubu. GANKEVİÇ, Viktor Yuryeviç (2004). “İsmail Bey Gaspirinskiy ve Russkoe Znamya Gazetesinin Bir Provokasyonu”, İsmail Bey Gaspıralı İçin, Hakan Kırımlı (Başeditör), Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları, Sayfa: 27-29). GASPIRALI, İsmail (2017d). Seçilmiş Eserleri: 1 – Roman ve Hikâyeleri, Neşre Hazırlayan: Yavuz Akpınar, 3. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. GASPIRALI, İsmail (2017b). Seçilmiş Eserleri: 4 - Eğitim Yazıları, Neşre Hazırlayan: Yavuz Akpınar, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. GASPIRALI, İsmail (2017a). Seçilmiş Eserleri: 3 - Dil – Edebiyat – Seyahat Yazıları, Neşre Hazırlayanlar: Yavuz Akpınar, Bayram Orak, Nazım Muradov, 6. Baım, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. GASPIRALI, İsmail (2004). Seçilmiş Eserleri: II - Fikri Eserleri, Neşre Hazırlayan: Yavuz Akpınar, 5. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. GASPIRALI, İsmail (2004). “Rusya Müslümanları – Fikirler, Notlar, Gözlemler” (Çevirenler: Aydın İbrahimov, Yavuz Akpınar), Seçilmiş Eserleri: II - Fikri Eserleri, Neşre Hazırlayan: Yavuz Akpınar, 5. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. HABLEMİTOĞLU, Necip (2015). Gaspıralı İsmail, 2. Baskı, İstanbul: Pozitif Yayınları. KEDOURIE, Elie (1971). Avrupa’da Milliyetçilik, Çeviren: M. Haluk Timurtaş, Ankara: MEB Sosyal İlimler Komisyonu Yayınları. KOLCU, Ali İhsan (2014). İsmail Gaspıralı Albümü, 2. Baskı, Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları. MENDE, Gerhard Von (2004). “İsmail Bey Gaspirinskiy: Rusya Türklerinin Milli Faaliyetleri Hakkında”, İsmail Bey Gaspıralı İçin, Hakan Kırımlı (Başeditör), Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları, Sayfa: 15-19. MUHAMMETDİN, Rafael (1998). Türkçülüğün Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. TAHİRLİ, Abid (2014). İsmail Gaspıralı’nın Dünyası – İsmail Gaspıralı’nın Dehası, Çeviri: Cumhur Turan, İstanbul: İleri Yayınları. TÜRKYILMAZ, Selçuk (2018). İsmail Gaspıralı ve Rusya Türklerinde Milli Uyanış - Usul-i Cedid Eğitim, İstanbul: Ketebe Yayınları. UCA, Alaattin (2017). İttihat ve Terakki Cemiyeti Kurucularından Türkçülük Fikrinin Ünlü Mütefekkiri – Ali Bey Hüseyinzade (TURAN) – Hayatı Fikirleri ve Eserleri, Konya: Kömen Yayınları. YEŞİLOT, Okan (2015). Hacı Zeynelabidin Tagiyev, İstanbul: Yeditepe Yayınevi. YEŞİLOT, Okan (2012). Hasan Melikzade Zerdabi ve Ekinci Gazetesi, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.