Yer Adı Olarak Bayburt

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 26, 559 - 573, 15.08.2020

Mutlu Adak

Öz

Araştırmamızda 1989’da Gümüşhane’den ayrılarak il olan, Doğu Karadeniz Bölümünde yer alan Bayburt ilinin adı, kökeni incelenecektir. Bu çalışma “X. – XV. Yüzyıllar Arasında Bayburt’un Tarihi Coğrafyası” isimli doktora tezimizden üretilmiştir. Çalışma, tarihi coğrafya ve tarih alanındadır.
Bayburt, Karadeniz Bölgesinin Doğu Karadeniz Bölümünde yer almaktadır. 1400 – 1700 m. Rakımlar arasında yer alan şehir, Karadeniz Bölgesinde yer almasına rağmen yükseltisi, yeryüzü şekilleri nedeniyle şiddetli karasal iklime sahiptir. İklim olarak Doğu Anadolu Bölgesinin özelliklerini taşımaktadır.
Bayburt şehrinin kuruluşu hakkında ve buraya yerleşimin ne şekilde ortaya çıktığına dair bilgi bulunmamaktadır. Bununla birlikte su kaynaklarının bolluğu, dağlarla
çevrili korunaklı bir yer olması, otlaklarının çokluğu ve av hayvanlarının bolluğu eskiçağlardan itibaren insanları buraya yerleşmek için cezbetmiştir. Bayburt ve çevresi tarih öncesinden itibaren sahip olduğu coğrafi ve doğal özellikleri ile birçok kavim ve milletin yerleşmek istediği, yerleşmek için savaş ve mücadeleler yaptığı bir yerdir. Trabzon-Tebriz arasında kavşak noktada olan bölgeye tarih öncesinden itibaren birçok millet, devlet ve kültür sahip olmuştur. Bu çeşitli kavim, millet ve devletlerin hâkimi yeti, ilin adının da değişik şekillerde olmasını sağlamıştır. Özellikle ortaçağdan itibaren Türk kültür ve devletlerinin bölgeye hakim olması ile günümüze kadar gelen adı bu çağda ortaya çıkmıştır. Kaynaklara dayanarak Bayburt’taki yerleşim tarihini; Bayburt adının nereden geldiğini, yer isminin kimler tarafından verildiğini tespit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Bayburt, Bayburt Adı, Bayburt’ta Yerleşim, Yer Adı

Kaynakça

• Abdullah İbn Muhammed, Kitab fi’l Hesab (Risale-i Felekiye), Ayasofya Ktp. Nu:2756.
• ADAK, Mutlu _ EMİR, Dursun Ali, (2011) Kültürün Kale Kenti Bayburt, Bayburt:BEKDER Yayınları.
• AKKAYA, Şükrü, (1950)“ Kitab-i Melik Danişmend Gazi- Danişmendname”, A.Ü. Dil Tarih Coğrafya Fak. Dergisi, Ankara, VIII, 131-144.
• ALLEN, W.E.D., (1971) A History of the Georgian People, London: Barnes & Noble. Aziz B. Erdeşir-i Esterâbâdî, Bezm u Rezm, (1990), (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara, Kültür Bakanlığı Yayını.
• Bayburt Valiliği, (2000), İl Oluşunun 10. Yılında Bayburt Tarihi, Bayburt: Bayburt Valiliği Yayını.
• BAYDİL, Emin, (2007), “XVI. Yüzyıl Urfa Sancağının Boz-Âbâd ve Yalak Nahiyelerindeki Kırsal Yerleşme Adlarının Tarihi Coğrafya Bakımından Değerlendirilmesi”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Ekim, XV,2: 675-692.
• BAYKARA, Tuncer, (2007), Türk Kültürü, (3. Baskı), İstanbul: IQ Yayınları.
• BİLGİN, Mehmet,(2002), Doğu Karadeniz Tarih Kültür İnsan, Trabzon: Serander Yayınları.
• BORATAV, Pertev Naili, (1958), “ Dede Korkut Kitabelerindeki Tarihi Olaylar ve Kitabın Telif Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, XIII : 31-62.
• CUNBUR, Müjgan, (1984) “ Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Yer Adları ”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 201-217.
• Dânişmend-nâme, (2004), Nşr. Necati Demir, Ankara: Akçağ Yayınları.
• DOĞAN, Mehmet, Şehirsiz Şehirler, http://www.habervaktim.com/yazar/61889/sehirsiz-sehirliler.html, erişim tarihi: 22.10.2014.
• Ebu Bekrî Tihranî,(1962), Kitab-ı Diyarbekriyye, (Nşr. N. Lugal, F. Sümer), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• ERÖZ, Mehmet, (1984) “Sosyolojik Yönden Türk Yer Adları”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 43-53.
• Evliya Çelebi,(1976), Seyahatnâme, Haz. Mehmed Zıllîoğlu, C.I-II, İstanbul.
• GALİB, İsmail, (1971), Takvim-i Meskûkât-i Selçukkiye, Ankara.
• GÖK, H. İbrahim,(Ocak 2014) “XIII ve XIV. Yüzyıla Ait Bir Coğrafya Sözlüğü: Merâsidü’l-Ittılâ‘ ve Anadolu’ya Dair Kayıtları”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kırıkkale, IV,1: 123- 160.
• GÖKYAY, Orhan Şaik,(1976), Dede Korkut Hikâyeleri, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayını.
• GÜL, Muammer,(2005) XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Moğol Hakimiyeti, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• GÜNER, İbrahim _ ERTÜRK, Mustafa, (2004), “Türkiye İl Merkezi Kent Adlarının Kaynakları Üzerine Bir Araştırma ”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, Bahar, XII: 39-62.
• H. Kazvinî,(1919) Nüzhetü’l Kulûb, (Nşr. G. Le Strange), London.
• HAHANOV, A., (2004), Panaret’in Trabzon Tarihi, (Çev.E.Uzun), Trabzon: Eser Ofset.
• HONİGMANN, Ernst, (1970), Bizans Devletinin Doğu Sınırı, Çev. F. Işıltan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• HUBERMAN, Leo,(2003), Feodal Toplumdan 20. Yüzyıla, (Çev.: Murat Belge), İstanbul: İletişim Yayınları.
• KARADENİZ, H Basri, (1997), “Bayburt Adı Hakkında”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 127: 6-8.
• KARAKAŞ, Mehmet, (2001), “Tarihsel Gelişim Sürecinde Kent Kısıtlı Tarihsellik Anlayışı Üzerine Eleştirel Bir Yaklaşım”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens., Sosyal Bilimler Dergisi, III , 1 Haziran: 121-132.
• KARAKOYUNLU, Sadri, (1990), Bayburt Tarihi, Ankara: Kültür Ofset.
• Kâşgarlı Mahmûd,(2005), Dîvânü Lugâti’t-Türk, (Çev.: Seçkin Erdi ve S. Tuğba Yurteser), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• KIRZIOĞLU, M.Fahrettin,(1984), “Selçuklu Fetihlerinden Önce Doğu Anadolu’da Türk Boy ve Oymaklarından Kalma Dağ ve Su Adları ”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara ,75-96.
• KIRZIOĞLU , M. Fahrettin, (1992), Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• KOMPROFF, Manuel, (1953), The Travels of Marco Polo, Newyork: W. W. Norton & Company.
• KONYALI, İ. Hakkı, (1970), Abideleri ve Kitabeleri İle Konya Ereğlisi Tarihi, İstanbul: Fatih Matbaası.
• KSENOPHON,(1998), Anabasis ( Onbinlerin Dönüşü), Çev.Tanju Gökçöl, İstanbul: Sena Ofset.
• MİROĞLU, İsmet, (1975) XVI. Yüzyılda Bayburt Sancağı, İstanbul: Bayburt Kültür ve Yardımlaşma Derneği.
• MİROĞLU, İsmet, (1992) “ Bayburt ”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, V:225-228.
• ORCAN, Salih,(1984), “Toponomi <Coğrafi Yer Adları Standardizyonu>nun Millî ve Milletlerarası Önemi”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara.
• ÖZGER, Yunus,(2008), XIX. Yüzyılda Bayburt, İstanbul: Bil Q Yayınları
• PEHLİVAN, Mahmut,(1994) “ Başlangıçtan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Bayburt ve Yöresi ”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Bayburt Sempozyumu ( Mayıs 1988- Bayburt), Ankara, 327-344.
• PİRENNE, Henri,(2010), Ortaçağ Kentleri, (Çev.: Şadan Karadeniz), , 9. Baskı, İstanbul: İletişim Yay.
• PUSTU, Yusuf, (2006), “Küreselleşme Sürecinde Kent <Antik Site’den Dünya Kentine>”, Sayıştay Dergisi, , XVII, 60: 129-151.
• SAGONA, Antonio _ SAGONA, Claudia, (2004) Archaeology at The North-East Anatolian Frontier I, Paris: Peeters Publishers.
• SÜMER, Faruk,(1992), Çepniler, İstanbul: TDAV. ŞEN, Serkan, (2008) “Türkiye’de Meyvelerden Yararlanılarak Verilmiş Yer Adları”, Turkish Studies, III, 5 Fall: 401-419.
• ŞİKÂRÎ, (1940), Karaman Oğulları Tarihi, Çev. Mesut Koman, Konya: Konya Halkevi Yayınları.
• TARHAN, M. Taner, “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler Kimmerler ve İskitler”, Türkler Ansiklopedisi, I: 597-609.
• TELLİOĞLU, İbrahim, (2007) Doğu Karadeniz’de Türkler, Trabzon: Serander Yayınları.
• TELLİOĞLU, İbrahim, (2008) “Karadeniz’de Türk Varlığı”, Doğu Karadeniz Tanıtım Kültür ve Aktüalite Dergisi, 1: 30-35.
• TEVHİD, Ahmed,(1321), Meskûkât-i Kadîme-i İslâmiyye, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• TOGAN, A. Z. Velidi, (1969), Tarihte Usul, İstanbul: Enderun Yayınevi.
• TOGAN, A. Z. Velidi,(1970) Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul: Enderun Yayınevi.
• TURAN, Osman,(1979), “ Bayburt ”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yay., II: 365-367.
• TURAN, Osman, (2004) Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul: Ötüken Yayınları
• TURAN, Osman, (2007), İstanbul’un Fethinden Önce Yazılmış Tarihi Takvimler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• UMAR, Bilge, (1991), Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayını.
• ÜÇER, S. Sırrı _ KOMAN, M. Mesut, (1945), Konya İli Yer Adları Üzerine Bir Deneme, Konya: Konya Halkevi Yayınları.
• ÜNSAL, Veli,(2006) Tarihi ve Arkeolojik Yönüyle Bayburt-İspir-Yusufeli Çoruh Havzası, Trabzon: Bayburt Valiliği Yayınları.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin, (1984) “ Türkiye’de Yer Adı Verme Usulleri ”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 25-41.