Kazak Yer Adlarının Oluşumunda Efsanelerin Rolü

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 29, 429 - 446, 04.08.2021

Hidayet Ergün Yılmaz Yeşil

Öz

Milletler hayatlarında karşılaştıkları her varlığı tanımak ve anlamlandırmak için farklı isimlendirme yollarına başvurmuşlardır. Yer adı verilirken o yerle ilgili efsaneler
de üretilmiştir. Tüm bunlar yapılırken genel olarak kavuşamayan âşıklar, yurdu için savaşan kahramanlar, topluma mal olmuş kişiler ve evliyalar adlarını yerlere aktarmışlardır. Toplum nezdinde önemli olan bu şahsiyetler ya da olaylar yerlere aktarılmıştır. Toplum hafızasında yer alan bu efsaneler sözel hafızadan mekâna aktarılarak mekânın kutsallığı ve önemi gözler serilmiştir. Toponimi ve toponomastik, yer adları bilimi demektir. Yer isimlerinin, kökenlerinin, anlamlarının, kullanımlarının bilimsel araştırması olarak ifade edilebilir. Toponimi, ad bilimi olan onomastik biliminin bir alt dalıdır. Ad bilimin bir alt kolu olarak gelişmeye başlayan yer adları bilimi, tarih, sosyoloji, antropoloji, biyoloji gibi değişik bilim dallarının da ilgilendikleri bir alan olarak dikkati çekmiştir. Verilişinde pek çok etkenin bulunduğu yer adları, bir coğrafyanın, toprak parçasının oraya yerleşen boylar tarafından vatanlaştırılmasının ilk ve en önemli aşamasını teşkil etmektedir. Kadim zamanlardan itibaren dünya üzerine yayılan Türkler, Suriye, Anadolu, Azerbaycan ve Balkanlar bölgelerine yerleşmeye başladıklarında buralardaki isimleri Türk fonetiğine uygun adlara dönüştürürken ilk defa kendileri tarafından keşfedilen yerlere de Türkçe adlar vermişlerdir. Bu adlandırma geleneğinde, fizikî özellikler, etnik adlar, şahıs adları ve renk adları ön plana çıkmaktadır. Bunun bir başka deyişle dile getirilmesi ise Türkler ruh dünyalarında kurmuş oldukları yapıyı dış dünyaya da taşımakta cömertçe davranmışlardır. Kültür iklimlerini gerçek dünyadaki adlandırmalarla yeryüzüne nakşederek, Türk kültüründen beslenen dilin kalıcı olması, yerleştikleri yeri kendilerine göre düzenleyerek kendilerine has tam tekâmül etmiş bir dünya arzu ettiklerinin bir tezahürü olarak yorumlanması olabilir diyebiliriz. Biz yapmış olduğumuz bu çalışmada adlara kaynaklık eden efsanelerin zenginliğini ortaya koymaya çalışarak mekânın insanlar için nedenli önemli olduğunu Kazak efsaneleri aracılığıyla göstermeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Kazak, Efsane, Toponim

Kaynakça

• ALPTEKİN, Ali Berat, (2014), Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Babalar Sözi. C. 80, (2011), Astana: Foliant Baspası.
• BORATAV, Pertev Naili. (2015). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Bilge Su Yayınevi, Ankara.
• BORATAV, Pertev Naili, (2016), Türk Mitolojisi. Ankara: Bilgesu Yayınları. ELÇİN, Şükrü, (1986), Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ERGİN, Muharrem, (2004), Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ERGUN, Metin, (1997), Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi I. Ankara: TDK Yayınları.
• İNAN, Abdulkadir, (2006), Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin, (2014), Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih kurumu Yayınları.
• ÖRNEK, Sedat Veyis, (1973), Budunbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ROUX, Jean Paul, (2011), Eski Türk Mitolojisi. çev. Musa Yaşar Sağlam. Ankara: Bilge Su Yayınları.
• SAKAOĞLU, Saim, (1980), Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basım Evi.
• SAKAOĞLU, Saim, (1992), Efsane Araştırmaları. Konya: Selçuk Üniversitesi Basım Evi. SAKAOĞLU, Saim, (2001), Türk Adbilimi I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SEYİDOV, M.A., (1996), “Eski Türk Kitabelerindeki Yer-Sub Meselesi”, çev. Sadettin Gömeç. Tarih Araştırmaları Dergisi. 18, 28, 259 - 265.
• Türk Dil Kurumu. (2011). “Ad”, Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TÜRKAN, Kadriye, (2012), “Türk Dünyası Masallarında Su Kültü”, Milli Folklor, 93, 93-135.
• YILDIRIM, Seyfullah, (2012), “Kazak Türklerin Toponomik Efsaneleri”, Turkish Studies, 7/1, 2101-2121.
• QASQABASOV, Seyit. (2002), Janazıq, Astana: Avdarma Baspası
• YEŞİL, Yılmaz, (2015) Türk Sözlü Anlatılarında Şekil Değiştirme, Ankara: Kalem kitap
• YEŞİLDAL, Ünsal Yılmaz, (2018), “Atalar Kültüne Dair İnanmaların Türklerin Ad Verme İnanç ve Gelenekleri Üzerindeki Tesiri”, Milli Folklor, 119: 48-59
• ARTUN, Erman, (2013). “Türk Kültüründeki Su Kültünün Çukurova Halk İnançlarındaki İzleri”, http://turkoloji.cu.edu.tr/, (Erişim: 17.09.2021)
• • YARDIMCI, M. (2013), “Yer-Su Kültünün Geleneksel Kültürümüzdeki Yeri ve Şiirimize Yansıması”, http://turkoloji.cu.edu.tr/ , (Erişim: 18.09.2021)