Sultan II. Abdülhamit’in Sarayında Bir Oryantalist Arminius Vambery ve Türkiye’deki Reformlarla İlgili Verdiği Bir Konferans

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 30, 763 - 781, 06.12.2021

Bülent Atalay

Öz

Profesör Arminius Vambery (1831/32–1913) yılları arasında yaşamıştır. Musevî asıllı Macar Türkoloğu’dur. Orta Asya’da Türkoloji araştırmaları yapmıştır. Fakir bir
ailenin çocuğu olmasına rağmen, çalışkanlığı sayesinde değişik görevlerde bulunmuştur. Seyyah, Yazar ve Öğretim Üyeliği bunlardan bazılarıdır. Siyonizm’in fikir babalarından Theodor Herzl’e göre; Profesör Arminius Vambery, kendisinin Türk mü, İngiliz mi olduğuna karar veremeyen, 12 dili rahatlıkla konuşabilen dünyanın en ilginç insanlarından birisidir. Zamanın ve zeminin yoğurup, şekillendirdiği Profesör Arminius Vambery, her türlü zorluğa rağmen, hayata tutunmakla kalmayarak yaşama azmini de hiçbir zaman kaybetmemiştir. İrtibatlı olduğu devletlerle ilişkilerini belli bir seviyede tutmayı başarmış olan Vambery, dâhil olduğu toplumlara uyum sağlamakta hiç zorluk çekmemiştir. İçerisinde bulunduğu her türlü faaliyette dikkat çekmeyi başarmıştır. Tabii olarak bu başarısında bilgi birikimi ve tecrübesi etkili olmuştur. Ayrıca disiplin ve azmi de takdire şayandır. Çünkü bitmek tükenmek bilmeyen bir gücünü denetlemekteki maharetini kabiliyetiyle birleştirmeyi bilmiştir. Devrinin çok önemli entelektüel şahsiyetlerinden olan Vambery, Macaristan, İngiltere ve Türkiye’de bilim dünyasının ve üst düzey yöneticilerin dikkatini çekmeyi başararak geniş bir çevre edinmiştir. Bu bağlamda sadece Budapeşte, Londra ve İstanbul üçgeninde değil, bunların etki alanlarında da varlığından söz ettirmiştir.
İngiltere’de II. Abdülhamit adına sözcülük, Osmanlı Devleti’nde de İngiltere adına arabuluculuk, hatta casusluk yaptığı dahi ileri sürülebilir. Filistin’de, bir Musevî kolonizasyonunun kurulması için de özel bir gayret göstermiştir. Biz bu çalışmamızda Vambery’nin, Osmanlı Devleti’nde yapılan yenileşme çabaları ile ilgili verdiği bir konferansa dayanarak fikirleri üzerinde durmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamit, Osmanlı Devleti, Jön Türkler, Arminius Vambery

Kaynakça

• Arşiv Belgesi BOA, Yıldız (1909) Kâmil Paşa Evrâkı’na Ek., nr. 86-34/3316, 29 Kânunuevvel 1324/11 Ocak.