A Turkish Publıc Poet in Algeria, Şemsî Mustafa Hodja and His Poems

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 35, 687 - 715, 15.09.2023

Muvaffak Eflatun

Öz

One of the regions dominated by Turks is the territory of North Africa. This domination
took place during the Ottoman era in the broadest sense. The 16th-19th century
Garp quarries (Algeria, Tunisia, Tripoli) and the Turkish domination of Egypt also
carried Turkish culture and literature to these regions. Many poets have grown up
singing Turkish poetry, especially in Algiers. These poets, who gave examples of Turkish
folk poetry, mainly sang poems with the measure of syllables. These poets, known
as Levent poets, poigned the Ottoman’s gaza-spirited activities in the Mediterranean.
The article focuses on a reflection of Turkish poetry by Şemsi Mustafa, which was part
of Algeria’s cultural landscape during Ottoman rule. Şemsi Mustafa born in the 18th
century and a poet and writer who passed away at the turn of the 19th century. Şemsi
Mustafa Hodja, who is a shipbuilder, shipyard instructor and captain by profession, has
two small scientific Works, titled ‘‘ A Treatise on the 1775 Spanish Attack on Algeria’’,
‘‘ A Turkish Treatise on the Rights of Barud and a Table of Rights of Barud’’. The work
includes transcribed text and examination of the poet’s sixteen poems. The poems are
in the manuscript recorded at number 1053 of Bibliotheque Nationale de France, Department
des Manuscripts, Supplement Turc. Four of the sixteen poems prepared for
the publication of Şemsi Mustafa Hodja in the manuscript are in ten poems presented
to the world of science by Şükrü Elçin. Twelve other poems meet the reader for the first
time. In this way, the number of poems of Şemsi Mustafa Hodja reached twenty-two.
The poems, which are sung with a syllable measure of 8’li, 11’li and 15’li and a murabba
rhyming weave with running, are formally linked to the Turkish tradition of folk poetry
these Hamasi poems are documents that will witness the struggle for dominance in
the Mediterranean. The poems of Shemsi Mustafa, which make the spirit of Gaza feel,
will help us to get to know the Algerian literary environment even better.

Anahtar Kelimeler

Algerian, Turkish folk poem, Şemsi Mustafa, syllable measure

Cezayir’de Bir Türk Halk Şairi Şemsî Mustafa Hoca ve Şiirleri

Öz

Türklerin hâkim olduğu bölgelerden biri de Kuzey Afrika topraklarıdır. Bu hâkimiyet
en geniş anlamda Osmanlı döneminde gerçekleşmiştir. 16.yüzyıl-19.yüzyıl arası
Garp ocakları (Cezayir, Tunus, Trablusgarb) ve Mısır’da yaşanan Türk hâkimiyeti
bu bölgelere Türk kültürü ve edebiyatını da taşımıştır. Özellikle Garp ocaklarından
Cezayir’de Türkçe şiir söyleyen birçok şair yetişmiştir. Türk halk şiiri örneklerini veren
bu şairler ağırlıklı olarak hece ölçüsüyle şiirler söylemiştir. Levent şairler olarak
bilinen bu şairler Osmanlının Akdeniz’deki gaza ruhlu faaliyetlerini şiirleştirmiştir.
Makale, Cezayir’in Osmanlı Dönemi hâkimiyeti sırasındaki kültürel ortamının bir
parçası olan Türk şiirinin Şemsi Mustafa şahsında bir yansıması üzerinde durmaktadır.
Şemsi Mustafa 18. yüzyıl içinde doğmuş ve 19. yüzyılın başlarında vefat etmiş
bir şair ve yazardır. Meslek olarak gemi yapımcısı, tersane hocası ve kaptan olan Şemsi
Mustafa Hoca’nın ‘‘1775 İspanyolların Cezayir Saldırısı Hakkında Risale’’“Barud
Hakları Hakkında Türkçe Bir Risâle ve Barud Hakları Cedveli” isimlerinde İki risalesi
ve Türk halk şiirinin Cezayir coğrafi bölgesinde söylenmiş şiirleri vardır. Çalışma
şairin on altı şiirinin transkripsiyonlu metni ve incelenmesini içermektedir. Şiirler Bibliotheque Nationale de France, Departement des Manuscripts, Supplement Turc
1053 numarada kayıtlı el yazma eserde bulunmaktadır. El yazma eserde Şemsî Mustafa
Hoca’ya ait yayıma hazırlanan on altı şiirin dördü bazı farklılıklarla Şükrü Elçin tarafından
ilim âlemine sunulan on şiirin içindedir. Diğer on iki şiir ise ilk defa okuyucu
ile buluşmaktadır. Böylelikle bu çalışmayla Şemsî Mustafa Hoca’nın şiir sayısı yirmi
ikiye ulaşmıştır.8’li, 11’li, 15’li hece ölçüsü ve koşma ile murabba kafiyeleniş örgüsüyle
söylenen şiirler şekilsel olarak Türk halk şiiri geleneğine bağlıdır. Hamasi nitelikteki
bu şiirler Akdeniz’deki hâkimiyet mücadelesine şahitlik edecek belge niteliğindedir.
Gaza ruhunu hissettiren Şemsi Mustafa’nın şiirleri Cezayir edebî çevresini daha da iyi
tanımamıza yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cezayir, Türk Dünyası, Türk halk şiiri, Şemsi Mustafa, hece ölçüsü

Kaynakça

• ELÇİN, Şükrü, (1988), Akdeniz’de ve Cezâyir’de Türk Halk Şâirleri, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ELÇİN, Şükrü, (1997), “Şemsî Hayatı ve Şiirleri”, Halk Edebiyatı Araştırmaları I, Ankara: Akçağ Yayınları,139-145.
• ERDOĞRU, M. Akif, (2007), “Beş Cezayir Türk Şiiri”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 13: 83-89.
• GAİD, Mouloud, (1996), Türkler İdaresinde Cezayir, (Çev. Faik Melek), Ankara: Genelkurmay Basım Evi.
• GEDİK, Ahmet (2014), “1175 İspanyolların Cezâyir Saldırısı Hakkında Risale (Hoca Mustafa Şemsi)”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1,39: 25- 52, GÜRKAN, Emrah Safa, (2020), Sultanın Korsanları, İstanbul: Kronik Kitap. KAVAS, Ahmet, (2006), “Afrika’da Türkler’in Hakimiyeti ve Kurdukları Devletler” Osmanlı-Afrika İlişkileri, İstanbul: Tasam Yayınları, 27-54.
• KOLOĞLU, Orhan (1986a). “Garp Ocaklarında Anadolu Delikanlıları: Aldığıma Pişman Odum İki Avrat Arasında”, Tarih ve Toplum, 33: 35-40.
• KOLOĞLU, Orhan (1986b). “Garp Ocaklarında Anadolu Delikanlıları: Kahvehaneyi Esas Alan Bir Yaşam Türünün Oluşması”, Tarih ve Toplum, 35: 44-47.
• KUZUCU, Serhat, (2015), “XVIII. Yüzyılda Uluslararası Bir Sorun Olarak Garp Ocakları’nın Akdeniz’deki Korsanlık Faaliyetleri”, Akademik Bakış, 9,12: 165-180.
• OĞUZ, M. Öcal, (2001), Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam, Ankara: Akçağ Yayınları. ONAY, Ahmet Talat, (1996), Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i, (Haz. Cemal Kurnaz), Ankara: Akçağ Yayınları.
• RENGİBEYAZ, Ahmet, (2012), Tibru’l-Mesbûk fî Beyân-ı Cihâd-ı Gâziyân-ı Cezâir ve’l-Mülûk Adlı Yazma Eserin Türkçeye Aktarımı ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmeddin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• ŞAHAN GÜNEY, Fatma, (2018), “Cezayir Arapçasına Osmanlıcadan Geçen Türkçe Kelimeler ve Osmanlı Dönemi Cezayiri’nde Günlük Hayat”, Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies, 5,17: 1-26.
• Şemsî Mustafa, Bibliotheque Nationale de France, Departement des Manuscripts, Supplement Turc,1053/3.
• TÜTÜNCÜ, Mehmet, (2013), Cezayir’de Osmanlı İzleri (1516-1830), İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.