Türkiye’de sosyal medya fenomenlerinin toplumsal yaşam üzerindeki etkileri ve eğitim faktörünün süreçteki kritik rolü

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 38, 335 - 353, 02.09.2024

Melih Burak Özdemir

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de sosyal medya fenomenlerinin toplumsal yaşam üzerindeki sosyal psikolojik etkileri ve yaşanan süreçte eğitimin faktörünün önemi üzerine durum tespiti yapmaktır. Literatürde sosyal medya fenomenleri üzerine yapılan çalışmalar çoğunlukla fenomenlerin tüketici davranışları üzerine yapılan araştırmalardır. Son dönemlerde Türkiye’de sosyal medya fenomenlerine yönelik yapılan operasyonlar ve gözaltılar dikkati bu yöne çekmiş ancak konunun maddi yönü öne çıkarak sosyal psikolojik boyut göz ardı edilmeye devam etmiştir. Beğeni kültürünü merkeze alan bu illüzyon dünyası, bireylerin zamanla kendilerine bile yabancılaşmalarına sebep olabilmektedir. Fenomen dünyasının ciddi şekilde etkilediği düşünülen toplumsal yapı içerisinde etik kavram ve değerlerin korunması bu noktada önemli gözükmektedir. Fenomen kültüre karşı dikkatli olmak, kültürü gelecek nesillere aktarabilmek ve sağlıklı nesiller yetiştirebilmek adına önemli gözükmektedir. Konunun kültürel yansımalarının olduğu ve etik problemleri beraberinde getirdiği de bir gerçektir. Fenomen olgusunun kültürel kodları kapsayacak şekilde yeniden ele alınması, farklı örneklem gruplarıyla yapılacak çalışmalarla konunun incelenmesi bu noktada önemli durmaktadır. Sosyal medya okuryazarlığı derslerinin ilkokuldan başlayarak müfredata konulması ise küçük yaşlardan itibaren bilinç oluşturma noktasında etkin bir çözüm olarak sunulabilir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal medya fenomenliği, toplumsal yaşam, kültürel kod, eğitim, ilkokul

Kaynakça

• AKDENİZ, Peruze Cansu & UYAR, Kumru (2021), Tüketicilerin satın alma niyetlerinde sosyal medya fenomenleri ile kurulan parasosyal etkileşimin rolü. Erciyes Akademi, 35(4), 1669-1688. https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1028374
• AKSÖZ, Yasemin (2023), Sosyal medya fenomenlerinin narsistik kişilik özellikleri, mükemmeliyetçilik ve kendini mükemmel sunma özellikleri ışığında çevrimiçi ve çevrimdışı kimlikler [Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• ALTUN, Şenol (2019), Sosyal medya ve şöhret kültürü: Youtube örneği [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• ALİKILIÇ, İnanç & ÖZKAN, Buse (2018), Bir sosyal medya pazarlama trendi, hatırlı pazarlama ve etkileyiciler: Instagram fenomenleri üzerine bir araştırma. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 43-57.
• ANBARLI, Ayşe (2022), Sosyal medya fenomenlerinin farklı sosyo-ekonomik düzeydeki tüketicilerin satın alma kararları üzerindeki etkisinin psikolojik faktörler aracılığıyla incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi İşletme Araştırmaları Dergisi, 9(2), 502-526. https://doi.org/10.47097/piar.1181837
• ARIK, Emel (2013), Sıradan insanın yükselişi: Sosyal medya şöhretleri. İletişim ve Diplomasi, 10(5), 97-112.
• ASLANOĞLU, Hafsa Nur (2016), Muhafazakar genç kuşağın Instagram profilleri: Mahremiyet, moda ve ahlakilik ilişkisi üzerine bir değerlendirme. İlemblog, (1), 1-18.
• BARUÖNÜ, Özge (2021), Algısal homofili ve marka-fenomen uyumu perspektifinden sosyal medya fenomenlerinin marka tutumuna etkisi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 257-266. https://doi.org/10.18506/anemon.764031
• BULAMACI, Kemalettin (2023), Fenomen yasası geliyor. Erişim adresi: https://www.dunya.com/kose-yazisi/fenomen-yasasi-geliyor/712665
• BUHR, Manfred & KOSING, Alfred (1999), Bilimsel felsefe sözlüğü. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları. BOZKURT, Veysel (2021), Tik Tok'un sosyolojisi Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/354372569_Tik_Tok'un_Sosyolojisi
• CAMBRIDGE DICTIONARY (T.Y.), Meaning of ‘influencer’ in the English Dictionary. Erişim adresi: https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/influencer.
• Çin’den sosyal medya fenomeni XuGuohao’ya 277 milyon lira vergi cezası (t.y.) Erişim adresi: https:// www.ntv.com.tr/dunya/cinden-sosyal-medya-fenomenixu-guohaoya-277- milyon-lira-vergi-cezasi,2d-Uzu2mq0eqt26w_0v4MA
• DEĞERLİ AYTOĞAN, Aslıhan (2020), Sosyal medya fenomeni olmak. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/pembenar/aslihan-degerli-aytogan/sosyal-medya-fenomeni-olmak DICTIONARY.COM (T.Y.), Meaning of ‘influencer’ in the English Dictionary. Erişim adresi: http://www.dictionary.com/browse/influencer adresinden alınmıştır.
• DAVRAN, Canan & ARSLAN, Elif (2022). Nasıl fenomen olunur? Youtube Türkiye örneği. Smac Journal, 5, 101-133.
• DEMİRÖEREN HABER AJANSI (2021), Sosyal medya fenomenleri topluma örnek olmalı. Erişim adresi: https://www.dha.com.tr/saglik-yasam/sosyal-medya-fenomenleri-topluma-ornek-olmali.
• EKONOMİM (2023), Türkiye'de sosyal medya fenomenleri ne kadar kazanıyor? Erişim adresi: https://www.ekonomim.com/girisimcilik/sosyal-girisimcilik/turkiyede-sosyal-medya-fenomenleri-ne-kadar-kazaniyor-haberi-714878
• ELMACIOĞLU, Lale (2021), Sosyal medya fenomenliği, 21. yüzyılın mesleği mi? Gençler neden 'fenomen' olmak istiyor? Erişim adresi:https://www.indyturk.com/node/349191/ya%C5%9Fam/sosyal-medya-fenomenliği.
• EROL, Can (2012), Yeni medyada nefret söylemi ve fanatizm: Video paylaşım sitelerinde nefret söylemi analizi [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ Fenomenler Gözaltı (2023). Erişim adresi: https://www.tiktok.com/discover/fenomenler-g%C3%B6z-alt%C4%B1-2023
• FREBERG, Karen; GRAHAM, Kristin; MCGAUGHEY, Karen & FREBERG, Laura A. (2011), Who are the social media influencers? A study of public perceptions of personality. Public Relations Review, 37(1).
• GARABEY (2023), Sosyal medya fenomenleri: Ahlaki sınırlar ve toplumsal etkiler. Erişim adresi: https://www.kapsamhaber.com/yazarlar/garabey/sosyal-medya-fenomenleri-ahlaki-sinirlar-ve-toplumsal-etkiler/3176/
• GAZETE MEMUR (2023), 600 fenomene inceleme kararı. Erişim adresi: https://gazetememur.com/gundem/600-fenomene-inceleme-karari
• Giddens, Anthony (2000), Sosyoloji. Ankara: Ayraç Yayınları.
• GÜL ÜNLÜ, Derya & ZEYBEK, Burcu (2020), Sosyal medya fenomeni ve marka işbirliği: İşbirliği paylaşımlarına ilişkin instagram kullanıcı yorumları üzerinden bir değerlendirme. Bilişim Teknolojileri Online Dergisi, 11(41). DOI: 10.5824/ajite.2020.02.004.x
• GÜLÜM, Bengisu & ÜNAL, Melike (2021), Influencerların ve sosyal medyanın beden algısına etkileri. Erişim adresi: https://www.tuicakademi.org/influencerlarin-ve-sosyal-medyanin-beden-algisina-etkileri/
• GÜMÜŞ, Niyazi; KARACA, Şükran & ONURLUBAŞ, Ebru (2021), Sosyal medya fenomenleri ile kurulan parasosyal etkileşimin online tüketici davranışlarına etkisi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (25), 752-773.
• GÜVEN, Esra & KÖKEN, Meryem Merve (2022), Sosyal medya pazarlamasında fenomenlerin online kaynak güvenilirliğinin marka değeri ve satın alma niyetine etkisi. Alanya Akademik Bakış, 6(3), 2853-2868. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1113058
• HAYRAN ŞANLI, Ceren & CEYLAN, Melis (2023), Impact of the number of followers and social interaction in social media influencer marketing success. Journal of Internet Applications and Management, 14(2), 14-25. https://doi.org/10.34231/iuyd.1351341
• İLDEM, Sena (2021), Sosyal medya fenomenlerinin marka etkileşimi ve satın alma niyetine etkileri: Parasosyal ilişki ve taklit etme arzusu üzerinde tüketicilerin rolü[Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi].YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• KALÇIK, Tuba (2019), Tarhan sosyal medya fenomenleri ve etkilerini Sabah’a anlattı. Erişim adresi: https://uskudar.edu.tr/tr/icerik/3745/tarhan-sosyal-medya-fenomenleri-ve-etkilerini-sabaha-anlatti
• KANDİL, Zahide (2019), Rol model almada ve benliğin sunumunda yeni bir alan olarak instegram [Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• KARAGÜLLE, Ayşegül Elif & ÇAYCI, Berk (2014), Ağ toplumunda sosyalleşme ve yabancılaşma. The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 4(1), 1-9.
• KARAGÖZ, Zeliha (2022), Sosyal medyanın popüler kültürü ekseninde muhafazakar instegram fenomenleri [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi].YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• KUBOVİC, Ondrej (2019), Fenomen olmak her zaman cazip ve eğlenceli değildir. Erişim adresi: https://saferkidsonline.eset.com/tr/article/fenomen-olmak-her-zaman-cazip-ve-eglenceli-degildir
• KÜÇÜK, Şeymanur (2020), Sosyal medya fenomenelrinin tesettür algısına etkisi: Cumhuriyet Üniversitesi öğrencileri örneği [Yüksek Lisans Tezi, Amasya Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• MARKETING TURKIYE (2023), Sosyal medya fenomenliği artık tehlikeli bir iş. Erişim adresi: https://www.marketingturkiye.com.tr/haberler/fenomen-is-gundem/
• MARWİCK, Alice E. (2016), You may know me from YouTube: (Micro-Celebrity in social media. (Eds. P.D. Marshall & S. Redmond). A Companion to Celebrity, Chichester: John Wiley & Sons, p.333-350.
• MUTLU BAYIN, Dilek & AKOĞLAN KOZAK, Meryem (2023), Gezilecek yerlerin tanıtımında sosyal medya fenomenlerinin rolü. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 7(1), 63-83. https://doi.org/10.32572/guntad.1128382
• OKTAY, Zeynep Ceren & KORKMAZ, Halil (2022), Sosyal medya ve fenomenlerin turistik satın almaya etkisi. Journal of Global Tourism and Technology Research, 3(2), 137-153. https://doi.org/10.54493/jgttr.1188878ONG.
• ÖKTEN, Büşra (2016), Sanal tesettür mağazalarının sosyal bir olgu olarak tesettür alışkanlıklarındaki değişime etkisi: İstanbul'da üniversite okuyan kız öğrenciler örneği[Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ ÖRS, Müge (2018), İnternet fenomenlerini neden takip ediyoruz? Tüketici-fenomen ilişkisini güçlendiren nedenlerin ampirik bir çalışma ile değerlendirilmesi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(4), 187-209.
• ÖZKÖK, Özge (2019), Sosyal medyada sanal kimlikler. Sosyal medya fenomenlerinin benlik sunumlarına üzerine bir araştırma [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• ÖZDEMİR, Melih Burak (2023), Değişen dünyada yeni bir ebeveynlik yaklaşımı. Helikopter ebeveynlik. Alanyazın, 4(1), 21-31. https://doi.org/10.59320/alanyazin.1286311
• ÖZTÜRK, Şerife (2015), Sosyal medyada etik sorunlar. Selçuk İletişim, 9(1), 287-311. doi: 10.18094/si.57598 PEKER AKMAN, Tuğçe & DEMİR, Melek (2023), Sosyal medya fenomenlerine bağlanmışlık ile algılanan helikopter ebeveyn tutumları arasındaki ilişki. Online Journal of Technology Addiction & Cyberbullying, 10(1), 17 – 36.
• SENFT, Theresa (2008), Camgirls: Celebrity and community in the age of social networks. New York: Peter Lang.
• SERBEST, Kamile (2020), Kültür aktörlerinden internet fenomenlerine doğum ve evlilik ile ilgili uygulamalar. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi,5, 48-69.
• SOMUNCU, Elif (2023a), İstanbul merkezli soruşturmada 15 sosyal medya fenomenine yurt dışına çıkış yasağı. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/gundem/istanbul-merkezli-sorusturmada-15-sosyal-medya-fenomenine-yurt-disina-cikis-yasagi/3068120
• SOMUNCU, Elif (2023b), 14 sosyal medya fenomeninin mal varlığı değerlerine el konuldu. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/gundem/14-sosyal-medya-fenomeninin-mal-varligi-degerlerine-el-konuldu/3070664
• SOSYAL MEDYA FENOMENLERİNİN AYLIK KAZANCI (2022). Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/yasam/sosyal-medya-fenomenlerinin-aylik-kazanci-aciklandi-1960461 SOSYAL MEDYA FENOMENLERİ VE ÇOCUKLAR (t.y.), Erişim adresi: https://kidolog.com/blog/sosyal-medya-fenomenleri-ve-cocuklar
• SOSYAL MEDYA ÇOCUKLARI METALAŞTIRIYOR (2022), Erişim adresi: https://www.sabah.com.tr/roza/saglik/sosyal-medya-fenomen-cocuklari-metalastiriyor-1655025433
• SOSYAL MEDYA FENOMENLERİ ERGENLİK ÇAĞINDAKİLERİ NASIL ETKİLİYOR (2023), https://www.trthaber.com/haber/yasam/sosyal-medya-fenomenleri-ergenlik-cagindakileri-nasil-etkiliyor-776806.html
• SÖYLEMEZ, Yusuf Asım (2023), İlahiyat fakültesi öğrencilerinin sosyal medya fenomenleri kannat önderliği algıları üzerine bir inceleme [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• SUBAŞI, S. (2023), Fenomenlerin sanal dünyası: Her şey mümkün ve her yerde çare var. Erişim adresi: https://www.lacivertdergi.com/dosya/2023/12/12/fenomenlerin-sanal-dunyasi-her-sey-mumkun-ve-her-derde-care-var
• ŞENGÜL, Özlem & ÇELİK, Bahar (2023), Sosyal medyanın bireylerin termal turizm destinasyonunu seçim kararlarına etkisi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 27(3), 599-616.
• TAM, Mehmet Sinan (2020), Sosyal medya kullanım motivasyonlarının sosyal medya fenomenlerinin kanaat önderliği rolü üzerine etkisi [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi].YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• TAŞKIRAN, İzzet (2018), Fenomenler topluma model olarak sunuluyor. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/fenomenler-topluma-model-olarak-sunuluyor/1287642#
• TİMUR, Hayriye (2022), Sosyal medya: Eleştirel bir giriş. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 9(2), 239-244
• TRT ÇOCUK (2023), Sosyal medya fenomenleri ergenlik çağındakileri nasıl etkiliyor? Erişim adresi: https://ebeveynakademisi.trtcocuk.net.tr/makale/sosyal-medya-fenomenleri-ergenlik-cagindakileri-nasil-etkiliyor-13742314
• TRT HABER (2023), Sosyal medya fenomenlerinin gelirleri mercek altında. Erişim adresi: https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/sosyal-medya-fenomenlerinin-gelirleri-mercek-altinda-817980.html
• TURAN, Nuray (2007), Yeni medya ve gazetecilik [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi].YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• ÜSKADAR HABER AJANSI (2021), Ünlü paylaşımlarının toplumsal etkisi kaçınılmaz. Erişim adresi: https://uskudar.edu.tr/tr/icerik/7149/doc-dr-aylin-tutgun-unal-unlu-paylasimlarinin-toplumsal-etkisi-kacinilmaz
• YILDIRIM, Leyla & ELDENİZ, Levent (2022), Sosyal medya ünlülerinin takipçi davranışlarına etkisi. Yeni Medya, 2022 (13), 401-417. https://doi.org/10.55609/yenimedya.1122914
• YILDIZALP, Merve (2017), Aşırı sosyal medya kullanımı okulda başarıyı düşürebilir. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/egitim/asiri-sosyal-medya-kullanimi-okulda-basariyi-dusurebilir-/907047#
• YILMAZ, Çiğdem (2023), Şatafatlı yaşamlar kötü örnek oluyor. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/satafatli-yasamlar-kotu-ornek-oluyor-7031875
• YOLCU, Pelin (2023), Üniversite öğrencilerinin satın alma davranışı üzerinde sosyal medya fenomenlerinin rolü. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32, 1023-1041.