ENERJİ VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ NEDENSELLİK İLİŞKİSİ: TÜRK CUMHURİYETLERİ ÜZERİNE PANEL ANALİZ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 38, 465 - 481, 02.09.2024

Ayşe Durgun , Şirin Bülbül

Öz

Ülkeler ekonomik büyümelerini gerçekleştirmek için enerji kullanımını her geçen gün arttırmaktadırlar. Artan enerji ihtiyacı ile birlikte enerji konusu hep gündemde kalmış ve yeni enerji kaynakları ülkeler açısından önemli hale gelmiştir. Enerji bakımından zengin ülkeler üretimlerinde kendi kaynaklarını kullanırken, enerji yoksunu ülkeler ise ihtiyaçlarını ithalat yoluyla karşılamaktadırlar. Özellikle fosil enerji kaynaklarına sahip ülkeler üretimlerinde bu kaynakları daha bol miktarda kullanmaktadırlar. Bu nedenle son dönemlerde iklim değişikliği sorunu da enerji ile ilişkilenmektedir. Bununla birlikte iklim değişikliğinin nedenleri arasında fosil yakıtların başrollerde olması enerji konusunun önemini giderek arttırmaktadır. Dünya genelinde iklim değişikliği tedirginliğinin artması yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve verimliliğinin arttırılmasını gerekli kılmaktadır. Buradan yola çıkarak bu çalışmamızda önemli fosil yakıtlara sahip olan Türk Cumhuriyetlerinin enerji ve ekonomik büyümesi panel analiz yöntemi ile araştırılmıştır. Çalışma da enerji hem yenilenemez hem de yenilenebilir enerji olarak ele alınmıştır. Dumitrescu ve Hurlin heterojen panel nedensellik test sonuçlarına göre kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasıla ile petrol üretimi ve yenilenebilir enerji kaynakları arasında nedensellik ilişkisi bulunmuştur. Enerji ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki bu çalışmada da doğrulanmıştır. Burada dikkat edilmesi gereken durum, iklim değişikliğini de dikkate alarak, fosil yakıtlar açısından zengin olan Orta Asya Türk cumhuriyetlerinin var olan enerji kaynaklarına ek olarak zaman içerisinde yenilenebilir enerji kaynaklarını da çoğaltması ve verimliliğini arttırması ekonomik büyümesi için faydalı olacağıdır.

Anahtar Kelimeler

enerji, büyüyme, Türk cumhuriyetleri

Kaynakça

• Adhikari, D. & Chen, Y. (2012), “Energy Consumption and Economic Growth: A Panel Cointegration Analysis For Developing Countries”, Review of Economics&Finance, 68-80.
• Akpolat, A.G. & Altıntaş, N. (2013), “Enerji Tüketimi İle Reel GSYH Arasındaki Eşbütünleşme Ve Nedensellik İlişkisi: 1961-2010 dönem”, Bilgi Ekonomisi ve Yönetim Dergisi, 8(2), 115-127.
• Apergis, N., & Payne, J.E. (2011), “The Renewable Energy Consumption Growth Nexus İn Central America”. Applied Energy, 88(1), 343-347.
• Aydın, F.F. (2010). “Enerji Tüketimi Ve Ekonomik Büyüme”, Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, 35, 317-340. Çayın, M. (2021), “Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme: Üst Orta Gelirli Ülkeler İçin Panel Nedensellik Analizi”, UİİİD (Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi)-IJEAS (International Journal of Economic and Administrative Studies), 30, 183-196.
• Demir, Y. & Görür Ç. (2020). “OECD Ülkelerine Ait Çeşitli Enerji Tüketimleri ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin Panel Eşbütünleşme Analizi ile İncelenmesi”. İstanbul Üniversitesi Ekoist: Journal Of Econometrics and Statistics. 32, 15-33.
• Bağcı, E. (2019). “Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Potansiyeli, Üretimi, Tüketimi ve Cari İşlemler Dengesi İlişkisi”. R&S - Research Studies Anatolia Journal, 2(4), 101-117.
• Ballı, E., Sigeze, Ç., &Manga, M., (2018), “Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: BDT Ülkeleri Örneği”, UİİİD (Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi)-IJEAS (International Journal of Economic and Administrative Studies), 773-788.
• Berksoy, T. & Akdoğan, D. (2018). “Yenilenebilir Enerjide Kamu Politikaları ve Türkiye”. Journal of Life Economics, 5(3), 19-42.
• Bozkaya Ş. & Aytekin, İ. (2023), “Enerji Tüketiminin İktisadi Büyüme Üzerindeki Etkilerinin Panel Veri Yöntemiyle İncelenmesi”, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 13(1), 131-143.
• Dertli, G. & Yinaç, P. (2018). “Yenilenebilir Enerji Tüketimi, Karbondioksit Emisyonu, Enerji İthalatı Ve Ekonomik Büyüme: Türkiye örneği”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 583-606.
• Erdoğan, S. (2020). “Enerji, Çevre Ve Sera Gazları”. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(1), 277-303.
• Gökçe, C. & Demirtaş, G. (2018), “Cari Denge Açısından Yenilenebilir Enerjinin Rolü: Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye İçin Panel Veri Analizi”. Yönetim ve Ekonomi: Manisa Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(3), 641-654.
• Gövdere, B. & Can, M. (2015), “Enerji Tüketimi Ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örnekleminde Eşbütünleşme Analizi”, Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 1(2), 101-114.
• Gökırmak, H., Sekmen, F. (2020), “Energy Consumption and Economic Growth: The Case Of Post-Soviet Era Central Asian Countries”, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(1), 337-350
• IEA. (2021). Azerbaijan Energy Profile Raporu, 4-135 Kapçak, S. (2022). “Seçilmiş Yüksek-Orta Gelirli Ülkelerde Yenilenebilir Enerji Ve Yenilenemeyen Enerji Tüketiminin Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: Bir Saklı Eşbütünleşme Yaklaşım”. Yayımlanmamış doktora tezi, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Tekirdağ.
• Koç, S., & S. Saidmurodov (2018). “Orta Asya Ülkelerinde Elektrik Enerjisi, Doğrudan Yabancı Yatırımı Ve Ekonomik Büyüme İlişkisi”. Ege Akademik Bakış, 18(2),321-328.
• Laurelle, M. & S. Peyrousse (2013), “Globalizing Central Asia: Geopolitics And The Challenges Of Economic Develeopment”. New York: M.E. Sharpe Inc. 172
• Mete E., (2021). “Enerji Tüketimi Ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: G7 Ülkeleri Örneği”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(4), 1481-1495.
• Öncel, A, Kırca, M. & İnal, V. (2017). “Elektrik Tüketimi Ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Oecd Ülkelerine Yönelik Zamanla Değişen Panel Nedensellik Analizi”, Maliye Dergisi, 398-420.
• Örnek. İ, & Kabak, S. (2023). “Yenilenebilir Enerji Tüketimi Ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Türkiye Üzerine Bir İnceleme”, Artuklu Kaime Uluslararası İktisadi ve İdari Araştırmalar Dergisi, 6( 2), 87-108.
• Syzdykova, A. (2018). “Orta Asya Ülkelerinde Enerji Tüketimi Ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Panel Veri Analizi”, AKÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(1), 87-99.
• Şahin, Ö. (2016). “Kyoto Protokolü Ve Kopenhag Mutabakatının Karşılaştırılmalı Analizi”. Journal of Awareness (JoA), 1(1), 5-16.
• Sancar, C. & Atay Polat, M. (2021). “Co2 Emisyonları, Ekonomik Büyüme Ve Sağlık Harcamaları İlişkisi: Türkiye Ve Seçilmiş Ülke Örnekleri İçin Ampirik Bir Uygulama”, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi. 10(1), 236-251.
• Tatoğlu, F.Y. (2020). Panel zaman serileri analizi Stata uygulamalı. İstanbul. Beta yayınevi.
• Uğurlu, E. (2023), Ekonometri uygulamaları Klavuzu, LAP LAMBERT Academic Publishing, London.
• Usta, C. & Berber, M. (2017). “Türkiye’de Enerji Tüketimi Ekonomik Büyüme İlişkisinin Sektörel Analizi”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(1), 173-187.
• Yalçınkaya, E. (2019). “Enerji Tüketimi İle Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Panel Var Analizi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Tokat Gaziosmanpaşa üniversitesi, Tokat.