NEOLİBERAL TARİH ve NEOSAPİENS

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 39, 655 - 688, 30.12.2024

Sümeyra Çalışkan

Öz

Kolektif bellek araştırmaları oldukça geniş bir alanı kapsamaktadır. Kolektif bellekte tarih ve kolektif belleğin tarihle ilişkisi de bu konuların en önemlilerindendir. Grupların, toplumların, toplulukların belleklerindeki tarih bilgisi bu alanın araştırdığı konulardan birini oluşturur. Ayrıca belleklerdeki tarih bilgisinin oluşturulması, oluşturan etkenler ve gruplar, tarihi olaylar, egemen gruplar da bu bağlamda araştırılmaktadır. Bellek araştırmaları tarihin en eski zamanlarından itibaren egemen sınıflar, yöneticiler, dinî kurumların toplumlarına tarihi olayları anlayışlarınca biçimlendiren anlatılar sunduklarını ortaya koymuştur. Günümüzde ulus devlet anlayışının egemenliğiyle tarih her devlette bu bağlamda değerlendirilir. Bunun neticesi olarak da tarih araştırmalarında ulus devlet paradigmasının baskın olduğu görülmektedir. Bununla beraber tarih araştırmaları Marksizm, feminist teori, post-kolonyal yazımdan da etkilenmiştir ve önemli bir literatür ortaya çıkmıştır. Bu ve burada zikredilmeyen birçok anlayışın sirayet ettiği tarih yazımı literatürü toplumda bellek oluşturmada önemli yer edinmiştir. Bununla birlikte 1980 yılında dünyaya egemen olmaya başlayan neoliberal anlayış ve egemenliğin tarih yazımındaki kavramsallaştırması yapılmamıştır. Bu anlayışın en önemli ve hafıza kurucu eseri olan “Tarihin Sonu ve Son İnsan”dan itibaren ortaya çıkan belli başlı eserlerin oluşturduğu hafıza ile bu eserlerin tarih yazımı bakımından değeri henüz araştırılmamıştır. Diğer tarih araştırmalarının tarih yazımı geleneğindeki konumu ve özellikleri büyük oranda sınıflandırılmıştır. Ancak neoliberal geleneğin en önemli tarih eserleri kategorilendirilip özellikleri sorgulanmamıştır. Bu araştırmada neoliberalizmin ne olduğu ve neoliberal tarih yazımının başat eserlerinde kendini nasıl gösterdiği irdelenmiş, başlıca eserlerinden hareketle özellikleri tespit edilmiştir. Çalışmanın sınırları dolayısıyla neoliberal tarihin başyapıtı denebilecek “Sapiens” üzerinden bir değerlendirmeye gidilmiştir. Ancak bunun noksanlık yaratacağı düşünülerek “Tarihin Sonu ve Son İnsan” ve “Ulusların Düşüşü” de incelenmiş, neoliberal tarihin özellikleri saptanmaya çalışılmıştır. Neoliberal tarihin toplumun ekonomik refahı, demokrasi ve eğitim bakımından tahrip edici bir bellek kurduğu bulgulanmıştır. Bu araştırma. “Neoliberal tarih” kavramsallaştırması ve tarih yazımının özelliklerini tespite çalışması bakımından ilk olma özelliği taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler: Hafıza ve Tarih, Tarih Yazımı, Neoliberalizm, Neoliberal Tarih, Sapiens

Anahtar Kelimeler

Hafıza ve Tarih, Tarih yazımı, Neoliberalizm, Neoliberal Tarih, Sapiens

Kaynakça

• Acemoğlu, D. & Robinson, J. (2014), Ulusların Düşüşü, (Çev.Faruk Resim Velioğlu), İstanbul: Doğan Yayıncılık
• Amin, S.(2016), Liberal Virüs, çev: Fikret Başkaya, Yordam Kitap
• Bilgin, N. (2007), Kimlik İnşası, İzmir: Aşina Kitaplar
• Boyer, P. (2015), “Anılar Ne işe yarar: Hatırlamanın biliş ve kültürle ilgileri” Zihinde ve Kültürde Bellek içinde (Çev. Yonca Aşçı Dalar), İstanbul, s. 14-18.
• Brown, W. (2017), Halkın Çözülüşü, (Çev. Barış Engin Aksoy), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Brown, W. (2021), Neoliberalizmin Harabelerinde, (Çev. Bülent Doğan), İstanbul: Metis Yayınları.
• Chang, H. (2002), Kicking Away the Ladder, Anthem Press, London,Cambridge
• Clarke, S. (2007), “Neoliberal Toplum Kuramı” Neoliberalizm-Muhalif Bir Seçki içinde (Çev. Şeyda Başlı, Tuncel Öncel), İstanbul, s. 91-105.
• Connerton, P. (1999). Toplumlar Nasıl Anımsar. (Çev. Barış Engin Aksoy), İstanbul: Metis Yayınları.
• Çalışkan, S. (2023). Kadro Dergisinden Ekşi Sözlüğe Kolektif Bellekte Osmanlı İmparatorluğu, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Dumenil, G. &, Levy, D. (2007),, “Neoliberal (Karşı) Devrim” Neoliberalizm-Muhalif Bir Seçki içinde (Çev. Şeyda Başlı, Tuncel Öncel), İstanbul, s. 25-41.
• Fukuyama, F. ( 2012), Tarihin Sonu ve Son İnsan, (Çev. Zülfü Dicleli). İstanbul: Profil Yayınları.
• Harvey, D. (2014), Yeni Emperyalizm, (Çev.Hür Güldü). İstanbul: Everest Yayıncılık,
• Harvey, D. (2015), Neoliberalizmin Kısa Tarihi, (Çev.Aylin Onacak). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Huyssen, A. (1999). Alacakaranlık Anıları, (Çev. Kemal Atakay), İstanbul, Metis Yayınları.
• Kazgan, G. (2016), Liberalizmden Neoliberlizme, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• LeGoff, J. (2020). Tarihi Dönemlere Ayırmak Şart mı? (Çev. Ali Berktay), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Lewontin, R. C., Rose, S, & Kamin, L.J. (2015), Genlerimizden İbaret Değiliz, (Yay. Haz. Gülden Kurt Gevinç) İstanbul: Yordam Kitap.
• Margalit, A. (2004), The Ethıcs of Memory, London, England.
• Misztal, B. (2003), Theories of Social Remembering, Maidenhald, Philadelphia,USA.
• Munck, R. (2007). “Neoliberalizmin Siyaseti” Neoliberalizm-Muhalif Bir Seçki içinde (Çev. Şeyda Başlı, Tuncel Öncel), İstanbul, s. 106-122.
• Özdemir, Süleyman (2007), Küreselleşme Sürecinde Refah Devleti, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Palley, T. (2007), “İktisat Biliminde Paradigma Kayması” Neoliberalizm-Muhalif Bir Seçki içinde, (Çev. Şeyda Başlı, Tuncel Öncel), İstanbul, s. 42-58.
• Quataert, D. (2013), Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, (Çev. Tansel Güney).İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ricoeur, P. (2012), Hafıza, Tarih, Unutuş, (Çev. M. Emin Özcan), İstanbul: Metis Yayınları.
• Saad-Filho, A. &, Johnston, D. (2007), “Giriş” Neoliberalizm-Muhalif Bir Seçki içinde (Çev. Şeyda Başlı, Tuncel Öncel), İstanbul, s. 13-24.
• Shaikh, A. (2007), “Neoliberalizmin İktisat Mitolojisi” Neoliberalizm-Muhalif Bir Seçki içinde (Çev. Şeyda Başlı, Tuncel Öncel), İstanbul, s. 76-90.
• Slobodian, Q. (2020), Küreselciler: İmparatorluğun Sonu ve Neoliberlizmin Doğuşu, (Çev. Ahmet Fethi Yıldırım). İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları
• Thompson, P. (1999), Geçmişin Sesi, (Çev. Şehnaz Layıkel), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Tilly, C. (2016), Avrupa’da Devrimler 1492-1992, (Çev. Özden Arıkan). İstanbul: Alfa Yayınları
• Traverso, E. (2009), Geçmişi Kullanma Kılavuzu, (Çev. Işık Ergüden), İstanbul: Versus Kitap.
• Vico, G. (2007), Yeni Bilim. (Çev. Sema Önal), Ankara: Doğu Batı Yayınları
• Wertsch, M. (2004), Voices of Collective Remembering, Cambridge University Press,
• Yuval Noah, Harari (2015), Hayvanlardan Tanrılara Sapiens, Kolektif Kitap, İstanbul.