Öğretmen Algılarına Göre Okul Yöneticilerinin Toksik Liderlik Davranışları ile Psikolojik İklim Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Yıl 2024, , 79 - 104, 31.07.2024

Fatih Zengin , Esra Töre

https://doi.org/10.58689/eibd.1423125

Öz

Bu araştırmanın amacı, öğretmen algılarına göre okul yöneticilerinin toksik liderlik davranışları ile psikolojik iklim algıları arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Araştırma ilişkisel tarama modeli ile yürütülmüştür. Araştırmanın evrenini 2022-2023 eğitim ve öğretim yılında İstanbul ili Küçükçekmece ilçesinde devlet okullarında görev yapmakta olan öğretmenler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi kolay ulaşılabilir örnekleme yöntemi ile belirlenmiş 385 öğretmendir. Araştırmada Kişisel Bilgi Formu, Toksik Liderlik Ölçeği (TLÖ) ve Psikolojik İklim Ölçeği (PİÖ) veri toplama aracı olarak kullanılmıştır.
Araştırma sonuçlarına göre okul yöneticilerinin toksik liderlik davranışlarının, değer bilmezlik ve çıkarcılık alt boyutlarında çok düşük düzeyde, olumsuz ruh hali ve bencillik alt boyutlarında ise düşük düzeyde olduğu belirlenmiştir. Öğretmenlerin görev yaptıkları okulların psikolojik iklimine yönelik algıları yüksek düzeydedir. Okul yöneticilerinin toksik liderlik davranışlarına ilişkin öğretmen algıları ve öğretmenlerin psikolojik iklim algıları yaş ve görev yapılan okul türü değişkenlerine göre farklılaşmaktadır. Araştırmada öğretmen algılarına göre okul müdürlerinin değer bilmezlik, bencillik, çıkarcılık, olumsuz ruh hali ve genel toksik liderlik özellikleri ile psikolojik iklimleri arasında negatif yönde orta düzeyde anlamlı ilişkiler bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Toksik Liderlik, Psikolojik İklim, Okul Yöneticisi, Öğretmen

Kaynakça

• Akçe, M. (2019). Okul öncesi öğretmenlerinin psikolojik iklim algısının yöneticilerin okul liderliği açısından incelenmesi Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Harran Üniversitesi, Urfa.
• Alanezi, A. (2022). Toxic leadership behaviours of school principals: A qualitative study. Educational Studies, 1-15.
• Aldosari, S. A. M., ve Alrashidi, A. H. (2021). The degree of practicing toxic leadership by school principals and its relationship to the level of psychological well-being out of teachers perspective in public schools. Psychology and Education Journal, 58(3): 733-750.
• Argon, T. ve Limon, İ. (2017). Psikolojik İklim Ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Journal of Human Sciences, 14(3): 2888-2901.
• Arlı, Ö. (2019). Öz kendilik değerlendirmesinin, sinizm, iş tatmini ve tükenmişliğe etkisinde toksik liderliğin rolü (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
• Baltes, B., Zhdanova, Z.S. ve Parker, L. Z. (2009). Psychological climate: a comparison of organizational and invidual level referent. Human Relations, 62(5): 669-700.
• Çalışkan, C. ve Dedeoğlu, B. B. (2017). Psikolojik iklim ve duygusal bağlılık ilişkisinde duygu gösterim kurallarının aracılık rolü: oteller üzerine bir araştırma. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 14(3): 121-134.
• Çelebi, N., Güner, H. ve Yıldız, V. (2015). Toksik Liderlik Ölçeğinin geliştirilmesi. Bartın University Journal of Faculty of Education, 4(1): 249-268.
• Çetinkaya, H. (2017) . Okul yöneticilerinin toksik (zehirli) liderlik davranışları ile öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Çokluk Ö, Şekercioğlu G ve Büyüköztürk Ş. (2012). Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik SPSS ve LISREL Uygulamaları. 2. Baskı. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Demirel, N. (2015). Öğretmen algılarına göre okul müdürlerinin toksik liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel sinizm tutumları arasındaki ilişki (Gaziantep Şehit Kamil ilçesi, örneği) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Zirve Üniversitesi, Kahramanmaraş.
• Eren, E. ve Gündüz, H. (2002). İş çevresinin yaratıcılık üzerindeki etkileri ve bir araştırma. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 5: 65-84.
• Eriş, Y. ve Arun, K. (2020). Toksik liderliğin bir çıktısı olarak örgütsel bağlılık. OPUS International Journal of Society Researches, 15(24): 2764-2804.
• Eroğlu, T. (2018). Okullardaki psikolojik iklim ve iş motivasyonu arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Eroğlu, T. ve Özen, H. (2019). Okullardaki psikolojik iklim ve iş motivasyonu arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Armağan Özel Sayısı, 83-106.
• Green, J.E. (2014). Toxic Leadership in Educational Organizations, 18-33. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ EJ1105504.pdf [01 Şubat].
• Günçavdı, G. (2017). Karizmatik liderlik: alan yazın taraması. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Ek Sayı: 21-34.
• Gürbüz, S. ve Şahin F. (2017). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Haşıloğlu, S. B. , Baran, T. ve Aydın, O. (2015). Pazarlama araştırmalarındaki potansiyel problemlere yönelik bir araştırma: kolayda örnekleme ve sıklık ifadeli ölçek maddeleri. Pamukkale İşletme ve Bilişim Yönetimi Dergisi, (1): 19-28.
• İlhan, H. (2019). Okul müdürlerinin toksik liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişkilerin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi, Karabük.
• İlhan, H. ve Çelebi, N. (2021). Okul müdürlerinin toksik liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel bağlılıklarının ilişkisi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 12(23): 201-223.
• Karlı, B. (2022). Okul müdürlerinin toksik liderlik davranışına ilişkin öğretmen görüşleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Kırbaç, M. (2013). Eğitim örgütlerinde toksik liderlik (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Kırbaç, M. ve Demirtaş, H. (2019). Öğretmenlerin psikolojik iklim algılarının incelenmesi. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 10(1): 32-49.
• Küçük, Ö. (2020). Okul müdürlerinin toksik liderlik davranışları ile okul etkililiği arasındaki ilişkide örgütsel sinizm ve psikolojik sermayenin aracılık etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Lipman-Blumen, J. (2005). The allure of toxic leaders: why followers rarely escape their clutches. Ivey Business Journal, 69(3), 1-40. https://www.researchgate.net/publication/304681280_Toxic_Leadership_A_Conceptual_ Framework [10 Mayıs].
• Milli Eğitim Bakanlığı (2022). Öğretmen Sayısı. https://kucukcekmece.meb.gov.tr/ [23 Nisan].
• Özek, H. (2014). Örgütlerde sosyal kaytarma davranışı ile psikolojik iklim ilişkisi ve konuyla ilgili bir araştırma (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Özkalp, E. ve Kırel, Ç. Örgütsel Davranış. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Öztürk, M. ve Şahbudak, E. (2017). İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbıng) Ve İş Doyumu: Cumhuriyet Üniversitesindeki Araştırma Görevlileri Üzerine Bir Çalışma. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 20(2): 200-228.
• Padilla, A., Hogan, R. ve Kaiser, R. B. (2007). The toxic triangle: destructive leaders, susceptible followers, and conducive environments. The Leadership Quarterly, 18(3):176-194.
• Parker, C.F., Baltes, B.B., Young, S., Huff, J., Altmann, R., Lacost, H. ve Roberts, J.E. (2003). Relationships between climate perceptions and work outcomes: A meta-analytic review. Journal of Organizational Behavior, 2003, 24, 389–416.
• Reaves, S. J. ve Cozzens, J. A. (2018). Teacher perceptions of climate, motivation, and self-efficacy: is there really a connection. Journal of Education and Training Studies, 6(12), 48-67. https://files.eric.e d.gov/ fulltext/ EJ1194029.pdf [28 Mart].
• Rosenthal, S. A. ve Pittinsky, T. L. (2006). Narcissistic leadership. The Leadership Quarterly, 17(6), 617-633. https://www.researchgate.net/publication/2230 46510_Narcissistic_Leadership [02 Haziran].
• Williams, D.F. (2005). Toxic leadership in the U.S. army. (Unpublished research paper.) U.S. Army War College, Carlisle Barracks, PA.
• Woestman, D. S., ve Wasonga, T. A. (2015). Destructive leadership behaviors and workplace attitudes in schools. NASSP Bulletin, 99(2), 147-163.
• Woodard, G. A. (1992). The relationship between psychological climate and work motivation ın a retail setting. (Doctoral Dissertation). http://elibrary.ogu.edu.tr/EOU [23 Mart].
• Yılmaz, R. (2018). Psikolojik iklimin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisinde içsel motivasyonun aracılık rolü: sanayi işletmelerinde bir araştırma (Yayımlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Zenginoğlu, E. (2021). Öğretmen algılarına göre okul müdürlerinin toksik liderlik davranışları ile öğretmenlerin psikolojik sermaye düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Karaman.