Samipaşazade Sezai's Perspective on Education and the Turkish Language in His Novels and Stories

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 32, 483 - 504, 19.12.2025

Mehmet Fidan

https://doi.org/10.58689/eibd.1781652

Öz

This research focuses on examining the perspective on education and the Turkish language in Samipaşazade Sezai's stories. The aim is to identify how education is addressed in the author's works, the educational issues highlighted, and his viewpoint on the Turkish language. The study utilizes the source "Samipaşazade Sezai Bütün Eserleri 1" (Complete Works of Samipaşazade Sezai 1) prepared by Zeynep Kerman. In this context, texts from the sections titled Sergüzeşt, Konak, Küçük Şeyler, Rumûzü'l-edeb, İclâl, and Stories Not Included in His Books were examined. The author's two theater texts were also reviewed, but no relevant data was found within the scope of the research topic. Accordingly, eight different educational themes were identified in the author's stories. The perspective on the Turkish language was evaluated under the heading of views on Turkish. In this context, the following theme titles were determined: education of workers, servants, etc.; foreign language education; foreign teachers; out-of-school educational practices; educational processes in schools (school, lesson characteristics, etc.); idealized understanding of education; the period's approach to education; criticisms of educational practices; and views on the Turkish language. Sub-themes were created by correlating topics that emerged during the preliminary examination phase. Based on these themes, both the author's perspective on education and observations about educational practices of the period were interpreted. It was determined that the author particularly reflected in his works the educational practices of the period, the Western-style understanding of education, knowledge of foreign languages, and views on the simplification of Turkish.

Anahtar Kelimeler

Education , story , Samipaşazade Sezai , Turkish language

Samipaşazade Sezai’nin Roman ve Hikâyelerinde Eğitime ve Türkçeye Bakış

Öz

Bu araştırmada Samipaşazade Sezai’nin hikâyelerinde eğitime ve Türkçeye bakış açısı temel inceleme konusu olarak belirlenmiştir. Yazarın eserlerinde eğitimin hangi yönleriyle ele alındığının, eğitsel açıdan dikkat çekilen konuların ve Türkçeye bakış açısının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Araştırmada Zeynep Kerman tarafından hazırlanan Samipaşazade Sezai Bütün Eserleri 1 adlı kaynaktan yararlanılmıştır. Bu doğrultuda ilgili eserde yer alan Sergüzeşt, Konak, Küçük Şeyler, Rumûzü’l-edeb, İclâl, Kitaplarına Alınmamış Hikâyeleri başlıklı bölümlerde yer alan metinler incelenmiştir. Yazarın iki tiyatro metni de incelenmiş olup bu metinlerde araştırma konusu kapsamında veri tespit edilememiştir. Bu doğrultuda yazarın hikâyelerinde sekiz farklı eğitim temasının yer aldığı görülmüştür. Türkçeye bakış açısı ise Türkçeye yönelik görüşler başlığı altında değerlendirilmiştir. Bu bağlamda çalışanların, hizmetçilerin vb. eğitimi, yabancı dil eğitimi, yabancı öğretmenler, okul dışı eğitim uygulamaları, okullardaki eğitim süreçleri (okul, ders özellikleri vb.), idealleştirilen eğitim anlayışı, dönemde eğitime bakış tarzı, eğitim uygulamalarına yönelik eleştiriler ve Türkçeye yönelik görüşler tema başlıkları olarak belirlenmiştir. Alt temaların oluşturulmasında ön inceleme aşamasında ortaya çıkan konular birbirleriyle ilişkilendirilerek ortak alt tema başlıkları belirlenmiştir. Bu temalar doğrultusunda hem yazarın eğitime bakış açısı hem de dönemdeki eğitim uygulamalarına yönelik tespitler yorumlanmıştır. Yazarın özellikle dönemdeki eğitim uygulamaları, batılı tarzda eğitim anlayışı, yabancı dil bilgisi, Türkçenin yazı dilinin sadeleşmesi gerektiğine yönelik görüşlerini eserlerine yansıttığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim , Hikâye , Samipaşazade Sezai , Türkçe

Etik Beyan

Etik Kurul Uygunluk Belgesi gerektirmeyen bir çalışma olduğunu beyan ederim.

Kaynakça

• Abdullah, F. (1958). Samî Paşazade Sezaî. Türkiyat Mecmuası, 13, 1-30.
• Açık, K. (2020). Tanzimat döneminde açılan yeni okullarda Arapça öğretiminde kullanılan ders kitaplarının yöntem açısından incelenmesi. Şarkiyat Mecmuası - Journal of Oriental Studies, 37, 1-49. https://doi.org/10.26650/jos.2020.006
• Alan, S. ve Koçak, B. (2019). Sami Paşazade Sezai'nin “Pandomima” hikâyesindeki sembol ve çağrışımlar. Söylem Filoloji Dergisi, 4(2), 330-346.
• Algül, A. (2022), Samipaşazade Sezai’nin öykülerinde görülen coşumculuk akımının izleri/traces of the current of romanticism seen in the stories of Samipashazade Sezai. Turkish Academic Research Review, 7 (1), 136-150. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tarr/issue/68995/1066504
• Ceran, D. (2002). Mürebbiyelik ve Türk romanında bazı mürebbiye tipleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12, 215-227.
• Çakın Erdağ, B. (2023). Tanzimat dönemi romanlarında eğitim unsurları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Çınar, T. (2023). Kızları nasıl yetiştirelim?: Osmanlı’da kız çocukların eğitiminde ecnebi mürebbiyeler. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31, 349-370. DOI: 10.56597/kausbed.1258154
• Dalar, T. (2019). Sami Paşazade Sezai’nin Pandomima öyküsünü zıtlık imgeleri üzerinden okuma denemesi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD), 9(1), 201-214.
• Değe Güven, E. (2024). Kısa öykü ölçütleri ışığında Sami Paşazade Sezai’nin Hiç adlı kısa öyküsünün incelenmesi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 8(1), 181-199. https://doi.org/10.34083/akaded.1440509
• Demir, A. (2003). Samipaşazâde Sezai’nin hikâyeciliği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Enginün, İ. (2013). Yeni Türk edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923) (7. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Gündüz, O. (2013). İkinci meşrutiyet romanı-1908-1918 yapısal ve tematik inceleme (2. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kerman, Z. (2009). Yeni Türk edebiyatı incelemeleri (3. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kerman, Z. (2011). Sami Paşa-zade Sezaî. İ. Parlatır (Koord.) Tanzimat edebiyatı içinde (2. Basım). (s. 557-584). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kılıçkaya, D. (2019). Tunuslu Mahmut Paşa’nın korusunda geçen bir Sami Paşazade Sezai hikâyesi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3(2), 278-287. DOI: 10.34083/akaded.590524
• Koçak, A. (2016). Osmanlı Türk toplumunun modernleşmesinde yeni bir model: Avrupalı mürebbiyeler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 40, 59-71.
• Kolcu, A. İ. (2013). Yenileşmenin ikinci kuşağı – Ekrem-Hâmid-Sezai Mektebi-. R. Korkmaz (Ed.) Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı (1839-2000) (8. Baskı) içinde. (s. 85-112). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Korkmaz, R. (2013). Servet-i fünun edebiyatı. R. Korkmaz (Ed.) Yeni Türk edebiyatı el kitabı (1839-2000) (8. Baskı) içinde. (s. 131-182). Ankara: Grafiker Yayınları.
• MEB (2019). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Moran, B. (2009). Edebiyat kuramları ve eleştiri (19. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özgün, E. (2020). Sami Paşazade Sezai’nin “sokak” öyküsünde mekânın algılanışı üzerine biyografik bir okuma. Söylem Filoloji Dergisi, 5(1), 78-92.
• Samipaşazade Sezai (2019). Samipaşazade Sezai bütün eserleri 1 (Haz. Zeynep Kerman). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şimşek, Y. (2020). Sergüzeşt romanında estetik unsurlar. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 12(23), 25-66.
• Tanpınar, A. H. (2013). On dokuzuncu asır Türk edebiyatı tarihi (21. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TDK (2024). TDK güncel Türkçe sözlük. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
• TDV (2024). TDV İslâm ansiklopedisi. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr
• Temizsu, M. (2017). Sâmipaşazâde Sezâi’nin öykülerinde anlatıbilimsel bir unsur olarak karakterizasyon. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 5 (11), 318-329
• Topal, İ. (1997). Ondokuzuncu asırda bir çevreci -Sami Paşazade Sezai Bey. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 201-204.
• Törenek, M. (1998). Hikâyeciliğimize düşen cemre: Küçük şeyler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 9, 139-143.
• Tuğcu, E. (2018). Bir Osmanlı ve bir Çerkes: Sergüzeşt romanında özgürlüğün bedeli. Bilig – Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, (86), 45-64.
• Vanwesenbeeck, I. (2021). “Pantomime”: A short story by Sami Paşazade Sezai, Middle Eastern Literatures, 24(3), 241-245, DOI: 10.1080/1475262X.2021.2146286
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (7. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.