Sergi Temelli Bir Müdahalenin Özel Eğitim Öğrencilerinin Umutsuzluk, Benlik Saygısı ve Spiritüel İyi Oluş Düzeylerine Etkisi Üzerine Boylamsal Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 32, 505 - 530, 19.12.2025

Emre Yılmaz

https://doi.org/10.58689/eibd.1790578

Öz

Bu araştırma, özel eğitim okullarında öğrenim gören öğrencilerin benlik saygısı, umut ve spiritüel iyi oluş düzeylerini artırmaya yönelik olarak geliştirilen sergi temelli bir müdahale uygulamasının etkililiğini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, deneysel bir çalışma olup ön test-son test kontrol gruplu yarı deneysel desen kullanılarak yapılmıştır. Katılımcılar, özel eğitim öğrencilerinden oluşmaktadır. “Müdahale, Engelli Değil, Farklıyım; Farklılığım Engel Değil” teması çerçevesinde, dünyaca ünlü bazı özel gereksinimli bireylerin biyografik bilgileri ve ilham verici başarı öykülerini içeren bir sergi çalışması aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma, Bilecik İl Merkezinde Milli Eğitim Bakanlığına bağlı özel eğitim okullarında öğrenim gören ve araştırmaya gönüllü olarak katılan 42 öğrenciyle gerçekleştirilmiştir. Analizlerde Spearman korelasyon, Mann-Whitney U, Kruskal-Wallis H ve Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi gibi non-parametrik testler tercih edilmiştir. Bulgular, sergi temelli müdahalenin katılımcıların spiritüel iyi oluş, benlik saygısı ve umutsuzluk düzeylerinde değişimlere yol açtığını, özellikle de benlik saygısını artırma ve umutsuzluğu azaltma açısından olumlu etkiler yarattığını göstermektedir. Ayrıca, spiritüel iyi oluş üzerinde de kısmi bir artış sağlandığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda araştırma, özel gereksinimli bireylerin ruhsal ve psiko-sosyal açıdan desteklenmesi, kendilerini değerli hissetmeleri, benlik algılarını güçlendirmeleri, geleceğe umutla bakabilmeleri ve yaşamlarına anlam kazandırabilmelerinde, sergi temelli, anlam odaklı ve kısa süreli fakat etkili müdahalelerin işlevsel olabileceğini ortaya koyarak literatüre özgün bir katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Özel eğitim , Özel gereksinimli Bireyler , Umutsuzluk , Benlik saygısı , Spiritüel iyi oluş , Sergi temelli müdahale

A Longitudinal Study on the Effect of an Exhibition-Based Intervention on Hopelessness, Self-Esteem, and Spiritual Well-Being in Special Education Students

Öz

This study aims to examine the effectiveness of an exhibition-based intervention developed to increase the self-esteem, hopelessness, and spiritual well-being of individuals studying in special education schools. The research was conducted using a pretest-posttest quasi-experimental design. Participants were special education students. The intervention was carried out through an exhibition featuring biographical information and inspiring success stories of some world-famous individuals with special needs, within the framework of the theme “I am Not Disabled, I am Different; My Difference is Not an Obstacle.” The study was conducted with 42 students studying in special education schools affiliated with the Ministry of National Education in Bilecik city center who volunteered to participate in the study. The study is unique in that it addresses the topic longitudinally, aims to provide psychosocial support by connecting with the spiritual and mental worlds of students with special needs, and lacks a similar implementation model in the literature. Data collection tools used were the Beck Hopelessness Inventory, the Rosenberg Self-Esteem Scale, and the Three-Factor Spiritual Well-Being Scale. Non-parametric tests such as the Spearman correlation, Mann-Whitney U, Kruskal-Wallis H, and Wilcoxon Signed-Rank Tests were used in the analyses. The findings indicate that the exhibition-based intervention led to changes in participants' spiritual well-being, self-esteem, and hopelessness levels, with significant and positive effects, particularly in terms of increasing self-esteem and reducing hopelessness. The findings also revealed a partial increase in spiritual well-being. In this context, this study makes a unique contribution to the literature by demonstrating that exhibition-based, meaning-focused, and short-term yet effective interventions can be effective in supporting individuals with special needs spiritually and psychosocially, helping them feel valued, strengthen their sense of self, look to the future with hope, and give meaning to their lives.

Anahtar Kelimeler

Special education , Individuals with special needs , Hopelessness , Self-esteem , Spiritual well-being , Exhibition-based intervention

Kaynakça

• Alphan, M. (2018). Dans etkinliklerinin öz-yeterlik, özgüven ve sosyal beceriye etkisi: İşitme engelli bireyler üzerine bir çalışma. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
• Ayça, M. (2013). Goalball sporunun görme engelli çocukların fiziksel performanslarına, kendilerinin ve ailelerinin yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeyine etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Azami-Aghdash, S., Nouri, M., Rahimi, F., Amuzadeh-Araei, S., Abass, K. S., Aghababaeian, H., Koupaei, S. Y., Karami, S., & Rostampour, M. (2025). Effectiveness of spiritual health-based interventions in improving health indicators of patients in Iran: a systematic review and meta-analysis. BMC Psychology, 13(1), 938. https://doi.org/10.1186/s40359-025-03275-x
• Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Bandura, A. (1994). Self-efficacy. In V. S. Ramachaudran (Ed.), Encyclopedia of human behavior (Vol. 4, pp. 71–81). Academic Press.
• Bartha, S., Schmidt, S., & Tomczyk, S. (2025). Impact of the best possible self intervention on affective well-being in early adolescence: A randomized controlled online trial. Internet Interventions, 40, 100827. https://doi.org/10.1016/j.invent.2025.100827
• Baumeister, R. F. (1993). Self-esteem: The puzzle of low self-regard. Plenum Press.
• Bayer, K. (2022). Görsel sanat etkinliklerinin özel gereksinimli bireylerin sosyalleşmesine ve stres yönetimine etkisinin öğretmen görüşleri ile incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). Trabzon Üniversitesi.
• Beck, A. T. (1974). The development of the hopelessness scale. Cognitive Therapy and Research, 1(4), 289–297.
• Beck, A. T., Weissman, A., Lester, D., & Trexler, L. (1974). The measurement of pessimism: The Hopelessness Scale. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 42(6), 861–865. https://doi.org/10.1037/h0037562
• Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Harvard University Press.
• Cai, C., Mei, Z., Wang, Z., & Luo, S. (2025). School-based interventions for resilience in children and adolescents: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Frontiers in psychiatry, 16, 1594658. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2025.1594658
• Cesur, B. (2024). İşitme engelli sporcuların spora katılım motivasyonu, yalnızlık ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Muş Alparslan Üniversitesi.
• Compas, B. E., Jaser, S. S., Bettis, A. H., Watson, K. H., Gruhn, M. A., Dunbar, J. P., Williams, E., & Thigpen, J. C. (2017). Coping, emotion regulation, and psychopathology in childhood and adolescence: A meta-analysis and narrative review. Psychological bulletin, 143(9), 939–991. https://doi.org/10.1037/bul0000110
• Çuhadaroğlu, F. (1986). Adölesanlarda benlik saygısı. (Uzmanlık tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Daşkıran, H. (2019). Terapötik rekreasyon aktivitelerinin hafif zihinsel engelli bireylerin ruhsal uyumları üzerine etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi.
• Douma, I., Minnaert, A., Grietens, H., & de Boer, A. (2024). How Do They See Themselves? The Self-Concept of Students with Intellectual or Behavioural Disabilities in Special Education. International Journal of Disability, Development and Education, 72(5), 908–923. https://doi.org/10.1080/1034912X.2024.2370798
• Ekşi, H., & Kardaş, S. (2017). Spiritual well-being: Scale development and validation. Spiritual Psychology and Counseling, 2, 73–88. http://dx.doi.org/10.12738/spc.2017.1.0022
• Erdem, Ö., & Nazlı, S. (2024). Özel Gereksinimli Çocukları Olan Ailelerin İhtiyaçlarının İncelenmesi. Aile Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 7(2), 88-128. https://doi.org/10.58434/apdad.1557336
• Etci, A. (2013). İşitme engelli öğrencilerin öğrenilmiş güçlülük ile umutsuzluk düzeyleri arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi.
• Evans, G. W., & Kim, P. (2012). Childhood poverty and young adults’ allostatic load: The mediating role of childhood cumulative risk exposure. Psychological Science, 23(9), 979–983. https://doi.org/10.1177/0956797612441218
• Evans, G. W., & Kim, P. (2013). Childhood poverty, chronic stress, self-regulation, and coping. Child Development Perspectives, 7(1), 43–48. https://doi.org/10.1111/cdep.12013
• Field, A. (2018). Discovering statistics using IBM SPSS statistics (5th ed.). Sage Publications.
• Frankl, V. E. (1985). Man's search for meaning. Washington Square Press.
• Golshiri, P., Mostofi, A., & Rouzbahani, S. (2023). The effect of problem-solving and assertiveness training on self-esteem and mental health of female adolescents: A randomized clinical trial. BMC Psychology, 11(106). https://doi.org/10.1186/s40359-023-01154-x
• Göktepe, B. (2024). Düzenli fiziksel aktivitenin işitme engelli bireylerin mutluluk, stres ve yaşam doyum düzeylerine etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi.
• Güller, E. (2014). Zihinsel engelli çocuğun eğitiminde rehabilitasyon mekanlarındaki rengin etkisi. (Yayımlanmamış Doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Hassani, S., & Schwab, S. (2021). Social-Emotional Learning Interventions for Students With Special Educational Needs: A Systematic Literature Review. Frontiers in Education, 6, 808566. https://doi.org/10.3389/feduc.2021.808566
• Hayes D., Deniz E., Nisbet K., Thompson A., March A., Mason C., Santos, J., Mansfield, R., Ashworth, E., Moltrect, B., Liverpol, S., Merrick, H., Boehnke, J., Humprey, N., Stallard, P., Patalay, P., & Deighton J. (2025). Universal, schoolbased, interventions to improve emotional outcomes in children and young people: a systematic review and meta-analysis. Front. Child Adolesc. Psychiatry 4:1526840. https://doi.org/10.3389/frcha.2025.1526840
• Işık, D. (2023). Görsel sanatlar eğitiminin zihinsel engelli bireyler üzerindeki özgüven gelişimine katkısı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi.
• Jobin, K., Ravichandran Nair, K., Ashok, L., Manjula, M., Andrews, T. J. J., Mathias, E. G., & Krishnan, P. (2025). Mindfulness-based interventions for enhancing adolescent mental health and well-being: A scoping review. Clinical Epidemiology and Global Health, 32, 101961. https://doi.org/10.1016/j.cegh.2025.101961
• Kardaş, S. (2019). Correcting the name of the Spiritual Well-Being Scale as the Three-Factor Spiritual Well-Being Scale. Spiritual Psychology and Counseling, 4, 85. http://dx.doi.org/10.12738/spc.2019.4.1.0068
• Kasapoğlu, F. (2022). The relationship among spirituality, self-efficacy, COVID-19 anxiety, and hopelessness during the COVID-19 process in Turkey: A path analysis. Journal of Religion and Health, 61(1), 767–785. https://doi.org/10.1007/s10943-021-01472-7
• Kılıç, K. (2020). Eğitsel oyunların zihinsel engelli bireylerin davranışları üzerine etkilerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi.
• Koçak, E. (2016). Zihinsel engelli ergenlerde sportif rekreasyon aktivitelerinin benlik saygısına etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi.
• Luttinen, J., Watroba, A., Niemelä, M., Miettunen, J., & Ruotsalainen, H. (2025). The effectiveness of targeted preventive interventions for depression symptoms in children and adolescents: Systematic review and meta-analyses. Journal of Affective Disorders, 376, 189–205. https://doi.org/10.1016/j.jad.2025.02.002
• Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370–396. https://doi.org/10.1037/h0054346
• Miller, W. R., & Thoresen, C. E. (2003). Spirituality, religion, and health: An emerging research field. American Psychologist, 58(1), 24–35. https://doi.org/10.1037/0003-066X.58.1.24
• Osanmaz, S. N. (2024). Spor yapan ve yapmayan görme engelli bireylerin umutsuzluk ve yaşam doyumlarının incelenmesi (Kahramanmaraş ili örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Özsağır, A. (2017). Dini musiki uygulamalarının hafif zihinsel engelli çocukların öz saygısına olan etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
• Pala, F. (2025). An Examination of Support Education Rooms and Middle School Academic Achievement within the Context of Inclusive Education in Special Education, Journal of Interdisiplinary Educational Research, 9(21), 329-339, DOI: 10.57135/jier. 1673630
• Pallant, J. (2020). SPSS survival manual: A step by step guide to data analysis using SPSS (6th ed.). McGraw-Hill Education.
• Pargament, K. I. (1997). The psychology of religion and coping: Theory, research, practice. Guilford Press.
• Rogers, C. R. (1959). A theory of therapy, personality, and interpersonal relationships as developed in the client-centered framework. In S. Koch (Ed.), Psychology: A study of a science (Vol. 3, pp. 184–256). McGraw-Hill.
• Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton University Press.
• Saroglou, V. (2013). Religion, spirituality and altruism. In K. I. Pargament (Ed.), APA handbook of psychology, religion, and spirituality: Vol. 1. Context, theory, and research (pp. 439–457). American Psychological Association.
• Seber, G., Dilbaz, N., Kaptanoğlu, C., & Tekin, D. (1993). Umutsuzluk Ölçeği: Geçerlilik ve güvenirliği. Kriz Dergisi, 1(3), 139-142. https://doi.org/10.1501/Kriz_0000000045
• Sert, H. B. (2017). Zihinsel engelli çocuklara yönelik müze ziyaretinin değerlendirilmesi: Bir uygulama örneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
• Shogren, K. A., Lopez, S. J., Wehmeyer, M. L., Little, T. D., & Pressgrove, C. L. (2006). The role of positive psychology constructs in predicting life satisfaction in adolescents with and without cognitive disabilities: An exploratory study. The Journal of Positive Psychology, 1(1), 37–52. https://doi.org/10.1080/17439760500373174
• Silverthorn, N., DuBois, D. L., Lewis, K. M., Reed, A., Bavarian, N., Day, J., Ji, P., Acock, A. C., Vuchinich, S., & Flay, B. R. (2017). Effects of a School-Based Social-Emotional and Character Development Program on Self-Esteem Levels and Processes: A Cluster-Randomized Controlled Trial. SAGE Open, 7(3). https://doi.org/10.1177/2158244017713238
• Snyder, C. R. (2002). Hope theory: Rainbows in the mind. Psychological Inquiry, 13(4), 249–275. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1304_01
• Steinberg, L. (2013). Adolescence (10th ed., pp. 102–145). McGraw-Hill Education.
• Yaman, D. (2019). Oyunun özel gereksinimli çocukların sosyal gelişimine etkisi hakkındaki öğretmen görüşleri. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi).Yakın Doğu Üniversitesi.
• Yassıbaş, U. (2021). Bir ortaokuldaki özel gereksinimli öğrencilerin sosyal becerilerinin geliştirilmesine ve problem davranışlarının azaltılmasına yönelik okul çaplı olumlu davranışsal destek: Eylem araştırması. (Yayımlanmamış Doktora tezi). Anadolu Üniversitesi.
• Yazçayır, G. (2020). Özel gereksinimli öğrencilere yönelik destek eğitim odası uygulamalarının incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora tezi). Anadolu Üniversitesi.
• Yıldız, M. (2015). Lise öğrencilerinin akran öğretimi alarak, zihinsel engelli öğrencilerle yaptıkları etkinliklerin, engelli bireylerin eğitilmesine ilişkin tutumlarına ve zihinsel engelli öğrencilerin yaşam kalitelerine etkisinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
• Yoo, J. (2023). The influence of spiritual well-being on depression among Protestant college seminarians in Korea with a focus on the mediating effect of self-esteem. Journal of Psychology & Theology. https://doi.org/10.1177/00916471221118605