Erdemli İnsan Yetiştirme Modeli: Hacı Bektâş-ı Velî Felsefesinden Çağcıl Eğitim Sistemleri İçin Bazı Çıkarımlar

Yıl 2014, Sayı: 9, 19 - 42, 23.07.2016

Volkan Bayar Saadet Aylin Bayar

Öz

Bu çalışmada Hacı Bektâş-ı Velî’nin hayatı ve eserlerinden yola çıkarak onun dine, tasavvufa, ahlaka, ibadete, insana ve insan eğitimine yönelik düşüncelerinin incelenmesi ve bu düşüncelerin günümüz eğitimcileri açısından ne gibi doğurguları olduğunun tespit edilmesi amaçlanmıştır. Hacı Bektâş-ı Velî, özellikle “Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye” ile “Makâlât” isimli eserlerinde dervişliğe birtakım manalar yüklemiş, dervişlerden beklentilerini dile getirmiş ve onlar için birtakım hedefler ortaya koymuştur. Dervişliğe yönelik düşüncelerinden hareketle onun insana yüklediği mana ve insanlar için belirlediği hedef davranışlar incelenmiştir. Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında yaptığı katkının yanı sıra fikirleri ile Türk kültür ve sosyal hayatına da damgasını vuran bir şahsiyet olan Hacı Bektâş-ı Velî’nin daha doğru ve bilimsel bir şekilde anlaşılması amacıyla beslendiği kaynaklar, yaşadığı coğrafyanın özellikleri, eserleri, ilim ve tahsil hayatı derinlemesine incelenmiştir. Hacı Bektâş-ı Velî’ye ait bazı söz ve şiirler, eğitimle ilgili çıkarımların sağlam bir temele oturması açısından doğrudan verilmiştir. Hacı Bektâş-ı Velî felsefesinden eğitimde nasıl istifade edileceğine dair paylaşımlarda bulunulmasının çalışmayı farklı kıldığı düşünülmektedir. Sonuç olarak, derin felsefi düşünceleri ile büyük bir fikir ve aksiyon adamı olarak gördüğümüz Hacı Bektâş-ı Velî’nin ilmî anlayışı ve öğretilerinin evrensel insanî değerlere sahip erdemli bir neslin yetişmesinde referans noktalarımızdan biri olabileceği kanaatine varılmıştır

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektâş-ı Velî, tasavvuf, eğitim, ahlak, insan

Virtuous Human Education Model: Philosophy of Haci Bektas-i Veli and Some Implications for Education Systems

Öz

This study aimed to examine thoughts of Hacı Bektâş-ı Velî on religion, mysticism, morality, worship, human being, and education based on his life and works. It was also aimed to determine implications of his ideas which potentially can serve today’s pedagogists. Hacı Bektâş-ı Velî attributed several meanings to being a dervish, explained his expectations from dervishes and set them some goals in his studies especially in ‘‘Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye” and “Makâlât”. Considering his opinions related to being a dervish, meaning of being human and target behaviors of human beings were analyzed. As well as he had remarkable contribution to Turkization and Islamization of Anatolia, he has been an influential figure in social and cultural life of Turkish people. County he lived in, his academic training and works, resources he made use of were presented thoroughly in order for Hacı Bektâş-ı Velî to be understood more accurately and scientifically. Some sayings and poems belonging to Hacı Bektâş-ı Velî were quoted directly to rationalize our inferences about education. It was considered that sharing of ideas about how to take advantage of Hacı Bektâş-ı Velî philosophy in education made the study different. All the information gathered together and works examined in the study supported the conclusion that Hacı Bektâş-ı Velî with his wisdom and deep philosophical thoughts can be a role model in effort of raising virtuous generations possessing international human values

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektâş-ı Velî, mysticism, education, morality, human being

Kaynakça

• Akyüz, Y. (1982a). İbn-i Sina’nın Türk ve Dünya eğitim tarihindeki yeri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 15 (1), 1-13.
• Akyüz, Y. (1982b). Farabi’nin Türk ve Dünya eğitim tarihindeki yeri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 15 (2), 81-88.
• Aktaş, Ç. (2000). Toplumsal açıdan erenlerin ser çeşmesi: Hacı Bektaşi Veli. GÜ Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 14, 199-231.
• Aslan, F. (2007). Hacı Bektaşi Velinin düşünce dünyası. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas, Türkiye.
• Aytaş, G. (2010). Hacı Bektaş Velî ve Thomas More’da hümanizm. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 55, 139-148.
• Aytaş, G. ve Yılmaz, H. (2009). Makalat-ı Gaybiyye ve Kelimat-ı Ayniyye. Ankara : Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi.
• Avcı, Ü. P. (2003). Tasavvuf ve insan eğitimi. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 27, 40-48.
• Bayar, V. ve Bayar, S. A. (Kasım, 2013). TIMSS 2011 matematik başarısı ulusal değerlendirme raporu. Türk Eğitim Sendikası TIMSS 2011 Matematik Başarısı Ulusal Değerlendirme Raporu, Ankara.
• Bolay, S. H. (1998). Hacı Bektaş Velayetname ’sinde ibadet unsurları. Yalçın. A, Yücel.
• A, Aytaç. G (Eds.), I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Sempozyumu Bildirileri: Cilt. 1. (pp. 83-92). Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi.
• Bozkurt, H. (2008). Hacı Bektaşi Velinin din tasavvuru. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Cömert, Ö. B. (2011). Hacı Bektaşi Veli’ye ait eserlerden hareketle Alevilik ve Bektaşilik kavramlarının algılanma esasları. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,60, 313-334.
• Çetin, A. Y. (2008). Ahmet Yesevi, Yunus Emre ve Hacı Bektaşi Veli’de insan anlayışı. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 47, 43-49.
• Çetinkaya, B. A. (1999). Bir Anadolu ereni Hacı Bektaşi Veli hayatı eserleri ve insan anlayışı. C.Ü.İ.F. Dergisi, 3, 345-356.
• Demirtaş, Z. ve İpek, F. (2012). İbn-i Haldun’un eğitim anlayışında bir değer olarak insan. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, 3 (6), 19-30.
• Dindi, E. (2006). Hacı Bektaşi Veli’de Kuran anlayışı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, Türkiye.
• Duran, H. (1996). Makalatta insan dünya ilişkisi. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 2 (3), 5-9.
• Duran, H. (2005). Besmele tefsiri. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 11, 459-474.
• Duran, H. (2007). Besmele tefsiri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Duran, H. (2010). Velâyetnâme’ye göre Hacı Bektaş Veli. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 55, 129-137.
• Eğri, O. (2003). Bektaşilikte tasavvufi eğitim. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 99, 173-196.
• Eğri, O. (2009). Hacı Bektaş Veli ve Bektaşilikte akıl, ilim ve iman ilişkisi. Kılıç. F (Ed), Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaşi Veli Sempozyumu. (pp. 327-344).
• Nevşehir: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi.
• Eğri, O. (2011). Alevi Bektaşi yolu Hak Muhammed Ali. İstanbul : Ufuk Kitapları.
• Erdem, C. ve Demir, T. (2010). Bektaşilik öğretisinde terim ve kavramlar. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 55, 437-468.
• Ergun, P. (2011). Hacı Bektaş Veli’nin Makalat-I Gaybiyye ve Kelimat-i Ayniyye adlı eserinde arınma. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 58, 13-20.
• Göktaş, Vahit. (2011). Tasavvufi terbiyenin günümüz din eğitim-öğretimine sunabileceği imkânlar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52(2), 137-155.
• Gülçiçek, A. D. (2003). Hacı Bektaş Veli’nin yaşam felsefesi, inanç ve öğretisi. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 9 (27), 267-279.
• Gültekin, B. (2005). Fikir liderlerinin halkla ilişkiler amaçlı kullanılması: Hacı Bektaş Veli. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 11 (34), 211-228.
• Güzel, A. (1998). Hacı Bektaş Veli: Hayatı, eserleri ve fikirleri. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Vakfı.
• Kılınç, A. (2007, Ekim). Vasiyet-nâmelerde dikkat çekilen bir konu: ilim. I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Kolaç, E. (2010). Hacı Bektaş Veli, Mevlana ve Yunus felsefesiyle Türkçe derslerinde değerler ve hoşgörü eğitimi. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 55, 193-208.
• Korkmaz, E. (1995). Vilayetname (Menakıb-ı Hacı Bektaşi Veli). İstanbul: Ant Yayınları.
• Korkmaz, E. (1998). Hacı Bektaş Veli öğretisi dört kapı kırk makam. Yalçın. A, Yücel. A,
• Aytaç. G (Eds.), I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Sempozyumu Bildirileri: Cilt. 1. (pp. 207-240). Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi.
• Korkmaz, S. (2001). Ahmet Yesevi ve Hacı Bektaşi Veli. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 325-355.
• Korkmaz, S. (2011). Hacı Bektaş Velî öğretisinde itikadi unsurların menşei. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 59, 119-134.
• Kozan, A. (2012). Sözlü ve yazılı tarihe göre Nevşehir bölgesinde Horasan erenleri olarak bilinen şahsiyetler. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,61, 313-335.
• Menemencioğlu, B. (2011). Bektaşi ve Alevi kültüründe kadın. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 60, 129-140.
• Özbay, H. (1990). Makalat. Ankara: Kültür Bakanlığı
• Özcan, H. (2002, Ekim). Türk kültüründe hoşgörü ve örnek bir tip olarak Alevi-Bektaşi hoşgörüsü. Doğu Batı Bağlamında Uluslararası Türk Dili ve Kültürü Konferansı, Şumnu Piskopos Konstanstin Preslavski Üniversitesi, Şumnu.
• Özcan, H. (2005, Ekim). Alevi Bektaşî şiirinde adap ve erkân. I. Uluslar Arası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Özcan, H. (2008). Hacı Bektaş Veli’nin Fatiha tefsiri. Milli Folklor Dergisi, 80, 39-52.
• Özcan, H. (2012a). Hacı Bektaş Velî’de Hz. Muhammed algısı. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, 199-212.
• Özcan, H. (2012b). Hacı Bektaş Veli’nin eserlerinde ve Bektaşî erkânnamelerinde dervişin nitelikleri. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(1), 1695-1705.
• Özcan, N. (2012). Hacı Bektaşi Velinin Hadis-i Erbain adlı eseri. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 64, 77-96.
• Özen, G. (2011). Bektaşilikte olmazsa olmaz sembollerden çerağ ve yola giren can’ın ziynetleri: arakiye, teslim taşı ve tığbent. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, 413-432.
• Sunar, C. (1975). Melamilik ve Bektaşilik. Ankara: İlahiyat Fakültesi.
• Sümer, U. (2008). Hacı Bektaşi Velinin ilmi yönüne genel bir bakış. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 45, 215-220.
• Teberoğlu, H. (2000). Hacı Bektaş Veli düşüncesi. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 16, 137-164.
• Temren, B. (1998). Bektaşiliğin eğitsel ve kültürel boyutu. Ankara: Bektaşi Kültür Derneği.
• Tuğcu, H. (1995). Hacı Bektaş Veli’nin ilmî yönüne genel bir bakış. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 1(2), 22-25.
• Türk Dil Kurumu. (1983). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.
• Uluçay, Ö. (1998). Bir bayraktır Hacı Bektaş. Yalçın. A, Yücel. A, Aytaç. G (Eds.), I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Sempozyumu Bildirileri: Cilt. 1. (pp. 375- 378). Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi.
• Uslu, M. (2000). Hacı Bektaş Veli gerçeği. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 6, 51-64.
• Yalçın, P. (2010). Fransız kaynaklarına göre Hacı Bektaş Veli ve Bektaşilik. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 55, 209-218.
• Yalçın, P. ve Balivet, M. (2010). Hacı Bektaş ve Yunus Emre ya da Türk ortaçağı evrenselleşmesi. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 55, 149-160.
• Yeşilyurt, T. (2003). Alevi-Bektaşi düşüncesinde iman. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 17- 26.
• Yıldız, H. (2012). Hacı Bektaş Veli ile Ahi Evran ilişkisi. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 61, 187-205.
• Yılmaz, A., Akkuş, M. ve Öztürk, A. (2007). Makalat. Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı.
• Yurdakök, M. (2004). Hacı Bektaşi Veli (XIII. Yüzyıl) ve embriyogenez. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi. 47, 303-304.