High School Bureaucracy in Türkiye Between the 1960s and 1980s: An Evaluation Based on Düzce High School Archive

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 31, 167 - 198, 16.07.2025

Ayşegül Övdür Altundal , Taner Atmaca

https://doi.org/10.58689/eibd.1652494

Öz

This research was conducted to understand the functioning of secondary school bureaucracy and student enrolment process in Turkey between 1960-1980. The research examines how the educational administration, student enrolment process and school bureaucracy of the period were shaped through the archival documents and student enrolment files of Düzce High School. The data of this research, which was conducted in the document analysis design within the qualitative research methodology, was collected in the autumn semester of 2024-2025. During the data collection process, student enrolment files, graduation documents, school administration correspondence, and various archival documents including the state's educational policies between 1960-1980 were analysed. The data were analysed using content analysis and document analysis techniques. The results of the study show that the education system of the period had a centralised and disciplinary structure. In order to increase state control over education, the student enrolment process was characterised by detailed official procedures, approval mechanisms and identity verification steps. As student enrolment files are a kind of student record, they contain important personal information about the institutions from which students are enrolled and admitted, i.e. their academic background and qualifications, as well as information about their families, including whether they are alive or dead, who their parents are, what their occupations are, and their economic and social status. In addition, it was noted that, in accordance with the legislation, students' attendance is strictly monitored, absenteeism is reported and disciplinary procedures are strictly enforced.

Anahtar Kelimeler

Educational bureaucracy , student registration processes , document analysis , history of secondary education , Düzce High School.

Destekleyen Kurum

Düzce Üniversitesi ve Düzce İl Milli Eğitim Müdürlüğü nezdinde Düzce 15 Temmuz Şehitler Anadolu Lisesi (Eski adı: Düzce Lisesi)

Proje Numarası

2024.10.01.1524

1960’lı ve 1980’li Yıllar Arasında Türkiye’de Ortaöğretim Bürokrasisi: Düzce Lisesi Arşivine Dayalı Bir Değerlendirme

Öz

Bu araştırma, Türkiye’de 1960-1980 yılları arasında ortaöğretim bürokrasisinin işleyişini ve öğrenci kayıt sürecini anlamak amacıyla gerçekleştirilmiştir ve Düzce Lisesi’nin arşiv belgeleri ile öğrenci kayıt dosyaları üzerinden dönemin eğitim yönetimi, öğrenci kabul süreci ve okul bürokrasisinin nasıl şekillendiğini incelemektedir. Nitel araştırma metodolojisi içinde yer alan doküman analizi deseninde yürütülen bu araştırmanın verileri 2024-2025 güz döneminde toplanmıştır. Veri toplama sürecinde, Düzce Lisesi’nin 1960-1980 yılları arasındaki öğrenci kayıt dosyaları, mezuniyet belgeleri, okul yönetimi yazışmaları ve devletin eğitim politikalarını içeren çeşitli arşiv dokümanları incelenmiştir. Elde edilen veriler, içerik analizi ve doküman analizi teknikleri kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırmanın bulguları, dönemin eğitim sisteminin merkeziyetçi ve disipline dayalı bir yapı sergilediğini göstermektedir. Eğitim üzerindeki devlet kontrolünü artırmak amacıyla, öğrenci kayıt sürecinin ayrıntılı resmî prosedürler, onay mekanizmaları ve kimlik doğrulama adımlarıyla şekillendiği tespit edilmiştir. Öğrenci kayıt dosyaları bir nevi öğrenci sicili olduğundan; kuruma kayıt ve kabul edilen öğrencinin mezun olduğu kurumlar yani akademik geçmişi ve yeterliklerinin yanı sıra; ailesi hakkında da sağ ya da ölü oldukları, velisinin kim olduğu, mesleklerinin ne olduğu, ekonomik ve sosyal durumları hakkında önemli kişisel bilgiler içermektedir. Ayrıca, mevzuata uygun olarak öğrencilerin okula devam ve devamlılıklarının sıkı bir şekilde denetlendiği, devamsızlık bildirimleri ve disiplin prosedürlerinin harfiyen uygulandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Eğitim bürokrasisi , öğrenci kayıt süreçleri , doküman analizi , ortaöğretim tarihi , Düzce Lisesi.

Etik Beyan

Çalışmada arşiv belgeleri kullandıldığı için ayrıca etik izin alınmamıştır.

Destekleyen Kurum

Düzce Üniversitesi

Proje Numarası

2024.10.01.1524

Teşekkür

Desteklerinden dolayı Düzce Üniversitesi'ne, Düzce İl Milli Eğitim Müdürlüğüne, Düzce 15 Temmuz Şehitler Anadolu Lisesi Müdürlüğü'ne teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Abanoz, G. & Türker-Tekin, N. (2024). 1968 ilkokul programı ve getirdiği yenilikler. Trakya Eğitim Dergisi, 14(2), 642-655. https://doi.org/10.24315/tred.1366048
• Akça, Y., Şahan, G. & Tural, A. (2017). Türkiye’nin kalkınma planlarında eğitim politikalarının değerlendirilmesi. International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), 3, 394-403.
• Althusser, L. (2019). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (Çev. Alp Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları. Aydemir, S. S. (2014). Cumhuriyet döneminde liselerin tarihi gelişimi (Antalya lisesi örneği). Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 164-184.
• Bernstein, B. (1962). Social class, linguistic codes and grammatical elements. Language and Speech, 5(4), 221-240. https://doi.org/10.1177/002383096200500405.
• Bourdieu, P. (2017). Ayrım (Çev. Derya Fırat ve Günce Berkkurt). Heretik Yayınları.
• Çadırcı, M. (2020). Tanzimat’ın uygulanması ve karşılaşılan güçlükler (1840-1856). Tanzimat: Değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu) içinde. Türkiye İş Bankası Yayınları, ss. 197-208.
• Çavmak, Ş. & Çavmak, D. (2017). Türkiye’de sağlık hizmetlerinin tarihsel gelişimi ve sağlıkta dönüşüm programı. Sağlık Yönetimi Dergisi, 1(1), 48-57.
• Demirtürk, S. (2015). 1960-1980 döneminde Türkiye’de sosyo-ekonomik değişimin ve dışa yönelişin toplumsal dinamikleri. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 4(12), 155-182.
• Dilbaz, M. (2021). Dindar, modern, itaatkâr: Sultan II. Abdülhamid’in eğitim politikalarında İslam meselesi. Dergâh Yayınları.
• Erdem, Y.T. (2013). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e kızların eğitimi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Fortna, B.C. (2013). Geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemlerinde okumayı öğrenmek (Çev. Mehmet Beşikçi). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, M. (1977). Discipline and punish: The birth of the prison (Translated by Alan Sherdian). Cintage Books.
• Foucault, M. (2007). İktidarın gözü (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2009). The birth of biopolitics: Lectures at the Collège de France 1978–1979. Palgrave.
• Gündüz, M. (2010). Osmanlı mirası Cumhuriyet’in inşası: Modernleşme, eğitim, kültür ve aydınlar. Lotus Yayınları.
• Gündüz, M. (2015). Osmanlı eğitim mirası: Klasik ve modern dönem üzerine makaleler. DoğuBatı Yayınları.
• Gündüz, M. (2018). Türkiye’de yükseköğretimin gelişimi. Kronolojik ve tematik Türk eğitim tarihi (Ed. Mustafa
• Gündüz) içinde. İdeal Kültür Yayınları, ss.255-282.
• Hesapçıoğlu, M. (2009). Türkiye’de cumhuriyet döneminde eğitim politikası ve felsefesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 29, 121-138.
• İnalcık, H. (2020). Tanzimat nedir? Tanzimat: Değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu) içinde. Türkiye İş Bankası Yayınları, ss. 29-56.
• Kafadar, O. (2016). Türk eğitim düşüncesinde Batılılaşma. Vadi Yayınları.
• Kartal, S. (2020). Türkiye’de eğitim politikalarının dönüşümü: 1980 ve sonrası. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 7(9), 1-18.
• Keskin, Y. (2023). Türk eğitim tarihi’nde kaotik dönem: 1960-1980 yılları arasındaki önemli gelişmeler. International Journal of Values in Education and Society, 1(1), 85-102.
• Kılıç, A. (2020). 27 Mayıs 1960 darbesinin eğitim hayatına etkileri. Alınteri Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 89-110. https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.800352
• Kılıç, A. (2023). Türkiye’de askerî darbelerin eğitim ve kültür hayatı üzerindeki̇ etkileri (27 Mayıs 1960-12 Mart 1971-12 Eylül 1980). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Kırkpınar, D. (2009). 12 Eylül askeri darbesi’nin gençliğin üzerindeki etkileri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• MEB (1966). Tebliğler dergisi. C29, Sayı 1411, ss. 189-192.
• MEB (1970). VIII. Millî Eğitim şûrası. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29165001_8_sura.pdf
• MEB (1973). Milli Eğitim Temel Kanunu. https://oygm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_11/08144011_KANUN.pdf
• MEB (2015). Türk eğitim sistemi ve ortaöğretim (Editör: Ercan Türk). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Genel Müdürlüğü. Erişim: https://ogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_06/13153013_TES_ve_ORTAYYRETYM_son10_2.pdf
• MEB (2024). Geçmişten günümüze sayılarla eğitim (1923-2023). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Meşeci-Giorgetti, F. (2018). Erken cumhuriyet / Atatürk dönemi eğitim (1920-1938). Kronolojik ve tematik Türk eğitim tarihi (Ed. Mustafa Gündüz) içinde. İdeal Kültür Yayınları, ss. 117-151.
• Ortaylı, İ. (2003). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İletişim Yayınları.
• Önsoy, R. (1991). Cumhuriyetten bugüne ilk ve ortaöğretimimiz ve bazı meseleleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6, 1-23.
• Sakaoğlu, N. (2018). Türkiye eğitim tarihi (11-20. Yüzyıllar). Alfa Yayınları.
• Sayak, B. (2024). Modern Türkiye mecmuası: söylem, edebî muhteva ve dizin. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 202-239. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1443635
• Şakar, M. F. & Güçtekin, N. (2024a). Millî Eğitim Bakanlığı İstanbul maarif arşivi rehberi. Ömer Faruk Yelkenci (Ed.). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları 9768, Bilim ve Kültür Eserleri Yayın No 1741.
• Şakar, M. F.& Güçtekin, N. (2024b). Türk maarifinin tarihî kaynakları, Cilt 1, İlk Mektebler, Köy Mektebleri ve Köy Muallimi Mektebi Müfredat Programları (1924-1927), Editör: Ömer Faruk Yelkenci. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları 9767, Bilim ve Kültür Eserleri Yayın No 1740.
• Şanal, M. ve Alaca, E. (2018). Tanzimat’tan günümüze öğretmen yetiştirme. Kronolojik ve tematik Türk eğitim tarihi (Ed. Mustafa Gündüz) içinde. İdeal Kültür Yayınları, ss. 283-306.
• Şentürk. A. (2013). Mustafa Necati Bey’in bir eğitim projesi: Maarif Eminliği. Belgi, 6(2), 743-754.
• Terzioğlu, A. (2002). Cumhuriyet dönemi Türk tıbbına ve tıp eğitimine kısa bir bakış. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 2, 269-307.
• Tombak, F. (2024). İsmet İnönü Dönemi (1939-1950) Türkiye’de sosyal Darwin’izm ve öjenik politika ve uygulamaların değerlendirilmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 13(3), 1753-1786. https://doi.org/10.15869/itobiad.1484945
• Ünal, Y. (2020). Maarif Vekâleti. Atatürk Ansiklopedisi, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu-Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/maarif-vekaleti/?pdf=3513.
• Vatandaş, C., Vatandaş, S. & Avcı, M. G. (2024). Erken cumhuriyet döneminde öjenist görüşler ve uygulamalar yahut müstakbel neslin ıslahı. Humanitas-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 12(Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı), 219- 237. https://doi.org/10.20304/humanitas.1404955
• Vurgun, A. (2020). Maarifperver Sultan II. Abdülhamid. Yeditepe Yayınları.
• Weber, M. (1947). The theory of social and economic organizations. New York: Free Press. Yalçındağ, İ.K. (2018). Türkiye’de 1950-1960 dönemi sağlık politikaları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Yıldırım, N. (2023). Türkiye’de çiçek aşısı üretimi, 1840-1980. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 80(3), 387-406.
• Yücel, H. A. (1994). Türkiye’de ortaöğretim. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.