FROM A SPACE BETWEEN TWO ROOMS TO A CENTRAL OFFICE: “MȂBEYN” AS AN ARCHITECTURAL TERM

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 18 - 25, 30.10.2019

Oya Şenyurt Zeynep Gülser

https://doi.org/10.31451/ejatd.640081

Cited By: 1

Öz

The meaning of “space” as an architectural term
differs depending on how people use and perceive an area. Because of this
variance, the concept of space has been altered over time and appears before us
in different forms. In this study, we examine the word “mâbeyn,” meaning
“between two entities,” as an architectural term and explore how it has come
under the influence of economic, political, social and cultural factors to
ultimately contribute to the varieties of meanings given to the changes in
style in the use of space. The diverse use of the mâbeyn offers various data
that can be traced to Ottoman homes, pavilions, mansions and palaces,
especially to the structure of three significant royal palaces. Our study
starts from the use of the mâbeyn as a residential space and then evaluates the
process of its transformation and its place in the structure of the palace,
assessing this on the basis of various types of construction, in an effort to
discover how the term has acquired so many layers of meaning, including
significations that have not found their way into dictionaries.

Anahtar Kelimeler

Mâbeyn, Sofa, Mâbeyn-i Hümâyun (Sultan’s Chambers), Privacy, Zülveçheyn

İKİ ODA ARASINDAN YÖNETİM MERKEZİNE: BİR MİMARLIK TERİMİ OLARAK “MȂBEYN”

Öz

Mimarlığın temel konularından olan mekânın
anlamı, kişilerin kullanımı ve algılama biçimi ile farklılaşır. Söz konusu
farklılıklar sebebiyle var olan mekân zaman içinde dönüşerek farklı biçimlerde
karşımıza çıkabilmektedir. Bu çalışmada kelime anlamı iki şeyin arası olan
“mâbeyn” sözcüğünün bir mimarlık terimi olarak ekonomik, siyasi, sosyal ve
kültürel faktörlerden etkilenerek mekânsal kullanım biçiminin değişiminin
terimin anlam çeşitliliğine verdiği katkılar incelenmiştir. Osmanlı’da konut,
köşk, konak ve saraydaki durumu değerlendirilen ve üç önemli saray yapısında da
kullanımlarının izi sürülebilen mabeynin kullanım çeşitliliği bazı veriler
sunmaktadır. Bir mekân olarak mabeynin konuttaki kullanımlarından yola
çıkılarak saray yapılarındaki konumu ve bir yapıya dönüşmesine ilişkin süreç, çeşitli
yapı türleri üzerinden değerlendirilerek, terimin zaman içindeki anlamsal
katmanlaşması ve sözlüklerin dışında yer alan tanımları makalede ele
alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mâbeyn, Sofa, Mâbeyn-i Hümâyun, Mahremiyet, Zülveçheyn

Kaynakça

• Akyıldız, A., 1998. Mâbeyn-i Hümâyun. TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyânet Vakfı, İstanbul, ss. 283-286.
• Altıner, A. T. Budak, C., 1999. Konak Kitabı Geleneksel Türk Konutunun Geç Dönemi Üzerine Bir İnceleme. Tepe Yayıncılık, İstanbul.
• Arseven, C. E., 1950. Sanat Ansiklopedisi. M.E.B., İstanbul.
• Ayverdi, İ., 2005. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Kubbealtı, İstanbul.
• Bilgin, B., 1993. Türk Saray Mimarisinin Gelişmesi Çerçevesinde Yıldız Sarayı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarih Anabilim Dalı yayımlanmamış Doktora tezi, 429 sayfa.
• Bilgin, B., 2013. Yıldız Sarayı. TDV İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyânet Vakfı, İstanbul, ss. 541-544.
• Devellioğlu, F., 1978. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Doğuş Matbaası, Ankara.
• Eldem, S. H., 1968. Türk Evi Plan Tipleri. İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi, İstanbul.
• Es, H. F., 1945. Tavşantaşı’ndaki Konakta Meşhur Edebiyat Adamları. Taha Toros Arşivi:earsiv.sehir.edu.tr. (Erişim tarihi: 01.11.2017).
• Esemenli, D., 2002. Osmanlı Sarayı ve Dolmabahçe. Homer Kitabevi, İstanbul.
• Esemenli, D., 1999. Tanzimat’ın Sarayı Dolmabahçe. Milli Saraylar: Tarih Kültür Sanat Mimarlık Dergisi. (1): 48-75.
• Gökyay, O.Ş., 1976. Risale-i Mimariyye Mimar Mehmet Ağa’nın Eserleri, İ. H. Uzunçarşılı’ya Armağan. T.T.K., Ankara, ss. 113-215.
• Göncü, T. C., 2016. Sultan II. Abdülhamid Döneminde Mâbeyn-i Hümâyûn. Milli Saraylar: Tarih Kültür Sanat Mimarlık Dergisi. (16): 49-61.
• Gürpınar, H. R., 2018. Efsuncu Baba. Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Kanat, S., 2018. Sultan Abdülhamit Döneminde Mabeyn-i Hümayun ve Görevleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı yayımlanmamış Doktora tezi, 282 sayfa.
• Karay, R. H., 2009. Bu, Bizim Hikayemiz. İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Kuban, D., 1995. The Turkish Hayat House. Eren Yayıncılık, İstanbul.
• Kuntay, N., 1994. Yıldız Sarayı Üzerine Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, 276 sayfa.
• Küçükerman, Ö., 2007. Kendi Mekanının Arayışı İçinde Türk Evi. Euromat Entegre Matbaacılık, İstanbul.
• Mümtaz, A. S., 2011. Eski İstanbul Konakları. Kurtuba Kitap, İstanbul.
• Oran, S., 1953. Orta Anadolu Köylerinde Bir Aile Tarım İşletmesi Binaları. İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Doçentlik Çalışması, İstanbul.
• Ortaylı, İ., 1999. 19. Yüzyılda Osmanlı Saraylarının Geçirdiği Değişim. Milli Saraylar: Tarih Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, S (1), ss.14-25.
• Ortaylı, İ., 2008. Osmanlı Sarayında Hayat, Yitik Hazine Yayınları. https://docplayer.biz.tr/54560909-Turk-osmanli-saray-literaturu-yuzyil.html (Erişim tarihi: 20.10.2018).
• Özlü, N., 2011. Merkezin Merkezi: Sultan II. Abdülhamid Döneminde Yıldız Sarayı. Toplumsal Tarih Dergisi, (206): 2-13.
• Pakalın, M. Z., 1983. Sofa. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. MEB., Ankara, s. 241.
• Pakalın, M.Z., 1993. Şahnişin. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. MEB., Ankara, s. 305.
• Sakaoğlu, N., (1996). Dolmabahçe Sarayı Harem Teşkilatı. Milli Saraylar 1994/1995. TBMM Basımevi, Ankara, ss. 54-69.
• Sami, Ş., 2011. Mâbeyn. Kâmûs-i Türkî (Latin Harfleriyle). İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, ss. 963.
• Sami, Ş. (1985). Sofa. Temel Türkçe Sözlük (Kâmûs-i Türkî). Tercüman Gazetesi, İstanbul, s. 1211. Şenyurt, O., 2015. Osmanlı Mimarisi’nin Temel İlkeleri: Resim ve İnşâ Üzerinden Geliştirilen Farklı Bir Yaklaşım. Doğu Kitabevi, İstanbul.
• Şenyurt, O., 2018. Zamanın Mekânları Mekânın Zamanları: Osmanlı’da Mimari Mekân ve Yaşam. Doğu Kitabevi, İstanbul.
• Uşaklıgil, H. Z., 2003. Saray ve Ötesi. Özgür Yayınları, İstanbul.
• Yücel, İ. vd., 2005. TBMM Milli Saraylar Dolmabahçe Sarayı. İstanbul.