Sovyet Türkmenistanı’nda 1930’lu Yıllarda Türkmen Dilinin Terminolojisi Üzerine Çalışmaları: Geld Gurtmıradov (1904-1938) Örneği

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 3, 120 - 130, 30.12.2020

Tahir Aşirov Çağdaş Albayrak

Öz

Türkmenistan’da 1920’lerden itibaren Türkmen dilinin terminolojisi ile ilgili ilmî araştırmalara rastlamak mümkündür. Sovyet Türkmenistanı’nda “Geldi Gurt Mıradoğlı” veya “Gurt Mıradov” adlarıyla ilmî çalışmalarının altına imza atan Geldi Gurtmıradov (1904-1938), 30 Ocak 1933 tarihinde “Türkmenistan” gazetesinde “Türkmen Dilinde Terminologiya İşlenmekliğiŋ Yiti Meseleleri Dogrısında Bir Nâçe Söz” (Türkmen Dilinde Terminoloji Çalışmasının Keskin Konuları Üzerine Birkaç Söz) isimli makalesinde, Türkmen dilinin terminolojisi konusunu ele almaktadır. Gurtmıradov, Sovyet Türkmenistanı’nda Türkmen dilinin terminolojisinin “Panislamizm”, “Pantürkizm” ve “Enternasyonalizm” olmak üzere üç akım çerçevesinde şekillenmeye başladığını belirtmektedir. Gurtmıradov, Sovyetler Birliği döneminin ideolojik etkisi bağlamında “Panislamizm” şeklinde tanıtılan geleneksel Türkmen düşüncesine sahip muhafazakârlar ile “Yerli Milletçilik” veya “Pantürkizm” olarak isimlendirilen gelenekçi-yenilikçi Türkmen aydınlarının Türkmen dilinin terminolojisi ile ilgili görüşlerini eleştirilmekte ve ilerlemeci olarak addettiği “Enternasyonalizm” akımının görüşlerini ise çözüm olarak sunmaktadır. Bu bağlamda Gurtmıradov’un makalesinin, Sovyet Türkmenistanı’nda Türkmen dilinin terminolojisi çalışmalarının mazisini aydınlatıcı ve geleceğinde ise yol gösterici bir metin olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Sovyet Türkmenistanı, Gurtmıradov, Türkmen Dili, Terminoloji, Kavram

Terminology of The Turkmen Language Studies in Soviet Turkmenistan in 1930s: The Geldı Gurtmıradov (1904-1938) Example

Öz

Since the 1920s, scientific researches on the terminology of Turkmen language has rapidly risen in Turkmenistan. In the Soviet Era Turkmenistan Geldi Gurtmyradov (1904-1938) aka “Geldi Gurt Myradogli” or “Gurt Myradov”, published an article namely “Brief Remarks on Subtle Issues of Terminology Studies of Turkmen Language” in the “Turkmenistan” newspaper on October 30, 1933. In his article he addresses the issues on the Turkmen language terminology. Gurtmyradov points out that in Soviet Era Turkmenistan, the terminology of the Turkmen language had begun to take shape within the three different notions namely “Pan-Islamism”, “Pan-Turkism” and “Internationalism”. On the terminology of Turkmen language, Gurtmıradov criticizes the views of conservatives who possess conservative Turkmen mentality developed under the overwhelmingly suppressing ideological framework of the Soviet Union which is also known as “Pan-Islamistic ideology”; as such the views of traditionalism-based-innovative Turkmen intellectuals who were branded themselves under the influence of “Local nationalistic” and “Pan-Turkism” ideology; and he presents the ideological values of 'Internationalism' as the solution to the matter of fact. It is quite convincing to consider Gurtmyradov’s articles in the Soviet Era Turkmenistan, as guidelines of potential future studies on Turkmen language terminology issues and it would play pivotal role in contributing to much detailed researches on the terminological matters of the Turkmen language.

Anahtar Kelimeler

Soviet Era Turkmenistan, Gurtmyradov, Turkmen Language, Terminology

Kaynakça

• Akçura, Y. 2015. Üç Tarz-ı Siyaset. 2. Basım. Ötüken Neşriyat, İstanbul. Annanurova, M. 1989. Kratkiy Russko - Türkmenskiy Slovar Literaturovedçeskiy Terminov. Ilım, Aşkabat. Aşirov, T. ve Annaorazov, J. 2018. Repressiya Kurbanı Düşünür Orazmammet Vepayev, 3. Türkistan Kurultayı. 3-5 Ekim 2018. Kastamonu Üniversitesi Yayınları, Kastamonu. 461-467. Aşirov, T. Ve Muhammedov, G. 2018. Türkmenlerde Ceditçilik ve M. Atabayoğlu. Doğumunun 200. Yılında Şehabettin Mercâni: İslâm Tefekküründe Tecdit ve İhyâ. Uluslararası Sempozyum. 17-18 Aralık 2018. İstanbul. Aşirov, T. 2017a. Mahtumkulu’nun Divanı’nın 1926 Yılındaki Baskısına Eleştiri. Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 2 (1), 10-15. Aşirov, T. 2017b. A. Aliyev ve K. Böriyev, Rusça – Türkmence Sözlik, Türkmen Devlet Neşir, Aşkabat 1929. S. 464. Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 2 (3), 47-52. Aşirov, T. 2018a. Türkmen Dilinin Terminolojik Problemleri Üzerine Araştırmalar: M. Geldiyev Örneği (1889-1931). Zeitschriftfürdie Welt der Türken (ZfWT). 10 (3), 85-97. Aşirov, T. 2018b. Düşünür Muhammed Geldiyev (1889-1931)’İn Türkmen Dili Mücadelesi. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD). 2(2): 93-101. Aşirov, T. 2019. A. Gulmuhammedov (1885-1931)’un Türk Kurultayı Ve Türklük Bilimine Bakışı”. VIII. Uluslararası Türkoloji Kongresi. İstanbul. Aşirov, T. 2020. Millileştirme ve Türkmen Dilinin Terminolojisi Üzerine Araştırmalar: A. H. Örneği. Türk Kültürü ve Medeniyeti Araştırmaları Dergisi. 1 (1), 273-280.