Kültür ve Medeniyet Tartışmaları Bağlamında İslâm Medeniyetinin Türk Eğitim Sistemindeki Yeri

Yıl 2023, , 184 - 197, 30.11.2023

Faruk Aydın

https://doi.org/10.55605/ejedus.1337909

Öz

İslâm medeniyeti, temeli İslâm peygamberi Hazreti Muhammed (sav) tarafından atılan vahiy eksenli bir medeniyettir. Bu eşsiz medeniyet tecrübesi kıtaları aşan hakimiyet alanıyla asırlar boyu insanlık için hep taze bir soluk olagelmiştir. Ulusçuluk akımları ve sanayi inkılabının da etkisiyle Batı uygarlığı karşısında gerilemeye başlayan İslâm medeniyeti, son temsilcisi Osmanlı İmparatorluğu’nun da parçalanıp dağılmasıyla yaşanmış bitmiş bir tecrübe olarak medeniyet tarihindeki yerini almıştır. İslâm medeniyetinin yeniden toparlanması ve ihyası için çare olacağı düşünülerek geliştirilen fikir akımları ekseninde gerçekleştirilen kültür ve medeniyet tartışmaları, süreç içerisinde kendi kültür ve medeniyet kodlarına özgü çözüm geliştirme başarısı gösteremeyen düşünürlerin Batı mukallitliğine evrilen birtakım yaklaşımlar sergilemeleri ile sonuçlanmıştır. Böylelikle İslâm medeniyetine ait değerler adeta yok sayılmış ve var olan kültürel kodlar görmezden gelinmiştir. Söz konusu bakış açısı Cumhuriyet dönemiyle birlikte eğitim sistemine de yansımış, Batılı tarzda laik bir eğitim sistemi hayata geçirilmiştir. Siyasi iktidarların eğitim politikası çerçevesinde kültür ve medeniyet değerlerinin aktarımına ilişkin dönem dönem farklı uygulamaların hayata geçirildiği görülmektedir. 2015 yılında bağımsız bir disiplin olarak uygulamaya alınan İslâm Kültür ve Medeniyeti dersi, İslâm medeniyeti açısından bir kazanım olarak görülebilecekse de eğitim sisteminde gerçek manada bir paradigma değişikliği ifade edebilmesi için söz konusu dersin içeriğinin zenginleştirilerek, alana özgü öğretmenler tarafından tüm öğretim kurumlarında zorunlu olarak okutulması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Medeniyeti, Eğitim Sistemi, Kültür, Medeniyet, Değişim

The Place of Islamıc Cıvılızatıon in the Turkısh Educatıon System in the Context of Culture And Cıvılızatıon Dıscussıons

Öz

Islamic Civilization is a revelation-oriented civilization whose foundation was laid by Islamic Prophet Muhammed (p.b.u.h). This unique civilization experience had been a fresh answer for humankind for centuries with its cross and trans-continental sphere of influence. With the realization of events such as emergence of nationalism and Industrial Revolution which caused the surpassing of Islamic Civilization by Western civilization, Islamic Civilization found its place as a historical experience of civilization in the history of civilizations. There emerged culture and civilization related discussions among ideologies that were developed to rehabilitate Islamic Civilization, however, in the process there also emerged certain patterns of Western imitation among thinkers who were not able to approach to issues at hand from their own civilizational and cultural experience. Thus, values embraced by Islamic civilization and existing cultural practices were to some extent ignored. Approach in question was also integrated into education system as a result of policies embraced during Republican period. It seems that, within the framework of educational policies of various governments, different practices related to the transfer or teaching of cultural and civilizational values were implemented in different periods of time. The lecture titled “Islamic Culture and Civilization” which was adopted in 2015 as an independent discipline can be seen as a positive contribution for Islamic Civilization, however, in order for it to introduce a paradigm shift in education system, there emerges the needs to enrich its content and to regard it as a mandatory course in all educational institutions.

Anahtar Kelimeler

İslamic Civilization, Educational System, Culture, Civilization, Change

Kaynakça

• Akçalı, A. ve Aslan, E. (2007). Kimlik sunumu olarak tarih eğitimi. 9 Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(22), 125-132. doi:https://dergipark.org.tr/tr/pub/deubefd/issue/25429/268276
• Akgündüz, H. (1996). Klasik dönem osmanlı medrese sistemi: amaç-yapı-işleyiş. İstanbul: Ulusal Yayınları.
• Akgündüz, H. (1998). Eğitim sorunlarına tarihsel bakış yöntemi. Diyarbakır: Zafer Matbaası.
• Altay, A. (2018). Mehmet fuat köprülü'nün ıı. meşrutiyet dönemi milli tarih ders kitapları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırklareli.
• Altınöz, F. Y. (2016). Batı bizi hiç sevmedi. Milli Gazete. Erişim Tarihi: 15 Temmuz 2021, doi:https://www.milligazete.com.tr/makale/846989/furkan-yilmaz-altinoz/bati-bizi-hic-sevmedi
• Arslanoğlu, İ. (2015). Kültür ve medeniyet kavramları. Devlet Dergisi. Erişim Tarihi: 10 Ekim 2020, doi:http://devlet.com.tr/makaleler/y121-kultur_ve_medenıyet_kavramları_.html
• Aşık, N. Hz. Peygamber ve çalışmak. Diyanet Dergisi, Erişim Tarihi: 1 Nisan 2021, doi:https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=17319
• Barthold, W. (1977). İslam medeniyeti tarihi, F. Köprülü (Der.). Ankara: Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Bulut, Y. (2007). Oryantalizm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ceyhan, E. ve Yiğit, B. (2003), Konu alanı ders kitabı incelemesi. Ankara: Anı Yayınları.
• Çoruk, A. Ş. (2007), Oryantalizm Üzerine Notlar, Sosyal Bilimler Dergisi. 9(2), s. 193-203. doi: https://acikerisim.aku.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11630/3698/193-203.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Davutoğlu, A. (1995). İslâm düşüncesinin 20. yüzyılda yeniden yapılanması ve Bediüzzaman Said Nursi. Üçüncü Uluslararası Bediüzzaman Said Nursi Sempozyumu Kitabı. Mehmet Paksu (Der.). İstanbul: Nesil Basım Yayın.
• Ersoy, M. A. (2006). Safahat. İstanbul: Mehmet Akif Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Gökalp, Z. (2002). Türkçlüğün esasları, İstanbul: Toker Yayınları.
• Güngör, E. (2007). Tarih, kültür ve milliyetçilik. Ankara. Ötüken Yayınları.
• Güngör, E. (2011). İslâm'ın bugünkü meseleleri, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Hacısalihoğlu, F. (2005). Türk tarihçiliğinde Anadoluculuk düşüncesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İkbal, M. (2016). İslam'da dini düşüncenin yeniden inşâsı. İstanbul: Timaş Yayınları.
• İnalcık, H. (1999). Osmanlı tarihi üzerinde kamuoyunu ilgilendiren bazı sorular. Doğu Batı Dergisi: Akademi ve İktidar. 2(7), s. 22-34.
• Kalın, İ. (2003). Batı'daki İslâm algısınının tarhine giriş. Divan Dergisi. (2), s. 1-51. doi:https://dergipark.org.tr/tr/pub/divan/issue/25944/273321
• Keskin, Y. (2012). Cumhuriyet dönemi ortaokul tarih programlarına yönelik bir analiz: politik ve ideoljik yaklaşımların programlara yansıması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 11(40), s. 109-128. doi:https://dergipark.org.tr/tr/pub/esosder/issue/6154/82688
• Koçak, K. (1998). Cumhuriyetten günümüze tarih anlayışı ve ortaöğretim kurumlarında tarih öğretimi (1923-1992). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kondu, Z. (2018). Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Vatandaş Eğitiminin Temelleri (1923-1938). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Burdur.
• Lewis, B. (2014). Oryantalizm: Tartışma metinleri. A. Yıldız (Der.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Lukacs, J. (1993). 20. yüzyılın ve modern çağın sonu. İstanbul: Yeni Yüzyıl & Bilgin Yayıncılık.
• M.E.B., (1931). Tarih II, İstanbul: Devlet Matbaası Yayınevi.
• Mardin, Ş. (2002) Türk modernleşmesi makaleler 4. M. Türköne & T. Önder (Der.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Maviş, N. (2014). Osmanlı düşünce hareketlerinde kültür ve medeniyet tartışmaları. Medeniyet Tasavvuru Dergisi. (1). doi:https://www.academia.edu/16949843/medeniyet_tasavvuru_dergisi
• McNeil, W. H. (2015). Dünya tarihi. (A. Şenel, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Memioğlu, A. Z. (2004). Tarih öğretimi üzerine bazı düşünceler. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (9). doi:https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunikkefd/issue/2768/37002
• Meriç, C. (2016). Umrandan uygarlığa. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Metin, C. (1998). Türk tarih tezi ve tarih ders kitaplarında Türkiye Cumhuriyeti tarihi (1923-1960). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Nursi, S. (2003). Emirdağ lâhikası II. İstanbul: Envar Neşriyat.
• Öcal, M. (2011). Medresetü'l-Eimme ve'l-Hüteba'dan İmam Hatip Liselerine Bizim Okullarımız. İstanbul: İ.B.B. Kültür A.Ş. Yayınları.
• Örer, A. (Mülakat yapan) & Duralı, T. (Mülakat yapılan). (2017). Avrupa’ya dönersek ölürüz [Mülakat transkripsiyonu]. 11 Ekim 2020 tarihinde doi:http://www.gercekhayat.com.tr/roportaj/avrupaya-donersek-oluruz/ adresinden erişildi.
• Özakpınar, Y. (1995). Mümtaz Turhan ve Batılılaşma meselesi. Ankara: TDV Yayınları.
• Öztaş, S. (2009). Atatürk dönemi tarih anlayışı ve tarih öğretimi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (2). doi:https://dergipark.org.tr/tr/pub/adyusbd/issue/1401/16574
• Paşa, S. H. (1998). Buhranlarımız ve son eserleri. M. E. Düzdağ (Der.). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Serdar, Z. (2016). İslâm medeniyetinin geleceği. (D. Aydın Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Şiraz, F. (2020). Politik bir metin olarak sosyal bilgiler öğretim programlarını vatandaşlık eğitimi bağlamında anlama. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Topal , N. (2020). 28 Şubat süreci öncesi ve sonrası sosyal bilgiler programında yaşanılan değişimlerin eğitim ve siyaset ilişkisi bağlamında incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Topçu, N. (2015). Kültür ve medeniyet. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Toynbee, A. J. (2011). Uygarlık yargılanıyor. İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Turhan, M. (1974). Garplılaşmanın neresindeyiz?. İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Turhan, O. (1980). Vatan'da gurbet. İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2018). Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Akademik ve Mesleki Yayınlar.
• Usta, M. (2005). Terör algılamalarında ortadoğu'nun yeri. Erişim Tarihi:12 Kasım 2020. https://tasam.org/tr-TR/Icerik/292/teror_algilamalarinda_ortadogunun_yeri
• Vurgun, A. (2014). Türkiye'de milli tarih anlayışı ve öğretimi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.