Lise Öğrencilerinde Meslekî Kararsızlık ve Kariyer Kaygısı: Yapısal Eşitlik Modeliyle Bir İnceleme

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 78, 23 - 42, 20.11.2018

Funda Nalbantoglu Yılmaz Hicran Cetın Gunduz

Öz

Problem Durumu:
Çocukluk yıllarında başlayan kariyer gelişimi yaşam boyunca devam eden bir
süreçtir. Bu süreçte ergenlik dönemi kariyer gelişimi ve kariyer kararı verme
açısından önemli dönemlerden birsidir. Ergenlerin sosyal ortamları, rol
modelleri ve akran ilişkileri gibi faktörlerin etkisi ile kariyer gelişimleri
önemli ölçüde etkilenmektedir. Kariyer araştırması ve kariyer karar verme
süreci, ergenlik döneminde kariyer gelişiminin merkezindedir. Bu süreçte bazı
ergenler kararsızlıkla karşılaşabilirler. Ergen öğrenciler çoğu zaman bir
kariyer alanı, mesleki eğitim veya yükseköğretim seçenekleri ile ilgili
kararlar almakla yükümlüdürler. Türkiye’de lise eğitimine devam eden gençler 9.
ve 10. sınıflarda ortak programa dayalı bir eğitim aldıktan sonra alan/dal
seçimlerine yönelmektedir. Ortaöğretime geçişte öğrencilerin bir grubu ise
mesleki ve teknik eğitime yönelerek meslek seçimlerinde bulunmaktadır. Yapılan
bu seçimler gelecekte seçilecek yükseköğretim programını belirlemenin yanında,
yükseköğretime devam edip etmeme yönündeki kararları da belirlemektedir.

Neredeyse
yaşamları için geri dönülmez ve önemli kararlar aldıkları yıllarda mesleki
olarak kararsızlıklar yaşayan, geleceğe ilişkin belirsizlikler hisseden
gençlerin kariyer kaygısı yaşamaları da kaçınılmaz görülmektedir. Lise
yıllarında kariyer kaygısı öğrencilerin ailelerinin beklentilerini
karşılayamamak ya da üst öğrenimde istediği alanlara yönelememek, istediği
mesleği seçememek gibi pek çok konuda kendisini gösterebilir.

Araştırmanın Amacı:
Literatür incelendiğinde kariyer karasızlığı ve kariyer kaygısı arasındaki
ilişkiyi inceleyen sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır. Kaygı ve kariyer
karasızlığı konusunda yapılan çalışmalarda ise çoğunlukla üniversite
öğrencilerinden veri toplanmıştır. Bu nedenle çalışmanın bulgularını kariyer
karasızlığı ve kariyer kaygısı konusunda yapılan çalışmalara ışık tutması
beklenmektedir. Bu amaçla çalışmada kariyer kararsızlığı ve kariyer kaygısı
arasındaki ilişki yapısal eşitlik modellemesi ile incelenmiştir.

Araştırmanın Yöntemi:
Araştırmanın çalışma grubu, 2016-2017 Eğitim Öğretim Yılı Nevşehir il
merkezindeki farklı liselerin 11 ve 12. sınıflarında okuyan 444 öğrenciden
oluşmaktadır. Araştırmaya katılan öğrencilerin belirlenmesinde uygun örnekleme
kullanılmıştır. Araştırmaya katılan öğrencilerin %59’u (n= 262) 11. sınıf,
%41’i (n= 182) 12. sınıf öğrencisi, %55,2’si (n= 245) kız ve %44,8’i (n= 199)
erkektir. Araştırmada veri toplama aracı olarak Kariyer Kaygısı Ölçeği (KKÖ) ve
Mesleki Karar Envanteri (MKE) kullanılmıştır. Lise öğrencilerinin aile etkisine
ve meslek seçimine yönelik kariyer kaygılarını mesleki kararsızlık ile
açıklamak üzere kurulan model yapısal eşitlik modeliyle incelenmiştir.

Araştırmanın Bulguları:
Araştırmada lise öğrencilerinin aile etkisine ve meslek seçimine yönelik
kariyer kaygılarını açıklamak üzere bir model oluşturulmuştur. Model
oluşturulurken alan yazından hareketle alternatif modeller denenmiştir.
Oluşturulan modellere ait uyum iyiliği indeksleri incelenmiş ve en iyi uyumu
veren model açıklanmıştır. Yapısal eşitlik modeli analizinde ilk olarak ölçme
modeli test edilmiştir. Ölçme modelinde üç değişken tanımlanmıştır. Bu
değişkenler; öğrencilerin kariyer kaygılarını gösteren aile etkisine (aile) ve
meslek seçimine yönelik (meslek) kariyer kaygıları ile mesleki karar envanteri
ile ölçülen mesleki kararsızlık (kararsızlık)’dır. Ölçme modelinde tüm faktör
yükleri istatistiksel olarak anlamlıdır (p < .01).  Ölçme modeline ilişkin elde edilen uyum indekslerine
göre ise ölçme modelinin doğrulandığı söylenebilir (X2/sd= 3.47, RMSEA= 0.075,
GFI= 0.97, AGFI= 0.96, CFI= 0.95, NFI= 0.94, NNFI= 0.95). Elde edilen regresyon
denklemlerinden hareketle, mesleki kararsızlık ile aile etkisine yönelik
kariyer kaygısı arasında pozitif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
vardır (0.53). Ayrıca, mesleki kararsızlık puanı aile etkisine yönelik kariyer
kaygısının %28’ini açıklamaktadır. Mesleki kararsızlık ile meslek seçimine
yönelik kariyer kaygısı arasında ise pozitif yönde anlamlı bir ilişki vardır
(0.63). Bununla birlikte, mesleki kararsızlık puanı meslek seçimine yönelik
kariyer kaygısının ise %40’ını açıklamaktadır. Buna bağlı olarak lise
öğrencilerinin mesleki karar envanterinden aldıkları puan arttıkça (mesleki
kararsızlık düzeyleri arttıkça), aile etkisine yönelik ve meslek seçimine
yönelik kariyer kaygılarının arttığı söylenebilir.

Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri:
Araştırmada mesleki kararsızlığın aile etkisine ve meslek seçimine yönelik
kariyer kaygıları üzerinde anlamlı bir etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bir
başka deyişle, lise öğrencilerinin mesleki kararsızlık durumları arttıkça aile
etkisine ve meslek seçimine yönelik yaşadıkları kariyer kaygıları da
artmaktadır. Mesleki kararsızlık ile aile etkisine ve meslek seçimine yönelik
kariyer kaygısı arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. Mesleki kararsızlık
arttıkça yaşanan kariyer kaygısı da artmaktadır. Araştırmada öğrencilerin
mesleki kararsızlık durumları arttıkça aile etkisine ve meslek seçimine yönelik
yaşadıkları kariyer kaygılarının da arttığı belirlenmiştir. Öğrenciler mesleki
karar vermede zorlandıkça kariyer kaygıları artmaktadır.

Mesleki
kararsızlık ile aile etkisine ve meslek seçimine yönelik kariyer kaygısı
arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. Mesleki kararsızlık arttıkça yaşanan
kariyer kaygısı da artmaktadır. Bu doğrultuda lise öğrencilerinin meslek seçim
sürecinde yaşadıkları kariyer kaygılarının azaltılabilmesi için mesleki
kararsızlık yaşamalarını sağlayan nedenler belirlenerek mesleki rehberlik
sürecini planlamak önerilmektedir. Mesleki kararsızlık yaşayan ergenler kaygı
sebebiyle kararsızlık yaşayabileceği gibi, mesleki kararsızlıklar nedeniyle de
aileleri tarafından onaylanmamak, mesleki hayallerini ailelerine anlatamamak
konularında kaygı duyabilirler. Benzer şekilde lise yıllarında mesleki
kararsızlık seçilecek meslek ya da hayallerle ilgili kaygı hissedilmesine neden
olabilir. Mesleki kararsızlıkları ve kariyer kaygısını azaltmaya yönelik
psiko-sosyal programların öğrencilere destek olacağı şüphesizdir. Ancak öğrencilerin
gelecekte hangi okula gitmek istedikleri, hangi mesleği seçmek istedikleri ile
ilgili olarak lise yılları öncesinde desteklenmesi, mesleki gelişim bir süreç
olarak değerlendirilip okul öncesi yıllardan itibaren mesleki gelişimin
desteklenmesi önemlidir. 

Anahtar Kelimeler

Kariyer kaygısı, kariyer kararsızlığı, ergenlik, yapısal eşitlik modellemesi

Career Indecision and Career Anxiety in High School Students: An Investigation through Structural Equation Modelling

Öz

Purpose: The purpose
of this study is to investigate the relationship between career indecision and
career anxiety (career anxiety in terms of the effect of family and choice of
profession) in high school students through structural equation modeling (SEM).
Research Methods: The method used in
the study is the relational model. The study group consisted of 444 students
studying at 11th and 12th-grades. Research data was collected using The Scale
for Career Anxiety and Career Decision Inventory.

Findings: According to
the model established, it was concluded that career indecision had an important
effect on career anxiety in terms of family effect and choice of profession. In
other words, for high school students, as scores related to career indecision
increased, their scores related to career anxiety they experienced in terms of family
effect and choice of profession also increased.

Implications for Research and Practice: In order to decrease career anxiety that high school
students experience during the career decision process, it is suggested to
determine reasons for career indecision, and to plan career guidance process.
In addition, supporting occupational development process with family guidance
and professional counseling studies, giving weight to counseling services
within the scope of attention, abilities and occupational values, supporting
career research, and creating opportunities would also support professional decision-making
skills. By this way, difficulties in decision-making related to occupational
indecision and career anxiety may be precluded.

Anahtar Kelimeler

career anxiety, career indecision, adolescence, structural equation modelling

Kaynakça

• Akdeniz, S. (2009). Career decision-making self-efficacy, perceived parent attitudes and some personality characteristics (Unpublished master dissertation). Selcuk University Institute of Social Sciences, Konya.
• Akkoc, F. (2012). Lise öğrencilerinin mesleki kararsızlıkları ile kariyer inançları arasındaki ilişki [The relationship between the vocational indecision and career beliefs of high school students]. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, 49-70.
• Akos, P., & Niles, S. G. (2007). Promoting educational and career planning in schools. In B. T. Erford (Eds.), Transforming the school counseling profession (2nd ed., pp. 195–210). Columbus, OH: Pearson Merrill Prentice Hall.
• Aksu, G., Eser, M. T., & Guzeller, C. O. (2017). Açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi ile yapısal eşitlik modeli uygulamaları. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Ali, U., & Tariq, M. (2009). Anxiety as a determinant of career indecision in college students. Pakistan Journal of Psychology, 40(1), 17-27.
• Aydin, C (2014). The investigation of career indecision of university students in terms of self-esteem, locus of control and perfectionism (Unpublished master dissertation). Ankara University Educational Sciences Institute, Ankara.
• Bacanli, F. (2012). Kariyer karar verme güçlükleri ve meslek seçimine ilişkin akılcı olmayan inançların ilişkisi [Relationships between career decision-making difficulties and irrational beliefs about career choice]. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(37), 86-95.
• Bacanli, F., & Hamamci, Z. (2015). Lise öğrencileri için kariyer karar verme güçlükleri ölçeğinin faktör yapısının ve güvenirliğinin yeniden incelenmesi [The examination of factor structure and reliability of career decision-making difficulties scale for high school students]. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(2), 109-122.
• Baghdarnia, M., Soreh, R4. F., & Gorji, R. (2014). The Comparison of two methods of maximum likelihood and diagonally weighted least squares in testing construct validity of achievement goals. Journal of Educational and Management Studies, 4(1), 22-38.
• Blustein, D. L., & Phillips, S. D. (1988). Individual and contextual factors in career exploration. Journal of Vocational Behavior, 33, 203–216.
• Brown, D., Brooks, L., & Associates (1996). Career choice and development (3rd ed.). San Francisco, CA: Jossey-Bass.
• Browne, M. W. (1984). Asymptotically distribution-free methods for the analysis of covariance structures. British Journal of Mathematics and Statistical Psychology, 37, 62–83.
• Buyukgoze Kavas, A. (2011). Testing a model of career indecision among university students based on socıal cognitive career theory (Unpublished doctoral dissertation). The Graduate School of Social Sciences of Middle East Technical Unıversity, Ankara.
• Buyukozturk, S. (2007). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı [Data analysis for social sciences]. Ankara: Pegem Yayıncılık. Callahan, G. A., & Greenhaus, J. H. (1992). The career indecision of managers professionals: An examination of multiple subtypes. Journal of Vocational Behavior, 41, 212-231.
• Campagna, C.G., & Curtis, G.J. (2007). So worried I don't know what to be: Anxiety is associated with increased career indecision and reduced career certainty. Journal of Psychologists and Counsellors in Schools, 17(1), 91-96.
• Corkin, D., Arbona, C., Coleman, N., & Ramirez, R. (2008). Dimensions of career indecision among Puerto Rican college students. Journal of College Student Development, 49, 81–94.
• Cakir, M. A. (2004). Mesleki karar envanterinin geliştirilmesi [The development of career decision inventory]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37, 1-14.
• Cetin-Gunduz, H., & Nalbantoglu-Yilmaz, F. (2016). Lise öğrencilerinin kariyer kaygılarını belirlemeye yönelik ölçek geliştirme çalışması [Scale development study for determining the career anxiety of high school students]. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 1008-1022.
• Cokluk, O., Sekercioglu, G., & Buyukozturk, S. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları [Multivariate statistics for social sciences: SPSS and LISREL applications]. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Daniels, L. M., Stewart, T. L., Stupnisky, R.H., Perry, R. P., & Verso, T. L. (2011). Relieving career anxiety and indecision: the role of undergraduate students’ perceived control and faculty affiliations. Soc Psychol Educ., 14, 409–426.
• Dogan, H., & Bacanli, F. (2012). The effect of a career decision-making group guidance program on career decision-making difficulties [Special Issue]. Energy Education Science and Technology Part B: Social and Educational Studies, 1, 912-916.
• Finney, S.J., & Distefano, C. (2013). Nonnormal and categorical data in structural equation modeling. In G. R. Hancock & R. O. Mueller (Eds.), Structural equation modeling (pp. 439-492). U.S.A.: Information Age Publishing.
• Finney, S. J., Distefano, C., & Kopp, J. P. (2016). Overview of estimation methods and preconditions for their application with structural equation modeling. In K. Schweizer & C. Distefano (Eds.), Principles and methods of test construction: Standards and recent advances (pp. 135-165). Boston: Hogrefe.
• Fouad, N. A. (2007). Work and vocational psychology: Theory, research, and applications. Annual Review of Psychology, 58, 543–564.
• Fuqua, D. R., Blum, C. R., & Hartman, B. W. (1988). Empirical support for the differential diagnosis of career indecision. Journal of Counseling Psychology, 36, 364–373.
• Fuqua, D. R., Seaworth, T. B., & Newman, J. L. (1987). The relationship of career indecision and anxiety: A multivariate examination. Journal of Vocational Behavior, 30(2), 175-186.
• Fuqua, D. R., Newman, J. L., & Seaworth, T. B. (1988). Relation of state and trait anxiety to different components of career indecision. Journal of Counseling Psychology, 35, 154–158.
• Gati, I. (1986). Making career decisions: A sequential elimination approach. Journal of Counseling Psychology, 33, 408-417.
• Gati I., Krausz, M., & Osipow, S. H. (1996). A taxonomy of difficulties in career decision-making. Journal of Counseling Psychology, 43(4), 510-526.
• Goodstein, L. D. (1965). Behavior theoretical views of counseling. In B. Stefflre (Eds.), Theories of counseling (pp. 140–192). New York: McGraw-Hill.
• Gordon, V. N. (2007). The undecided college student: An academic and career advising challenge. U.S.A.: Charles C. Thomas Publisher.
• Gottfredson, L. S. (1981). Circumscription and compromise: A developmental theory of occupational aspirations. Journal of Counseling Psychology, 28, 545-579.
• Hamamci, Z., & Hamurlu, M. K. (2005). Anne babaların meslek gelişimine yardımcı olmaya yönelik tutumları ve bilgi düzeylerinin çocuklarının mesleki kararsızlıkları ile ilişkisi [Relationship between the level of knowledge and attitudes of parents about helping their children for career development and career indecision of their children]. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(10), 55-69.
• Hartman, B. W.. Fuqua. D. R.. & Blum. C. R. (1985). A path analytic model of career indecision. Vocational Guidance Quarterly, 33(3), 231-240.
• Hartung, P. J., Porfeli, E. J., & Vondracek, F. W. (2005). Vocational development in childhood: A review and reconsideration. Journal of Vocational Behavior, 66, 385–419.
• Hooper, D., Coughlan, J., & Mullen, M. (2008). Structural equation modeling: Guidelines for determining model fit. Electronic Journal of Business Research Methods, 6(1), 53-60.
• Hu, L.T., & Bentler, P.M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6(1), 1-55.
• Jöreskog, K., & Sörbom, D. (1993). LISREL 8: Structural equation modeling with the SIMPLIS command language. Chicago, IL: Scientific Software International Inc.
• Kaplan, D. M., & Brown, D. (1987). The role of anxiety in career indecisiveness. Career Development Quarterly, 36, 148–162.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi [Scientific research method]. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kirdok, O., & Harman, E. (2018). High school students' career decision-making difficulties according to locus of control. Universal Journal of Educational Research, 6(2), 242-248.
• Kline, R.B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. New York: The Guilford Press.
• Kuzgun, Y. (2000). Meslek danışmanlığı kuramlar uygulamalar [Occupational counseling theories]. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Mallet, P. (2002). Anxiety aroused by thoughts on future academic and professional careers during adolescence: The development of a major form of social anxiety. Carriérologie, 8, 599-618.
• Miller, A. D., & Rottinghaus, P. J. (2014). Career indecision, meaning in life, and anxiety: An existential framework. Journal of Career Assessment, 22(2), 233-247.
• Mindrila, D. (2010). Maximum likelihood (ML) and diagonally weighted least squares (DWLS) estimation procedures: A comparison of estimation bias with ordinal and multivariate non-normal data. International Journal of Digital Society (IJDS), 1(1), 60-66.
• Mitchell, L., & Krumboltz, J. (1987). The effects of cognitive restructuring and decision-making training on career indecision. Journal of Counseling and Development, 66, 171-174.
• Mojgan, F., Kadir, R., & Soheil, S. (2011). The relationship between state and trait anxiety with career indecision of undergraduate students. International Education Studies, 4(3), 31-35.
• Moshagen, M., & Musch, J. (2014). Sample size requirements of the robust weighted least squares estimator. Methodology, 10(2), 60–70.
• Peng, H., & Herr, E. L. (2000). Evaluation of a distance education course in students decision-making and beliefs about careers. Psychological Reports, 87, 1218 –1228.
• O’Hare, M. M., & Tamburri, E. (1986). Coping as a moderator of the relationship between anxiety and career decision-making. Journal of Counseling Psychology, 33, 255-264.
• Oztemel, K. (2013). An investigation of career indecision level of high school students: Relationships with personal indecisiveness and anxiety. The Online Journal of Counseling and Education, 2(3), 46-58.
• Ozyurek, R., & Kilic-Atici, M. (2002). Üniversite öğrencilerinin meslek seçimi kararlarında kendilerine yardım eden kaynakların belirlenmesi [Determining sources which are effective in university student’ career decision-making]. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(17), 33‐42.
• Park, K. Woo, S. Park, K. Kyea, J., & Yang, E. (2017). The mediation effects of career exploration on the relationship between trait anxiety and career indecision. Journal of Career Development, 44(5), 440-452.
• Rowland, K.D. (2004). Career decision-making skills of high school students in the Bahamas. Journal of Career Development, 31(1), 1-13.
• Saka, N., & Gati, I. (2007). Emotional and personality-related aspects of persistent career decision-making difficulties. Journal of Vocational Behavior, 71, 340–358.
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., & Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23–74.
• Stead, G.B., Graham, W. M. B., & Foxcroft, C. (1993). The relationship between career indecision and irrational beliefs among university students. Journal of Vocational Behaviour, 42(2), 155 – 169.
• Super, D.E. (1957). The psychology of careers. New York: Harper and Brothers.
• Vignoli, E. (2015). Career indecision and career exploration among older French adolescents: the specific role of general trait anxiety and future school and career anxiety. Journal of Vocational Behavior, 89, 182–191.
• Vignoli, E., Croity-Belz, S., Chapeland, V., Fillipis, A., & Garcia, M. (2005). Career exploration in adolescents: The role of anxiety, attachment and parenting style. Journal of Vocational Behavior, 67, 153-168.
• Wang, J., & Wang, X. (2012). Structural equation modeling applications using m-plus. United Kingdom: Higher Education Press.
• Weinstein, F. M., Healy, C. C., & Ender, P. B. (2002), Career choice anxiety, coping and perceived control. The Career Development Quarterly, 50, 339–349. doi:10.1002/j.2161-0045.2002.tb00582.x
• Wulff, M.B., & Steitz, J.A. (1999). A path model of relationship between career indecision, androgyny, self-efficacy, and self-esteem. Perceptual and Motor Skills, 88, 935-940.