Halk Opereti Topluluğu (Public Operetta Company) and its Place in Turkish Music History

Yıl 2018, Sayı: 13, 82 - 100, 28.12.2018

Nihan Eskitaş

https://doi.org/10.31722/konservatuvardergisi.495444

Öz

Interaction with Western genres in Turks, begins with the sultans of the Ottoman Empire who adopted westernization policy and in the ongoing process, it is seen that all kinds of acts_ cultural, military, political and artistic_ were shaped in line with the personality and ideals of the sultans in the Ottoman Empire with a monarchical structure. The resources reveal that all types of Western music theater genres had been performed since the Tanzimat period in the Ottoman Empire where the first opera was performed during Selim III's sultanate. It is seen that opera performances came into question in the course of time. Being the only entertainment of the people, it is understood that these performances became very popular for the day. The operetta communities founded during this period were examined taking into consideration that the operettas’ turning into a popular cultural element and their songs sang in these performances becoming the musical habit of a large audience may have affected Turkish music and its performances. In the article which gives information about the opera and operetta types in terms of their development in Europe and Ottoman Empire by historical method, the similarities and differences between the Halk Opereti Topluluğu (Public Operetta Company) and the other operetta groups were demonstrated by comparison method, the company’s place in the Turkish music history was discussed using the data that allows musical interpretation.

Anahtar Kelimeler

Operetta, Turkish Operetta, Westernization, Turkish Music, Opera

HALK OPERETİ TOPLULUĞU VE TÜRK MÜZİĞİ TARİHİNDEKİ YERİ

Öz

Türklerde Batılı türler ile etkileşim, Osmanlı Devleti'nin batılılaşma politikası sürdüren padişahlar döneminde başlar ve devam eden süreçte, monarşik yapıya sahip olan Osmanlı Devleti'nde, kültürel, askeri, siyasal, sanatsal vb. her türden edimlerin de padişahların kişiliği ve idealleri doğrultusunda şekillendiği görülür. İlk defa III. Selim döneminde opera sahnelenen Osmanlı Devleti'nde, Tanzimat Dönemi'nden itibaren her türden Batılı müzikli tiyatro türünün sahnelendiğine kaynaklardan ulaşılabilmektedir. Zaman içinde operet türünde de temsillerin verildiği görülmektedir. Bu temsillerin gittikçe yoğunlaşması ve neredeyse halkın tek eğlence aracı olması sebebiyle, oldukça rağbet gördüğü anlaşılmaktadır. Popüler kültür ögesi haline gelen Operetlerin ve bu temsillerde icra edilen şarkıların, büyük bir seyirci kitlesinin müziksel alışkanlığına dönüşmesi, müziksel edimlere ve dolayısıyla da Türk müziğine etkisi olabileceği düşünülerek bu dönemde kurulmuş operet toplulukları incelenmiştir. Tarihsel yöntemle Avrupa'daki ve Osmanlı Devleti'ndeki gelişimi bakımından opera ve operet türleri ile ilgili bilgiler verilen makalede, karşılaştırma yöntemiyle diğer operet toplulukları ile Halk Opereti Topluluğu arasında benzerlikler ve farklılıklar ortaya konmuş, müziksel yoruma izin veren verilerden faydalanılarak Türk müziği tarihi açısından Halk Opereti Topluluğu'nun yeri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Operet, Türk Opereti, Batılılaşma, Türk Müziği, Opera

Kaynakça

• Altar, C. M. (1939, 05, 29). Ankara Radyosu "Opera nasıl doğdu?. 22, Kasım, 2017 tarihinde www.cevadmemduhaltar.com: http://cevadmemduhaltar.com/opera-nasil-dogdu-radyo-konusmasi.html adresinden alındı.
• Altar, C. M. (1993a). Opera tarihi - I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Altar, C. M. (1993b). Opera tarihi - II (Cilt 2). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• And, M. (1972). Tanzimat ve istibdat döneminde Türk tiyatrosu. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• And, M. (1973). 50 yılın Türk Tiyatrosu. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• And, M. (2004). Başlangıcından 1983'e Türk tiyatro tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• And, M. (2015). 100 soruda Türk tiyatrosu tarihi . İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Atak, P. (2007, Ağustos). Çağdaş Türk bestecilerinin operalarının incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), T.C. İstanbul Kültür Üniversitesi, İstanbul.
• Atatürk, (1934). Devlet Opera ve Bale Genel Müdürlüğü tarihçe, (2010). Erişim Tarihi: 10, Eylül, 2018, https://www.operabale.gov.tr/tr-tr/kurumsal/genelmudurluk/Sayfalar/Tarihce.aspx adresinden alındı.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1934, 3 Haziran). Süreyya Paşa Sineması davasını belediye kazandı. Erişim Tarihi: 16 Ağustos, 2018, www.cumhuriyetarsivi.com adresinden alındı.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1935, 4 Kasım). Tiyatro Köşesi-Bay Bayan Opereti. Erişim Tarihi: 16 Ağustos, 2018, www.cumhuriyetarsivi.com adresinden alındı.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1935, 8 Kasım). Fransız Tiyatrosu Süreyya Opereti. Erişim Tarihi: 16 Ağustos, 2018, www.cumhuriyetarsivi.com adresinden alındı.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1935, 30 Kasım). Sahne hayatımızda yeni bir varlık "Halk Opereti". Erişim Tarihi: 16 Ağustos, 2018, www.cumhuriyetarsivi.com adresinden alındı.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1936, 20 Ocak). Halk operetinde güzel bir operet: Deniz Havası. Erişim Tarihi: 16 Ağustos, 2018, www.cumhuriyetarsivi.com adresinden alındı.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1936, 17 Şubat). Halk operetinde Beyoğlu Çiçeği. Erişim Tarihi: 16 Ağustos, 2018, www.cumhuriyetarsivi.com adresinden alındı.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1936, 27 Şubat). Halk operetinde "Şen Dul". Erişim Tarihi: 16 Ağustos, 2018, www.cumhuriyetarsivi.com adresinden alındı.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1936, 08 Mart). Halk operetinde: Halime. Erişim Tarihi: 16 Ağustos, 2018, www.cumhuriyetarsivi.com adresinden alındı.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1936, 13 Aralık). Temaşa Köşesi-Halk Opereti Müsameresinde Enayiler. Erişim Tarihi: 16 Ağustos, 2018, www.cumhuriyetarsivi.com adresinden alındı.
• Ertekin, S. (2007). Türk operasının gelişim süreci. T.C. Başken Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik ve Sahne Sanatları Anabilim Dalı Müzik Bilimi Yüksek Lİsans Programı (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Başkent Üniversitesi.
• Eskitaş, N. (2018). Halk Opereti Topluluğu ve Türk müziği tarihindeki yeri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ege Üniversitesi, İzmir. Kutluk, F. (1989). Darülbedayi’deoOperet (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Özcan, N. (1993). TDV İslam Ansiklopedisi "Darülelhan" maddesi (Cilt 8).
• Özcan, N. (2006). Muzıka-ı Humayun maddesi (Cilt 31). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi.
• Papazyan, H. (1975). 100 yılda Türk opereti, (1872-1972). İstanbul: Oya Matbaası.
• Rona, M. (1960). 50 Yıllık Türk Musikisi. İstanbul: Türkiye Basımevi.
• Saz, L. (2000). Anılar 19. Yüzyılda Saray Haremi (2. Bası b.). (Ş. S. Sılan, Çev.) İstanbul: Cumhuriyet Kitap Klubü.
• Saz, L. (tarih yok). Harem'in içyüzü. (S. Borak, Dü.) Milliyet Yayınları.
• Sevengil, R. A. (1959). Eski Türklerde dram san'atı. İstanbul: Maarif Basımevi.
• Sevengil, R. A. (1961). Tanzimat Tiyatrosu. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sevengil, R. A. (1962). Saray Tiyatrosu. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sevengil, R. A. (1969). Opera Sanatı ile ilk temaslarımız. Türk Tiyatrosu Tarihi II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sevengil, R. A. (2013). İstanbul nasıl eğleniyordu? (1453'ten 1927'ye kadar). İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.
• Şenocak, E. (tarih yok). Taş plaklardan Türk operetlerinin tespiti. 669 - 680.
• Toker, H. (2016). "Elhân-ı Aziz" Sultan Abdülaziz Devrinde sarayda mûsikî. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Yayın ve Basımevi.
• Utku, A. (2005). Lüküs Hayat Operetinin çağdaş Türk Müziği'ndeki yeri ve önemi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
• Uygun, M. (2010, Aralık). 20. Yüzyıldan günümüze müzikal tiyatronun gelişimi ve opera ile etkileşimi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Yener, F. (1991). Müzik klavuzu. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Yöre, S. (2008). Osmanlı- Türk Müzik kültüründe Levanten müzikçiler. Türkiyat Araştırmaları Dergisi (24), 413-437.
• Yöre, S. (2011). Kültürleşmenin bir parçası olarak Osmanlı'da operanın görünümü. Zeitschrift für die Welt der Türken (Türk Dünyası Dergisi) , 53-69.