Phantasmagoria in Composition: Some Mental and Social Dynamics of Composition in Traditional Turkish Music

Yıl 2021, Sayı: 19, 76 - 105, 31.12.2021

Cem Çırak

https://doi.org/10.31722/ejmd.994085

Öz

Before the invention of the art of cinema, a technology that made it possible to produce illusions via the optical machine named “magic lantern” was developed. Over time, thanks to this technology, horror shows, known as phantasmagoria, in which animated illusions of ghosts, skeletons, the dead… were demonstrated, became popular in Europe. After these demonstrations became widespread, the concept of phantasmagoria evolved into a metaphor, that is used in various fields of art and science, to describe the mind’s working mechanisms, manipulated social aspects of things, mimetically designed melodies, etc. Here, some mental and social dynamics encountered in composition are explained on the examples of traditional Turkish music by using the metaphorical expression capacity of the concept. Musical analysis, concept analysis, ecological systems theory, chemical balance, autopoiesis, and Le Chatelier principles are used as methodologic elements with a style close to Platonic dialectic, to explain this study's concept of phantasmagoria. Situations like an artwork’s phantasmagorias on other ones, and the inner phantasmagorias of some composers, are inspected to make examples of the new meanings given to the concept. Therefore the concept is classified into two main types: phantasmagorias of “musical things” and mimetic phantasmagorias.

Anahtar Kelimeler

Composition, Phantasmagoria, Philosopy of Music, Ecological Systems, Balance, Autopoiesis

BESTECİLİKTE FANTAZMAGORYA: GELENEKSEL TÜRK MÜZİĞİNDE BESTECİLİĞİN BAZI ZİHİNSEL VE TOPLUMSAL DİNAMİKLERİ

Öz

Sinemanın icadından önce “büyülü fener” olarak adlandırılan optik bir makine aracılığıyla illüzyonlar üretilmesine imkan veren bir teknoloji geliştirilmişti. Zamanla bu teknolojinin sayesinde hayaletlerin, iskeletlerin, ölülerin… hareketli illüzyonlarının sergilendiği, fantazmagorya adıyla bilinen korku gösterileri Avrupa’da popülerlik kazandı. Bu gösterilerin yaygınlaşmasının ardından sosyoloji, felsefe, psikoloji, edebiyat ve müzik gibi birçok alanda fantazmagorya kavramı metaforlaşmış, zihinsel işleyiş mekanizmalarını, nesnelerin sosyal görünümlerini, mimetik ezgileri betimler şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Makalede fantazmagorya kavramının metaforik anlatım kapasitesi kullanılarak, bestecilikte rastlanılan bazı zihinsel ve toplumsal dinamikler geleneksel Türk müziğine ait örnekler üzerinde açıklanmıştır. Yöntem olarak, müzik inceleme, kavram analizi, ekolojik sistemler kuramı, kimyasal denge, autopoiesis ve Le Chatelier prensipleri kullanılarak Platonik diyalektikle, bu çalışmada inşâ edilen haliyle fantazmagorya kavramının ne ve nasıl olduğu, neler olmadığı açıklanmıştır. Kavrama yüklenen yeni anlamları örneklendirebilmek için eser olarak Tanburi Cemil Bey’in Şedaraban Sazsemaisi’nin, bazı diğer besteciler üzerinde; Şevki Bey, Hacı Arif Bey ve Hüseyin Fahreddin Dede’nin kendi bestecilikleri özelinde tespit edilen çeşitli fantazmagorik durumlar açıklanmıştır. Bestecilikte fantazmagorya kavramının mimetik fantazmagoryalar ve “müzikal şey” fantazmagoryaları olmak üzere iki çeşidi tanımlanmıştır. Müzikal şey fantazmagoryaları ise doğrudan fantazya ürünü olan, uzun süre maruz kalmak sonucu gelişen, ekosistem etkileriyle gelişen alt türlere ayrılmak üzere sınıflandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bestecilik, Fantazmagorya, Müzik Felsefesi, Ekolojik Sistemler, Denge, Autopoiesis

Kaynakça

• Adorno, T. (2005). In Search of Wagner. (R. Livingstone, Çev.) London: Verso.
• Aslantürk, İ. (2018). EKOLOJİK SİSTEM KURAMI TEMELLİ OKUL GÜVENLİĞİ ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ. Kırşehir: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Assessment, C. U. (2021, Eylül). ghosting. Cambridge Dictionary: Erişim adresi https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/ghosting
• Baloğlu, B. Ş. (2020). Osmanlı müzik yaşamının değişim sürecinde "gelenek icadı" ve artistik icranın temsilcisi olarak Tanburî Cemil Bey. İstanbul: Maramara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Benjamin, W. (2002). Pasajlar. (A. Cemal, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Boulez, P. (1987). Timbre and composition - timbre and language. Contemporary Music Review, 2(1), 37-47. doi:10.1080/07494468708567057
• Brachet, A. (1882). An Etymological Dictionary of the French Language. (G. W. Kitchin, Çev.) Oxford: The Clarendon Press.
• Bronfenbrenner, U. (1977). Toward an experimental ecology of human development. American Psychologist, 32(7), 513-531. doi:10.1037/0003-066x.32.7.513
• Bronfenbrenner, U. (2005). Making human beings human: Bioecological perspectives on human development. California: Sage Publications.
• Castle, T. (1988). Phantasmagoria: Spectral Technology and the Metaphorics of Modern Reverie. Critical Inquiry, 15(1), 26-61. Erişim adresi https://www.jstor.org/stable/1343603
• Cemil Bey, T. (2016). Tanburi Cemil Bey Külliyatı. İstanbul, Türkiye: Kalan Müzik.
• Cotter, K. N., Christensen, A. P., & Silvia, P. J. (2019). Understanding inner music: A dimensional approach to musical imagery. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 13(4), 489-503. doi:10.1037/aca0000195
• Çepel, N. (1976). EKOSİSTEM KAVRAMI, EKOSİSTEM ANALİZLERİ ve BİR EKOSİSTEM MODELİNİN GELİŞTİRİLMESİ. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 26(1), 34-59.
• Çırak, C., & Tutu, S. B. (2020). İSMÂİL DEDE EFENDİ EKOLÜNDE USTA-ÇIRAK (HOCA-ÖĞRENCİ) İLİŞKİLERİ. Eurasian Journal of Music and Dance (17), 159-174. doi:10.31722/ejmd.846851
• Daub, A. (2006). Adorno’s Schreker: Charting the self-dissolution of the distant sound. Cambridge Opera Journal, 18(3), 247-271. doi:10.1017/S0954586706002199
• Devellioğlu, F. (2004). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. Ergen, A. (2010). Notam Nota Arşivi.
• F. G. Varela, H. M. (1974). Autopoiesis: The organization of living systems, its characterization and a model. Biosystems, 5(4), 187-196. doi:10.1016/0303-2647(74)90031-8
• Gallay, L. H. (2013). Understanding and Treating Creative Block in Professional Artists. Los Angeles: Alliant International University.
• Gunning, T. (2005). Illusions Past and Future: The Phantasmagoria and its Specters. Refresh 2005! International Conference on the Histories of Media Art, Science and Technology. Banff: Media Art Histories. Erişim adresi http://95.216.75.113:8080/xmlui/handle/123456789/298
• Hançerlioğlu, O. (1977). Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar (Cilt 1). İstanbul: Remzi Kitabevi. İnal, İ. M. (1958). Hoş Sada. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Kimyasal Denge. (2021, Eylül 6). Wikipedia: The free encyclopedia: Erişim adresihttps://tr.wikipedia.org/wiki/Kimyasal_denge Kolaylı, N. T. (2009). Azâb-ı Mukaddes. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Le Chatelier. (2021, Eylül 6). Wikipedia: The free encyclopedia: Erişim adresi https://tr.wikipedia.org/wiki/Le_Chatelier_ilkesi
• Liikkanen, L. A., & Jakubowski, K. (2020). Involuntary musical imagery as a component of ordinary music cognition: A review of empirical evidence. Psychonomic Bulletin & Review, 1195-1217. doi:10.3758/s13423-020-01750-7
• Marx, K. (1982). Capital. (B. Fowkes, Çev.) London: Penguin Books.
• Otopoiesis. (2021, Eylül 05). (FL: Wikipedia Foundation, Inc.) Wikipedia: The free encyclopedia: Erişim adresi https://tr.wikipedia.org/wiki/Otopoiesis
• Ölmez, B. G. (2019). Modern Resimde Fantazmagorik ve Grotesk İmgeler. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Önsan, A. (1949). Hacı Arif Bey. Türk Musikîsi Dergisi, 3(25), 23.
• Öztuna, Y. (1988). Şevki Bey. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Öztuna, Y. (2006a). Türk Mûsikîsi Cilt I. Ankara: Orient Yayınları.
• Öztuna, Y. (2006b). Türk Mûsikîsi Cilt II. Ankara: Orient Yayınları.
• Patridge, E. (2006). Origins : An Etymological Dictionary of Modern English, . New York: Routledge.
• Soukhanov, A. H. (1992). The American Heritage Dictionary of the English Language (3rd b.). Boston: Houghton Mifflin Harcourt.
• Sylvester, E. Z. (2016). Visual form Generation: Optimizing Creativity Vis-À-Vis Hurlburt’s Model. Global Journal of Human-Social Science: A Arts & Humanities - Psychology, 16(6), 5-12. Erişim adresi https://www.researchgate.net/publication/337227522
• Taşçeşme, H. (2019). TÜRK SAZ MÜZİĞİNDE USTA İCRACILIK. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Tate, B. (2021, Eylül). Dedicating Tobacco Pipes to Pipe Tobacco Blends. Pipes Magazine: Erişim adresi https://pipesmagazine.com/blog/pipe-smoking-lifestyle/dedicating-tobacco-pipes-to-pipe-tobacco-blends-2/
• Taylor, S., McKay, D., Miguel, E. C., Mathis, M. A., & ... (2014). Musical obsessions: A comprehensive review of neglected clinical phenomena. Journal of Anxiety Disorders, 28(6), 580-589. doi:10.1016/j.janxdis.2014.06.003
• Turgut, İ. (1993). Sanat Felsefesi. İzmir: Üniversite Kitabevi.
• Tutu, S. B. (2017). BİR BESTECİ ÜÇ KENT: TANBURİ ALİ EFENDİ. EÜ Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi(11), 85-92. doi:10.31722/ejmd.545711
• Tutu, S. B. (2020). EVOLUTION OF AN INSTRUMENTAL GENRE IN TRADITIONAL TURKISH ART MUSIC: A DISCUSSION ON “INSTRUMENTAL SEMÂΔ , (16), 114-133. Eurasian Journal of Music and Dance, 16, 119-121. doi:10.31722/ejmd.757815 Vieira de Carvalho, M. (2013). Art as “phantasmagoria”: between illusion and reification. Kybernetes, 42(9/10), 1367-1373. doi:10.1108/K-10-2012-0072
• Williams, A. (1997). Technology of the Archaic: Wish Images and Phantasmagoria in Wagner. Cambridge Opera Journal, 9(1), 73-87. Erişim adresi https://www.jstor.org/stable/823710
• Williams, T. I. (2015). The Classification of Involuntary Musical Imagery: The Case for Earworms. Psychomusicology: Music, Mind, and Brain, 25(1), 5-13. doi:10.1037/pmu0000082
• Zeleny, M. (2015). Autopoiesis Applies to Social Systems Only. Constructivist Foundations, 10(2), 186-189. Erişim adresi http://constructivist.info/10/2/186