“DÜŞÜNCE-SÖZ-MÜZİK” EKSENİNDE ANADOLU OZANLIĞI METİN ÖRNEKLERİNİN BATI FELSEFESİNDEKİ KARŞILIKLARI

Yıl 2022, Sayı: 20, 89 - 112, 30.06.2022

Banu Mustan Dönmez , Mehmet Sadık Doğan

https://doi.org/10.31722/ejmd.1095883

Öz

Bu çalışma, Anadolu ozanlık geleneğine ait felsefi içerikli metin öğelerinin Batı literatüründe karşılık bulduğu felsefi akımlar üzerine yapılmış bir analiz denemesidir. Çalışmanın içeriğinde hem Pir Sultan Abdal, Şah Hatayı, gibi ulu ozan olarak tabir edilen ozanların hem de Âşık Veysel Şatıroğlu, Neşet Ertaş, Muhlis Akarsu gibi yakın bir geçmişte hayatını yitiren ozanların dizelerine ait felsefi içeriklerin “stoacılık”, “monizm”, “düalizm”, “idealizm”, “rasyonalizm”, “tasavvuf”, “etik”, “Mistisizm”, yeni Platonculuk”, “diyalektik düşünce”, “nihilizm” gibi belli başlı felsefi sistemlere ve kavramlara karşılık gelen sözel ifadeleri analiz edilmiştir.
Başlangıçta söz vardı ve insan evladı ilk düşüncelerini, içinde mitler, destanlar, kutsal metinler, tragedya ve şiir dizeleri, aşk, ninni, ağıt, kahramanlık ve kutlama gibi farklı işlevlerdeki sözleri barındıran farklı müzik türleri aracılığıyla iletiyor ve aktarıyordu. Bu gerçek, yalnızca Anadolu’daki değil tüm dünyadaki müzik geleneğinin bir özelliğidir ve tüm sözlü kültürlerin müzikle ilişkili olan doğasının bir uzantısıdır. Dolayısıyla bu çalışma içinde farklı kültürlerdeki ozanlık geleneğinden beslenen müzik türlerine de değinilmiştir.
Çalışmada, Anadolu ozanlık geleneğine ait felsefi sözlerin Batı felsefesi akımlarına uyan karşılıkları incelenerek, değerler eğitiminde geleneksel müziklerin “akılda kalıcılık” ve “tinsel haz” özellikleriyle dimağda bıraktığı derin izler sayesinde oynadığı pedagojik rol, göz önüne serilmektedir. Çalışmanın sonucu ve önerileri, bu felsefi, etnomüzikolojik ve pedagojik bağlamlardan yola çıkılarak oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

1. Ozanlık, 2. Türk Yöresel Müziği, 3. Metin, 4. Batı Felsefesi, 5. Kültürel Müzikoloji, 6. Müzik Pedagojisi

Kaynakça

• Affifi, E. A. (1999). Muhyiddin İbnu’l-Arabi’de Tasavvuf Felsefesi, (Çev. Mehmet Dağ), İstanbul: Kırkambar Yayınları.
• Aristoteles (2001). Poetika, Çev. İsmail Tunalı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Artun, E. (2009). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, İstanbul: Karahan Kitabevi.
• Bolay, S. H. (1990). Felsefi Doktrinler Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çelgin, G. (1990). Eski Yunan Edebiyatı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Diken, S. (2011). Nihilizm, (Çev. Aylin Onacak), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Duygulu, M. (2014). Türk Halk Müziği Sözlüğü, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Dürüşken, Ç. (2021). Antikçağ Felsefesi, İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Eyüboğlu, İ. Z. (2017). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara: Say Yayınları.
• Fargînî, Z. (2005). Ferhenga Kurdî-Tırkî (Kürtçe-Türkçe Sözlük), İstanbul: Zend Bilim Kültür Eğitim Basın Yayın Ltd. Şti.
• Gökbel, A. (2019). Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Gökberk, M. (1990). Felsefe Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Howatson, M. C. (2013). Oxford Antikçağ Sözlüğü, (Çev. F. Ersöz), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Jwaideh, W. (1999). Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi, (Çev. İsmail Çekem, Alper Duman), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kabaağaç, S. ve Alova, E. (1995). Latince-Türkçe Sözlük, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Kaya, D. (1998). Sivas’ta Âşıklık Geleneği, (2. Baskı), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1989). Edebiyat Araştırmaları, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kranz, W. (1984). Antik Felsefe, (Çev. Suad Yakup Baydur), İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Kurt, S. (2019). Geleneksel Ermeni Müziğinde Kanun Kullanımı ve Türkiye'deki Kanun Kullanımıyla Karşılaştırılması,
• Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kurtoğlu, Z. (1992). Plotünos’un Aşk Kuramı, Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Kutsal Kitap-Eski ve Yeni Antlaşma: Tevrat-Zebur-İncil (2001), (çev. Anonim), İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• Michels, U. ve Vogel, G. (2015). Müzik Atlası, (Çev. S. Uçar), İstanbul: Alfa Yayınları.
• Nişanyan, S. (2012). Sözlerin Soyağacı, İstanbul: Everest Yayınları.
• Noyan, B. (2000). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevîlik, Ankara: Ardıç Yayınları.
• Oğuz, Ö. (1995). Azerbaycan ve Türkiye Sahasında Âşık Edebiyatının XVI. Yüzyılına Dair, Ankara: İpek Yolu Üniversitesi Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri.
• Ong, W. J. (1995). Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi, (Çev. Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis Yayınları.
• Öztuna, Y. (1990). Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öztürk, Ö. (2016), Dünya Mitolojisi, Ankara: Nika Yayınları.
• Perker, A. (2020), Epikür, İstanbul: Destek Yayınları.
• Rousseau, J. J. (2017). Melodi ve Müziksel Taklit ile ilişki İçinde Dillerin Kökeni Üstüne Deneme, (Çev. Ömer Albayrak), İstanbul: Kültür Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (1998). Türk Saz Şiiri: Türk Dünyası El Kitabı, C.III, Ankara: Türk Kültürü ve Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Spinoza (1995). Etika, (Çev. Hilmi Ziya Ülken), İstanbul: Ülken Yayınları.
• Sümbüllü, H. T. (2015). Âşıkların Telinden Sümmani Türküleri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Tatcı, M. (1998). Yunus Emre Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Thomson, G. (1988). İlk Filozoflar, (Çev. M. Doğan), İstanbul: Payel Yayınları.
• Tülek, F. (1998), Efsuncu Orpheus, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Türkmen, F. (1992). Türk Halk Edebiyatının Ermeni Kültürüne Tesiri, İzmir: Akademi Kitabevi.
• Uzun, M. (2001). Dengbejlerim, İstanbul: Gendaş Yayınları.
• Yazıcı, K. (2006). Değerler Eğitimine Genel Bir Bakış, Türk Bilimi Araştırmaları Dergisi, vol. 19, 499-522.
• Yenişehirlioğlu, Ş. (1991). Felsefe ve Diyalektik, Ankara: Alkım Yayınevi.
• Yıldırım, C. (2004). Ansiklopedik Çağdaş Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Doruk Yayınları.