Usûl Analysis of the Varsağı-s in Mecmûa-i Sâz ü Söz

Yıl 2023, Sayı: 23, 229 - 246, 31.12.2023

Kaan Baştepe

https://doi.org/10.31722/ejmd.1281186

Öz

In this study, the Varsağı-s in the manuscript named Mecmûa-i Sâz ü Söz written by Ali Ufkî were analyzed. In this study, in which the trial model was used, ten varsağı-s were examined and analyzed comparatively. For comparison, various evaluations were made based on the information in both the facsimile and the transcript of Mecmûa-i Sâz ü Söz. It has been determined that a non-cyclical measure has been made in most of the samples selected for analysis. This situation led to the question of whether these selected examples could be related to the currently used usûls. The basis of the research is based on how these non-cyclical varsağı examples can be made cyclical. At this stage, the necessity of intervening in the original text obligatory this study to be done on the trial model. Some differences were determined in the measurement of the analyzed samples, and it was suggested to use symbol of rest in order to make a regular cyclical measurement. In order to be consistent with the practice of adding rests to the original text, these rests were used only where the words ended, and in this way the measurements were completed by making them regular. It is suggested that the content of the manuscript named Mecmûa-i Sâz ü Söz, which has an important place in terms of regional Turkish music and is the first written source according to existing studies, should be re-evaluated from a different perspective.

Anahtar Kelimeler

Regional Turkish Music, Ali Ufkî, Mecmûa-i Sâz ü Söz, Varsağı, Usûl, Rhythm

MECMÛA-İ SÂZ Ü SÖZ’DEKİ VARSAĞILARIN USÛL YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

Öz

Bu çalışmada, Ali Ufkî tarafından kaleme alınan Mecmûa-i Sâz ü Söz adlı yazmada yer alan varsağıların usûlleri incelenmiştir. Deneme modelinin kullanıldığı bu araştırmada on adet varsağı ele alınmış ve karşılaştırmalı olarak çözümlenmiştir. Karşılaştırma için Mecmûa-i Sâz ü Söz’ün hem tıpkıbasımı hem de çevriyazısındaki bilgiler üzerinden yola çıkılarak çeşitli değerlendirmeler yapılmıştır. İnceleme için seçilen eserlerin çoğunluğunda döngüsel olmayan bir ölçülendirme yapıldığı tespit edilmiştir. Bu durum, ilgili eserlerin halihazırda kullanılan usûllerle ilişkili olup olamayacağı sorusunun sorulmasına neden olmuştur. Araştırmanın temeli, döngüsel olmayan bu varsağı örneklerinin döngüsel bir hale nasıl getirilebileceği üzerine kurulmuştur. Bu aşamada orijinal metne müdahalede bulunma zorunluluğunun ortaya çıkması ise bu çalışmanın deneme modeli üzerinden yapılmasını zorunlu kılmıştır. İncelenen eserlerin ölçülendirilmelerinde bazı farklılıklar tespit edilmiş ve düzenli döngüsel bir ölçülendirme yapılabilmesi için sus işareti kullanılması önerilmiştir. Orijinal metne sus işareti ekleme uygulamasının tutarlı olması için sadece sözlerin bittiği yerde bu işaretler kullanılmış ve bu sayede ölçüler düzenli hale getirilerek tamamlanmıştır. Yöresel Türk müziği açısından önemli bir yeri olan ve mevcut çalışmalara göre ilk yazılı kaynak olan Mecmûa-i Sâz ü Söz adlı yazmanın içeriğinin farklı bir bakışla yeniden değerlendirilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yöresel Türk Müziği, Ali Ufkî, Mecmûa-i Sâz ü Söz, Varsağı, Usûl, Ritim

Kaynakça

• Ármin, W. (1914). A Magyarság Bölcsőjénél A Magyar—Török Rokonság Kezdete És Fejlődése, Budapeşte: Az Athenaeum Yayınları.
• Baştepe, K. (2022). Türk müziği usûl incelemeleri için bir yöntem önerisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Behar, C. (1990). Ali Ufkî ve Mezmurlar, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Behar, C. (2005). Musıkiden Müziğe – Osmanlı/Türk Müziği: Gelenek ve Modernlik, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Behar, C. (2016). Saklı Mecmua: Ali Ufkî’nin Bibliothèque Nationale de France’taki [Turc 292] Yazması, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Cevher, M. H. (1995). Ali ufkî bey ve hâzâ mecmû’a-i sâz ü söz (transkripsiyon, inceleme). (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Cevher, M. H. (2003). Ali Ufkî Bey ve Hâzâ Mecmu’a-i Sâz ü Söz (Çeviriyazım-İnceleme), İzmir: Meta Basım.
• Dilçin, C. (2013). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Duygulu, M. (2014). Türk Halk Müziği Sözlüğü, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Elçin, Ş. (1976). Ali Ufkî Hayatı, Eserleri ve Mecmûa-i Sâz ü Söz Tıpkıbasım, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Gökbel, A. (1998). Varsak Türkmenleri’nde Yer-Su İnancının İzleri. İçinde Dinler Tarihi Araştırmaları-I Sempozyum: 08-09 Kasım 1996 Ankara, Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları.
• Gökbel, A. (2007). Anadolu’da Varsak Türkmenleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Karasar, N. (2017). Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar İlkeler Teknikler, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.
• Kürkçüoğlu K. E. (1994). Tâhir’ül Mevlevî: Edebiyat Lügatı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Olgun, T. (1936). Edebiyat Lügatı, İstanbul: Âsâr-ı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı.
• Onay, A. T. (1996). Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i, (C. Kurnaz, Haz.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özkan, İ. H. (2011). Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri: Kudüm Velveleleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Öztuna, Y. (2000). Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Sakaoğlu, S. (2002). Varsağı mı Sekizli Koşma mı?, Uluslararası Türk Dünyası Halk Edebiyatı Kurultayı Bildirileri 26-28 Mayıs 2000, Ankara, s. 640.
• Sarısözen, M. (1962). Türk Halk Musikisi Usulleri, Ankara: Resimli Posta Matbaası Ltd. Şti.
• Terzi, C. (2015). Türk Halk Müziğinde Metrik Yapı: Nota Örnekleriyle Ölçüler ve Düzüm Sistematiği, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Yayınları.
• Tura, Y. (2001). Kitâbu ‘İlmi’l-Mûsîkî ‘Alâ Vechi’l-Hurûfât: Mûsikîyi Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı, 1. Cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ufkî, A. (2013). Saray-ı Enderun: Topkapı Sarayı’nda Yaşam (T. Noyan, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Ufkî, A. (t.y.). Turc 292, Bibliothèque Nationale de France, Manuscrits Orientaux.
• Uslu, R. (2019). Ali Ufki’nin hayatı ve eserleri. F. Göher Vural, T. Vural (Ed.), Türk Mûsikîsi Atlası içinde (299-304. ss.) Ankara: Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yayınları.