Multilayered Resonance: Re-imaginations of the history of Âşıklık [Minstrelsy]

Yıl 2024, Sayı: 24, 1 - 18, 30.06.2024

Faruk Çalışkan

https://doi.org/10.31722/ejmd.1469482

Öz

This article critically examines the historiography of the Turkish âşıklık [minstrelsy] tradition by assessing the agency and histories of âşıks [minstrels] through various ontologies to challenge the classifications and generalizations imposed by narrators in the recounting of mainstream âşık history. Specifically, Mehmed Fuad Köprülü’s (1890-1966) seminal research on âşıks and their tradition remains a guiding reference in shaping the overall historical narrative and subsequent academic studies. Traces of Köprülü’s canon are still present in contemporary research publications, which allows presuppositions regarding both âşıks and their tradition to persist in the national narrative of âşık history. To understand these multilayered circumstances, I use Actor-Network Theory [ANT] to shed light on the processes by which Köprülü’s canon is actively transmitted and reconciled within contemporary research networks, and I investigate the presuppositions held about âşıks and their tradition. Through a meticulous analysis of translations that contain assemblages of âşıks (human entities), objects (non-human entities), and discourses (non-corporeal entities), this article proposes a more inclusive past as a perspective, diverging from an exclusive historical narrative through ANTi-History. Moreover, it conducts an emancipatory ontological inquiry, critiquing the historiography of âşıks by tracing the paths of human actors across a broad spectrum that includes both non-humans and non-corporeal entities.

Anahtar Kelimeler

âşık [Minstrel], Âşıklık, ANTi-History, ANT, minstrelsy, historiography

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK, İTÜ BAP Division

Teşekkür

Thanks to Simone Salmon for language editing and my advisor Prof. Karahasanoğlu for her support.

Çok Katmanlı Rezonans: Âşıklık Tarihinde Yeniden Tahayyüller

Öz

Bu makale, Türk âşıklık geleneğinin tarihçiliğini Türk âşıklarının etki alanlarını ve tarihlerini çeşitli ontolojiler aracılığıyla değerlendirerek, ana akım âşık tarihini anlatan araştırmacılardan kaynaklanan sınıflandırmaları ve genellemeleri sorgulamak amacıyla eleştirel olarak inceler. Özellikle, Mehmed Fuad Köprülü'nün (1890-1966) âşıklar ve gelenekleri üzerine önemli araştırmaları, genel tarih anlatısını şekillendirmede ve sonraki akademik çalışmalarda yol gösterici bir referans olarak varlığını sürdürmektedir. Köprülü'nün kanonunun izleri hala günümüzdeki araştırma yayınlarında mevcuttur, bu da âşıklar ve gelenekleri hakkındaki ön kabullerin ulusal âşık tarihi anlatısında varlığını sürdürmesine olanak tanımaktadır. Makalede bu çok katmanlı koşulları anlamak için, Köprülü'nün kanonunun çağdaş araştırma ağlarında nasıl aktif bir şekilde iletilip uzlaştırıldığına ışık tutmak için Aktör-Ağ Kuramı [ANT] kullanılmaktadır ve âşıklar ve gelenekleri hakkında yapılan ön kabuller kritik edilmektedir. Âşıkların (insani varlıklar), nesnelerin (insan olmayan varlıklar) ve söylemlerin (bedensel olmayan varlıklar) bir araya getirildiği çevirilerin titiz bir analizi aracılığıyla, bu makale, ANTi-Tarih yoluyla dışlayıcı bir tarihsel anlatısına mesafe alarak, daha kapsayıcı bir geçmişi bir persptektif olarak önerir. Ayrıca hem insan olmayan hem de bedensel olmayan varlıkları içeren geniş bir spektrumda bu kanona etkisi olan aktörlerin izlerini takip ederek âşıkların tarih yazımını eleştiren özgürleştirici bir ontolojik soruşturma yürütmektedir.

Anahtar Kelimeler

Âşık, Âşıklık geleneği, ANTi-Tarih, Aktör-Ağ Teori (ANT), Tarihyazımı

Kaynakça

• Arendth, H. (2012). Geçmiş ile gelecek arasında siyasi düşünce okulu altı deneme. (Trans.) Bahadır Sina Şener, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Asılsoy, A. (2017). ‘’Fuad Köprülü’nün Tarih Anlayışı ve Metodu’’, Vefatının 50. Yılında Mehmed Fuad Köprülü, Fehameddin Başar (Eds), (pp.32-106). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Atay, T. (2004), “Gelenekçilikle Karşı-Gelenekçiliğin Gelgitinde Türk ‘Gelenekçi’ Muhafazakârlığı”, In Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt: V, Muhafazakârlık (Ed. Ahmet Çiğdem), İletişim Yayınları: İstanbul.
• Ayas, G. (2018). Müziği boğan gürültü. İstanbul: İthaki Yayınları. Baiocchi, G, Graizbord, D, & Rodríguez-Muñiz, M. (2013). ‘’Actor-Network Theory and the ethnographic imagination: An exercise in translation’’. Qualitative Sociology, 36(4): 323-341. https://doi.org/10.1007/s11133-013-9261-9
• Başgöz, İ. (1968). İzahlı Türk halk müziği antolojisi. Ararat Yayınevi: İstanbul
• Bhabha, Homi, K. (1990). Nation and Narration. London: Routledge.
• Birkalan-Gedik, H. (2018). "The Role of Female Minstrels in the Transmission of Alevi Ritual Knowledge: Two Female Âşıks from Kısas-Urfa, Turkey." Transmission Processes of Religious Knowledge and Ritual Practice in Alevism Between Innovation and Reconstruction. Eds. Johannes Zimmermann, Janina Karolewski and Robert Langer: pp. 189-228. Berlin: Peter Lang.
• Boratav, Pertev N. (2000). İzahlı Halk Şiiri Antolojisi. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Can, H. (2009). ‘’19. Yüzyıl Türk Saz Şiirinde Muhteva’’. Graduate. Thesis. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Isparta.
• DeWeese, D, et al. (2006). ‘’Foreword’’, In Early Mystics in Turkish Literature. (G. Leiser, & R. Dankoff, Trans.; 1st ed.). London: Routledge.
• Dizdaroğlu, H. (1979). ‘’Halk Şiiri, Saz Şiiri’’. Türk Halk Bilim Araştırmaları Yıllığı. pp: s.59-72, Ankara: Ankara Üniversitesi Basım Evi.
• Dressler, M. (2013). Writing religion: the making of Turkish Alevi Islam. USA: Oxford University Press.
• Durepos, G. A.T. (2009). ‘’ ANTi-History: Toward an Historiographical Approach to (Re)assembling Knowledge of the Past’’ Phd. Dissertation. Saint Mary’s University, Halifax: Canada.
• Durepos, G. A., & Mills, A. J. (2012). Anti-history: theorizing the past, history, and historiography in management and organization studies. USA: IAP.
• Durepos, G, A J. Mills. (2012). "Actor-network theory, ANTi-history and critical organizational historiography." Organization 19(6): 703-721.
• Dwiartama, A., & Rosin, C. (2014). Exploring agency beyond humans: the compatibility of Actor-Network Theory (ANT) and resilience thinking. Ecology and Society, 19(3). http://www.jstor.org/stable/26269633
• Eren, Hasan. (1952). Türk saz şairleri hakkında aras̥tırmalar 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Eren, Hasan. (1973). “Türk saz şairleri Üsküdarî”. Türkoloji Dergisi (5)1: n.n.
• Güneş, Hasan. A. (2015). ‘’Harvard Üniversitesi Houghton Ktp. Ms Turk 59 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuası’’. Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(6):155-168.
• Hartt, C. M. (2013). ‘’The non-corporeal actant as a link between actor-network theory and critical sensemaking: A case study of Air Canada’’ Phd. Dissertation, Saint Mary’s University, Halifax: Canada.
• Jenkins, Keith. (2005). On'What is history?': from Carr and Elton to Rorty and White. USA: Routledge.
• Jones, O. (2009). Nature-Culture. In R. Kitchen&N. Thrift (Eds.), International Encyclopedia of Human Geography, Elsevier: 309-323.
• Kafadar, C. (2010). Kim var imiş biz burada yoğ iken. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kalpaklı, M. (2013). “Itri Döneminde Osmanlı’da Şiir”, Itri ve Dönemine Disiplinlerarası Bakışlar, (Eds.) Gönül Paçacı. pp:19-22. İstanbul: İKSV Publications.
• Kaptan, Z., & Yurduşen, Y. (2014). Âşık Edebiyatı Halk Şiirinin Tarihsel Gelişim Süreci. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 4(8): 195-212.
• Karaalioğlu, Seyit, K. (1973). Türk edebiyatı tarihi, Başlangıçtan Tanzimata, İstanbul: İnkılâp ve Aka Yayınları.
• Kaya, D. (2003). Başlangıçtan günümüze âşık edebiyatı. Âşık Edebiyatına Giriş. Bişkek: Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, 3-8.
• Köprülü, M. Fuad. (1930)."XVII." Asır saz şairlerinden Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman hikâyesi. İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Köprülü, Mehmed F. (1930). XVI. asır sonuna kadar Türk saz şairleri. İstanbul: Milli Kültür Yayınları.
• Köprülü, Mehmed. F. (1962). Türk Saz Şairleri 1: Türk Edebiyatında Âşık Tarzının Menşei ve Tekamülü-XVI. ve XVII. Asır Saz Şairleri, Ankara: Milli Kültür Yayınları.
• Köprülü, Orhan. F. (1976). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Köprülü, Orhan F. (1987). Fuad Köprülü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Köprülü, Mehmed, F. (1999). Edebiyat araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Köprülü, M. Fuad. (2004 [1962]). Türk saz şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köprülü, Mehmed F. (2018). Edebiyat araştırmaları I. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Latour, B. (1996). ‘’ On Actor-Network Theory: A Few Clarifications’’. Soziale Welt 47, no. 4: 369–81. Retrieved from JSTOR.
• Latour, B. (2005). Reassembling the social: an introduction to actor-network-theory. Oxford: Oxford University Press.
• Luo, W. (2020). Translation as Actor-Networking: Actors, Agencies, and Networks in the Making of Arthur Waley’s English Translation of the Chinese 'Journey to the West' (1st ed.). NewYork: Routledge.
• Mills, Albert. J., & Durepos, Gabrielle. (2010). ANTi-history. In A. J. Mills , G. Durepos , & E. Wiebe (Eds.), Sage encyclopedia of case study research, Vol. 1: 26–29. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Mol, A. (1999) ‘’Ontological politics. A word and some questions’’. The sociological review, 47.1_suppl: 74-89.
• Ocak, Ahmet, Y. (2016). “Post Mortem” Eleştirilerin Odağında “Kült” Bir Tarihçi: Fuat Köprülü." Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 2(4):1-17 .
• Özdemir, F. (1930). ‘’Fuat Köprülü` nün Türk saz şairleri üzerindeki çalışmaları ve değerlendirilmesi’’ Phd. Dissertation. Fırat University, Şanlıurfa: Turkey.
• Öztelli, C. (1965). ‘’Yunusun Soyu Sopu’’, Türk Dili 169: 26-29. Retrieved from https://isamveri.org/pdfdrg/D00127/1965_169/1965_169_OZTELLIC.pdf
• Öztürk, İ, H. (2011). ‘’Bilimsel (Modern) Tarihten Parçalanmış (Postmodern) Tarihe’’ Tarih Nasıl Yazılır?Tarihyazımı için Çağdaş Bir Metodoloji, Ed. Ahmet Ş.: 39-66. İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Öztürkmen, A. (2020). Folklore in the Time of Young Turks: Situating a New Discipline in Nineteenth Century Ottoman Thought. Western Folklore, 79(2/3):139–178. Retrieved from JSTORE.
• Price, Shelley, T., Hartt, C M., Yue, Anthony, R., Pohlkamp, Gretchen, G. (2017). We the Inuit: Fluid Notions of Age and Non-corporeal Actants. In: Aaltio, I., Mills, A., Mills, J. (eds) Ageing, Organisations and Management: Constructive Discourses and Critical Perspectives, pp:19-40. Palgrave Macmillan, Cham.
• Sakaoğlu, S. (1992). “Bayburtlu Zihni’nin Türk Şiiri İçindeki Yeri”. Türk Halk Kültürü Araştırmaları içinde. s:93-100. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sayes, E. (2014). ‘’Actor–Network Theory and methodology: Just what does it mean to say that nonhumans have agency?’’ Social Studies of Science, 44(1), 134–149. https://doi.org/10.1177/0306312713511867
• Şenel, S. (1991). “Aşık Musikisi” TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi. org.tr/asik-musikisi, Retrieved from TDV Encyclopedia
• Sennet, R. (2019). Zanaatkar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Shils, E. (2003), “Gelenek”, (Çev.) Hüsamettin Arslan, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, 7(25): 101-135, Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Tureta, C, A., Bruno. L., & Clegg, S. (2021). Controversies as method for ANTi-history: An inquiry into public administration practices. Organization, 28(6):1018–1035. https://doi.org/10.1177/13505084211015375
• Van Oyen, A. (2015). Actor-Network Theory’s Take on Archaeological Types: Becoming, Material Agency and Historical Explanation. Cambridge Archaeological Journal, 25(1), 63–78. doi:10.1017/S0959774314000705
• Vural, M. (2003), “Gelenek ve Dinlerin Aşkın Birliği”, Doğu Batı Yayınları, Doğu-Batı Düşünce Dergisi (Modernliğin Gölgesinde Gelenek), 7(25):161-179.