TÜRKİYE’DE İCRA EDİLEN YAYLI HALK ÇALGILARI

Yıl 2024, Sayı: 25, 79 - 98, 31.12.2024

Özgür Çelik

https://doi.org/10.31722/ejmd.1519137

Öz

Yaylı halk çalgıları, müzik pratiklerinin en önemli seslendirme araçlarındandır. Bu çalgılar, tıpkı diğer çalgılar gibi icra edildiği toplumun müzik kültürüne uygun bir şekilde gerek şekil ve yapı özellikleri bakımından gerekse de icra bağlamında dönüşerek ve de değişerek günümüze kadar ulaşmıştır. İnsanın en önemli gereksinimlerinden biri olan müzik yapma ihtiyacı doğrultusunda değişen ve gelişen bu çalgılar, taşındıkları yeni bölgelerde yeni anlamlar kazanarak yeni icra ortamları bulmuştur. Türkiye sahası, kendi kültürel kimliğini yansıtan yaylı halk çalgıları bağlamında oldukça zengin bir bölgedir. Öyle ki her bölgenin ve de her yörenin müzik unsurlarında ve müzik pratiklerinde yaylı halk çalgısına rastlamak mümkündür. Bu bağlamda bu makalede, günümüzde Türkiye’de icra edilen yaylı halk çalgılarından; Kastamonu kemanesi, ıklık, hegit, tırnak kemane, bas kemane, Karadeniz kemençesi, kemençe (Batman, Mardin ve Siirt bölgelerinde icra edilen kemençe), keman ve kabak kemane çalgılarının şekil ve yapı özellikleri yanında, icralarını da merkeze alarak değerlendirmeler yapılacaktır. Bu bilgiler ışığında karşılaştırma yöntemiyle Türk dünyasında icra edilen yaylı halk çalgıları arasındaki şekil, yapı ve de icra özellikleri bakımından ortak özellikleri tespit edilecek ve de Türk dünyası yaylı halk çalgı tiplerinin Türkiye sahasında icra edilen yaylı halk çalgılarının birbirlerine olan etkileri ortaya koyularak bir sonuca ulaşılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

yaylı halk çalgıları, kabak kemane, kemençe, ıklık, hegit, tırnak kemane, bas kemane, keman

Bowed String Folk Instruments Performed In Turkey

Öz

Bowed string folk instruments are one of the most important vocal tools of musical practices. Bowed string folk instruments, just like other instruments, have survived to this day by transforming and changing both in terms of shape and structure features and in the context of performance, in accordance with the musical culture of the society in which they are performed. These instruments, which change and develop in line with the need to make music, which is one of the most important needs of man, have gained new meanings and found new performance environments in the new regions they moved to. Turkey is a very rich region in terms of bowed string folk instruments that reflect its own cultural identity. So much so that it is possible to encounter bowed string folk instruments in the musical elements and musical practices of every region and region. In this context, in this article, bowed string folk instruments performed in Turkey today are; Evaluations will be made by focusing on the shape and structure of the instruments Kastamonu kemane, ıklık, hegit, tırnak kemane, bass kemane, Karadeniz kemenche, kemenche (kemenche performed in Batman, Mardin and Siirt regions), violin and kabak kemane, as well as their performances. In the light of this information, common features of the bowed string folk instruments performed in the Turkish world in terms of shape, structure and performance characteristics will be determined by the comparison method, and a conclusion will be tried to be reached by revealing the effects of the bowed string folk instrument types of the Turkish world on each other and the bowed string folk instruments performed in Turkey.

Anahtar Kelimeler

kabak kemane,, ıklık, hegit, kemane, bowed string folk isntruments, violin, kemenche

Kaynakça

• Aksoy, B. (2003). Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musiki. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Akyol, A. (2024). Bas Kemane ve İcrası. Ö. Çelik, M. Duranlı (Ed). 1. Uluslararası Türk Dünyası Halk Çalgıları Sempozyumu: Yaylı Çalgılar Bildirileri içinde (63-65. ss.). İzmir. (https://konservatuvar.ege.edu.tr/files/konservatuvar/icerik/Bildiriler.pdf)
• Çakmakoğlu, B. (2017). Kastamonu Yöresi Geleneksel Müzik Pratiklerinde Kemâne. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel Bilimler Anabilim Dalı Duyusal Tasarım Doktora Programı, İzmir.
• Çelik, Ö. (2017). “Kitle İletişim Araçları Sayesinde Yerelden Ulusala Taşınan Bir Çalgı: Kabak Kemane”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 17/1 Yaz 2017, s. 155-166.
• Çelik, Ö. (2018). Batı Anadolu’da Kabak Kemane ve İcra Geleneği. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı, İzmir.
• Duman, M. (2004). Kemençemin Telleri. İstanbul: Trabzon Araştırmaları Merkezi Vakfı yay.
• Ekici, M., Çelik, Ö. (2009). “Bir Kabak Kemane Yapım Ustası. Halil Çelik”, Halk Müziği Çalgıları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Motif Vakfı Yayınları No:8, ss. 232-240.
• Erkan, S. (1996). Kırım ve Kafkasya Göçleri. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yay.
• Gazimihal, M. R. (1958) . Asya ve Anadolu Kaynaklarında Iklığ. Ankara: Ses ve Tel Birliği Yay.
• Kafesoğlu, İ. (2014). Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar. Ankara: Ötüken Yay.
• Kâşgarlı, M. (2005). Dîvânu Lugâti’t-Turk (Çev. Seçkin Erdi, Serap Tuğba Yurtsever). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kırzıoğlu, F. (1992). Yukarı Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Lord, A. B. (1995). “Orta-Asya ve Balkan Destanları Arasındaki İlişkiler” (Çev. Metin Ekici), Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri, Ankara: AKM yay., ss. 273-308.
• Önür, U. (2024). Iklık ve İcrası. . Ö. Çelik, M. Duranlı (Ed). 1. Uluslararası Türk Dünyası Halk Çalgıları Sempozyumu: Yaylı Çalgılar Bildirileri içinde (78-82. ss.). İzmir. (https://konservatuvar.ege.edu.tr/files/konservatuvar/icerik/Bildiriler.pdf)
• Parlak, E. (2000). Türkiye’de El ile (şelpe) Bağlama Çalma Geleneği ve Çalış Teknikleri. Ankara: KTB Yay.
• Reinhard, K.-U. (2007). Türkiye’nin Müziği Cilt II Halk Müziği (Çev. Sinemis Sun). Ankara: Sun Yayınevi.
• Salman, B. (2024). Hegit, Tırnak Kemane ve İcrası. . Ö. Çelik, M. Duranlı (Ed). 1. Uluslararası Türk Dünyası Halk Çalgıları Sempozyumu: Yaylı Çalgılar Bildirileri içinde (63-65. ss.). İzmir. (https://konservatuvar.ege.edu.tr/files/konservatuvar/icerik/Bildiriler.pdf)
• TDK (1974). Türkiye’de Halk Ağzında Derleme Sözlüğü VII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Vertkov, K. vd. (1963). Atlas Muzıkalnıh Instrumentov Narodov. SSSR. Moskova.
• Yalgın, R. (1940). Cenupta Türkmen Çalgıları. Adana: Seyhan Basımevi.
• Yönetken, H. B. (2006). Derleme Notları I. Kitap. Ankara: Sun Yayınevi.
• Keklik, K. (2024, Eylül 2). Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı, İzmir.