A Musical Jewel in the 19th Century: Şakir Ağa and His Composition

Yıl 2025, Sayı: 26, 387 - 398, 30.06.2025

Emre Üstgül

https://doi.org/10.31722/ejmd.1658928

Öz

In the 18th and 19th centuries, when innovative movements were intense in the Ottoman Empire, traditional Turkish classical music experienced its golden age. One of the important musicians who grew up in this period was Şakir Ağa, who received training at Enderun and rose to the rank of chief muezzin. Şakir Ağa, who also took lessons from his contemporary Hammamızdade İsmail Dede Efendi, has fifty-three works registered in the TRT Türk classical music repertoire. In the article, the documentary scanning method was used while examining the section on Şakir Ağa’s life, and a chronological approach was adopted. Sometimes, the discussion method was also used while explaining the sources that provided contradictory information. The fact that Hızır İlyas Ağa, the author of Letâif-i Vekâyi-i Enderûnniye, which is an important historical source in terms of telling the story of the palace life of the period and the life of Enderun, lived in the same period as Şakir Ağa is the primary source used when explaining the composer’s life. In the article, while creating the life section of Şakir Ağa, the mentioned work was examined in chronological order and an intertextual approach was exhibited with other sources. In the second part of the study, Şakir Ağa's works were explained in the context of genre, makam and usul parameters, statistical data were interpreted and given meaning. In this process, traces of Şakir Ağa's composing behaviors were sought, and his dominant and diversifying tendencies were determined. In addition, the event, which was narrated by members of Turkish classical music and known as the "Ferahnak event" and can be defined as a musical competition in a sense, was analyzed in the context of motivation.

Anahtar Kelimeler

Şakir Ağa , Enderun , Composing Behaviors , the Maqam Ferahnak , Motivation

19. YÜZYILDA BİR MUSİKİ CEVHERİ: ŞAKİR AĞA VE BESTECİLİĞİ

Öz

Osmanlı Devleti’nde yenilikçi hareketlerin yoğun olarak yaşandığı 18. ve 19. yüzyıllarda, geleneksel Türk sanat müziği altın çağını yaşamıştır. Bu dönemde yetişen önemli müzik insanlarından birisi, Enderun’da eğitim alarak müezzinbaşılığa kadar yükselmiş olan Şakir Ağa’dır. Çağdaşı Hammamızade İsmail Dede Efendi’den de dersler alan Şakir Ağa’nın, TRT Türk sanat müziği repertuvarına kayıtlı elli üç eseri bulunur. Makalede Şakir Ağa’nın hayatı bölümü incelenirken belgesel tarama yöntemi kullanılmış, kronolojik bir yaklaşım benimsenmiştir. Kimi zaman çelişkili bilgiler veren kaynaklar açıklanırken tartışma yöntemine de başvurulmuştur. Dönemin saray yaşantısını ve Enderun hayatını anlatması bakımından önemli bir tarihsel kaynak olan Letâif-i Vekâyi-i Enderûnniye’nin yazarı Hızır İlyas Ağa’nın Şakir Ağa ile aynı dönemde yaşaması, bestecinin hayatını açıklarken başvurulan birincil kaynaktır. Makalede Şakir Ağa’nın hayatı kısmı oluşturulurken, kronolojik sıralamayla adı geçen eser incelenmiş ve diğer kaynaklar ile metinlerarası bir yaklaşım sergilenmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde Şakir Ağa’nın eserleri tür, makam ve usul parametreleri bağlamında açıklanmış, istatistiksel veriler yorumlanarak anlamlandırılmıştır. Bu süreçte Şakir Ağa’nın besteleme davranışlarının izleri aranmış, baskın ve çeşitlendirici yönelimleri tespit edilmiştir. Ayrıca, Türk sanat müziği mensupları tarafından anlatıla gelen ve “Ferahnak olayı” olarak bilinen bir anlamda müzikal rekabet olarak tanımlanabilecek olayın motivasyon bağlamında çözümlemesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şakir Ağa , Enderun , Besteleme Davranışları , Ferahnak Olayı , Motivasyon

Kaynakça

• Ağa, H. İ. (1987). Tarih-i Enderun-Letaif-i Enderun(1812-1830). (C. Kayra, Çev.) İstanbul: Güneş Yayınları A.Ş.
• Ağa, H. İ. (2016). Osmanlı Sarayında Gündelik Hayat-Letâif-i Vekâyi'-i Enderûniyye. (A. Ş. Çoruk, Dü.) İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Aksüt, S. (1993). Türk Musikisinin 100 Bestekârı. İstanbul: İnkılâp Kitapevi.
• Beydilli, K. (2020). TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 31, s. 283-285). içinde Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi.
• Dıvrak, U. (2021). XVII. Yüzyılda Elit Bir Ağa: Hazine Kethüdası Ali Ağa ve Serveti. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi(53), 71-91.
• İnal, İ. M. (1958). Hoş Sadâ. İstanbul: Maarif Basımevi.
• İpşirli, M. (2017). Enderun. T. D. Vakfı içinde, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (s. 185-187). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi.
• Kanar, M. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayıncılık.
• Karasar, N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kaya, O. (2022). Müzikte Statü ve Profesyonellik Ekseninde Perküsyonculuk: Hamdi Akatay Örneği. Türk Müziği Anabilim Dalı Yayımlanmış Doktora Tezi. İzmir: T.C. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kolukırık, K. (2019). Türk Müzik Tarihinde Dârü'l-Elhân ve Dârü'l-Elhân Mecmuası. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Mert, T. (2011). Mehmed Şâkir Efendi/Şâkir Ağa Sermüezzin, Kereste Nâzırı ve Su Nâzırı (1779-31.03.1837). E. N. İşli içinde, Yücel Dağlı Anısına (s. 440-455). İstanbul: Turkuaz Yayınları.
• Ongan, E. (1948, Ocak 1). Ebedileşen Dehalarımız Şakir Ağa. Türk Musikisi Dergisi, 1(3), s. 1-20.
• Özcan, A. (2020). Biniş. TDV İslam Ansiklopedisi (s. 184-185). içinde Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi.
• Özcan, N. (2010). Şakir Ağa. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 38, s. 307). içinde İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• Özcan, N. (2020). Hünkâr Müezzini. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 18, s. 491). içinde Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi.
• Öztuna, Y. (1990). Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi (Cilt II). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Sayan, E. (1998). Dede Efendi, Şakir Ağa ve Ferahnak Olayı. Balıkesir 1. Türk Müziği Sempozyumu, (s. 159-166). Balıkesir.
• Tanrıkorur, C. (2016). Osmanlı dönemi Türk mûsikîsi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tura, Y. (2017). Türk Mûsıkîsinin Mes'eleleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Tutu, S. B. (2017). Bir Besteci Üç Kent: Tanburi Ali Efendi. Ege Üniversitesi Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi, 85-92.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi (Cilt 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Üstgül, E. (2024). Geleneksel Türk Sanat Müziğine Adanmış Kısa Bir Ömür: Şevki Bey ve Uşşak Makamındaki Eserleri. 6. International Black Sea Modern Scientific Research Congress Abstract Book (s. 358). Trabzon: IKSAD Publications.
• Üstgül, E. (2024). Türk Sanat Müziği Geleneğinde Yaratma Süreçlerinin Dayandığı Motivasyonlar Üzerine Bir Değerlendirme. İ. Ersoy içinde, Müziğin Peşinde Yedi Düşünce (Araştırma Yazıları) (s. 117-133). Ankara: Akademisyen Kitabevi.