AFET DÖNEMİNDE MEDYADA ÖZDENETİM VE ÖZDENETİM UYGULAMALARI

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 175 - 197, 07.09.2023

Ayşe Gül Bolat

Öz

Gazetecilik, ortaya çıktıktan kısa bir süre sonra kontrol edilmesi gereken bir alan olmaya başlamıştır. Zaman zaman etik ihlaller olmuş; bu ihlaller bazı toplumsal, siyasi, ekonomik sorunlara yol açmış ve bu sorunlar farklı meselelere de neden olmuştur. Bu tür sorunların önüne geçmek için basın dışardan müdahale ile denetlenmeye başlamış, yasalara bağlı olarak denetlenen basın, bazı kısıtlamalara maruz kaldığı için görevini yerine getirememeye başlamıştır. Denetim uygulamaları sadece basın görevini yapamamakla kalmayıp basın çalışanlarını da bazı yaptırımlarla karşı karşıya bırakmış ve mesleğin itibarını kaybetmesi gibi sorunları da beraberinde getirmiştir. Basın tüm bunların önüne geçebilmek için dışarıdan müdahale yerine, mesleğin içerisinde oluşturulan bir mekanizmaya ihtiyaç duymuştur. Kendi kendini denetleme mekanizması olarak ortaya çıkan özdenetim uygulanmaya başlanmıştır. Uzun zaman önce özdenetim adına çalışmalar başlamış, başarı elde etmiş olsa da bu uzun soluklu olmamıştır. Gönüllülük esasına dayanması ve özdenetim adı altındaki yaptırımların etkili olmaması nedeniyle bir süre sonra başarısızlıkla sonuçlanan bir girişim olarak kalmıştır. Daha sonra özdenetim uygulamalarını daha etkin bir şekilde geliştirmek için çalışmalar yapmaya devam edilmiştir.
Dünyada ve ülkemizde birçok doğal afet meydana gelmekte ve bu afetleri kamuoyu yakından takip etmektedir. Bu nedenle de yaşanan bu afetler medya için haber değeri yüksek olaylar olmaktadır. Medya çalışanlarının afet haberlerini aktarırken hassasiyet göstermeleri bir hayli önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı medya özdenetim uygulamalarının ve afet haberciliğinde medyada özdenetiminin önemini vurgulamaktır. Çalışmada, özdenetim uygulamalarının başlangıcı ve uygulamalar için atılan adımlar ile özdenetim sistemleri ve Ombudsmanlık kavramı incelenecek son olarak da afet döneminde medya özdenetimine yer verilecektir. Çalışmanın yöntemi olarak nitel araştırma yönteminden literatür taraması kullanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Özdenetim, Ombudsmanlık, Afet Haberciliği, Medya

Kaynakça

• Arvas, İ. S. (2014). Türk Basınında Etik ve Özdenetim. Beta Yayıncılık, İstanbul.
• Arvas, İ.S. (2018). Türk Basınındaki Özdenetim Arayışlarına Tarihsel Bir Bakış. Editör: Suat Gezgin, Medya ve İletişime Diyalektik Bir Bakış, Eğitim Yayınevi, Konya.
• Aşkan, H. (2018). Türk Basınında Okur Temsilcisi Köşeleri Üzerine Bir Araştırma. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İNİF E-Dergi), 3 (1), 244-267.
• Avşar, Z. (2014). Özdenetim, Sosyal Sorumluluk ve Medyada Ombudsmanlık Uygulamaları. Ombudsman Akademik, (1), 59-68.
• Ayten, A. (2013). Bir Özdenetim Aracı Medya Etik Konseyi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. Istanbul University Faculty of Communication Journal, 0 (44), 1-17.
• Bakar, H. Ve Altay, R. (2020). Medyada Özdenetim: Hürriyet ve Sabah Gazetesi Okur Temsilcilerinin Köşe Yazılarına Yönelik İçerik Çözümlemesi, Editör: Suat Gezgin, Hasan Çiftçi, Dijital Çağda Değişen Gazete ve Gazetecilik, Ankara: İksad Yayınevi.
• Girgin, A. (2006). Yazılı İletişimde Meslek İlkeleri ve Basın Konseyi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 0 (27), 47-62.
• Gül, M. (2013). Basın-Yayın Organlarındaki Özdenetim Uygulamalarının Habercilik Üzerindeki Etkilerine Eleştirel Bir Bakış. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 2 (5), 147-162.
• Kaya, İ. (2020). “Gazetecilik Alanında Etik Tartışmalar ve Ombudsmanlık: Türkiye Örneği” Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Koç Algül, S. (2013). Türkiye’de Risk Toplumu Süreci. Ş. Çağlar (Ed.). Şövalyelik mesleği gazeteciliğin uzmanlık alanları (s. 317-344). Konya & Literatürk.
• Koç Akgül, S. (2017). Olağanüstü Durumlar, İletişim ve Habercilik Yaklaşımları. TRT Akademi, 2 (3), 6-47.
• Kösedağ, M. S. (2018). “Yazılı Basında Özdenetim Sorunu ve Basın İlan Kurumu’nun Denetim İşlevinin Basın Özgürlüğü Açısından Değerlendirilmesi” Turkish Studies, Volume (13) 10, 497-513.
• Kütükoğlu, E. (2021). Afet Gazeteciliğine Gündem Belirme Kuramı ve İzmir Depremi Haberlerinden Bakış. Uluslararası Medya ve İletişim Araştırmaları Hakemli Dergisi, 4 (2), 211-233.
• Özçelik, Z. (2019). Yerel Gazetelerde Okur Temsilciliği Uygulamaları: Sakarya Yerel Gazeteler Örneği. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler ve Reklamcılık Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
• Özdemir, S. (2006). Türk Medyasındaki Gazetecilerin Medya Etiğine Yaklaşımları: İstanbul Örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Elâzığ.
• Özgen, M. (2006). Gazetecinin Etik Kimliği. Set-Systems, İstanbul.
• Özgen, M. (2012). “Basının Kendi Kendini Denetimi (Basında Otokontrol)”. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 0 (6), 61-73.
• Soydan, E. & Alpaslan, N. (2014). Medyanın Doğal Afetlerdeki İşlevi. İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, (7), 53-64.
• Sönmezer, Z. (2022) Yeni Medyaya Eleştirel Yaklaşımlar: İletişimin Ekonomi Politiği, Editör: Ferihan Ayaz, Birgül Taşdelen: Bir Yaşam Alanı olarak Dijital Medya, Konya, Eğitim Yayınevi.
• Temiztürk, H. (2012). Türk Medyasında “Olağandışı” Nın Haberleştirilmesine Etik Bağlamda Eleştirel Bir Yaklaşım. Atatürk İletişim Dergisi, (3), 39-54.
• Tikveş, Ö. (1968). Basında Kendi Kendini Kontrol Sisteminin Hukuki Yönü. Journal of Istanbul University Law Faculty, 34 (1-4), 184-200.
• Türker, Ö. (2001) “Türkiye'de Ulusal Ölçekte Yayın Yapan Özel Radyolardaki Özdenetim Sisteminin İşleyişi” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basım ve Yayımcılık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Yılmaz, S. & Algül, A. (2019). Afet İçerikli Haberlerin Sosyal Öğrenme Kuramı Bağlamında Değerlendirilmesi. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 9 (2), 234-248.
• Zlatev, O. (2011) “Medyada Hesap Verebilirlik Sistemleri (MAS) ve Bunların Güneydoğu Avrupa ve Türkiye’deki Uygulamaları”, Profesyonel Gazetecilik ve Özdenetim, UNESCO, Türkiye.
• URL-1 https://bitly.ws/U2iC (Erişim Tarihi: 29.03.2023)
• URL-2 https://www.basinkonseyi.org.tr/basin-meslek-ilkeleleri/ (Erişim Tarihi: 26.12.2022)
• URL-3 https://www.tgc.org.tr/bildirgeler/t%C3%BCrkiye-gazetecilik-hak-ve-sorumluluk-bildirgesi/bildirge.html (Erişim Tarihi: 29.03.2023)
• URL-4 https://journo.com.tr/tv-deprem-haberleri-gazetecilik (Erişim Tarihi: 30.03.2023)