Tersanelerdeki İş Kazası Nedenlerinin Önem Düzeylerine Göre Belirlenmesi

Yıl 2022, , 132 - 143, 30.11.2022

Murat Yorulmaz , Mehmet Arif Öztürk

https://doi.org/10.31590/ejosat.1141718

Öz

Dünya yüzeyinin yaklaşık %75’i denizlerle kaplı olduğu ve ekonomik olduğu için uluslararası ticarete konu olan yüklerin, büyük çoğunluğu denizyolu ile taşınmaktadır. Bu durum taşıma aracı olan gemilerin yapımı, bakımı ve onarımını ve dolayısıyla tersanelerin önemini arttırmaktadır. Tersanelerin, deniz ulaştırma sisteminin devamlılığını sağlaması, üretimi ve istihdamı sağlaması, döviz getirisi ve savunma ihtiyacını karşılanması açısından önemli katkıları bulunmaktadır. Bunlara ilave olarak tersaneler, birçok iş kolunu bünyesinde barındırdığı için iş kazalarının sıklıkla gerçekleştiği endüstri alanlarıdır. Bu kapsamda çalışmada, tersanelerde yaşanan iş kazası nedenlerinin önem düzeylerine göre belirlenmesi amaçlanmıştır. Literatür taraması yapılarak kazaya neden olan dört ana kriter; “kişisel faktörler, malzeme/ekipman kaynaklı faktörler, çevresel faktörler, yönetimsel faktörler” ve bunlara bağlı 19 alt kriterler ile kazaların önlenmesi için “organizasyon, çalışma ortamının uygunluğunun sağlanması, eğitim ile insan-makine uyumu” gibi dört alternatif belirlenmiştir. Ana kriterler ve alt kriterlerin birbirleri ile kıyaslanması amacıyla 1-9 karşılaştırma değerleri kullanılarak anket hazırlanmış ve tersanede uzman olarak çalışan kişilerin değerlendirmesine göre kaza nedenlerinin önem düzeyi belirlenmeye çalışılmıştır. Analizler, anket değerlendirmelerine bağlı olarak çok kriterli karar verme yöntemlerinden AHP yöntemi ile işlem yapan Super Decisions v2.1 programı kullanılarak yapılmıştır. Ana kriterlerin kendi arasındaki değerlendirmesinde en önemli kaza nedeni olarak “kişisel faktörler” diğerlerine göre ön plana çıkmıştır. Kişisel faktör kriterinin alt kriterleri içinden en önemli kaza nedeni olarak “psikolojik/zihinsel sorunlar” diğerlerine göre ön plana çıkmıştır. Ayrıca kazaların önlenmesi için belirlenen alternatiflerden “organizasyon” alınacak önlemler arasından en önemlisi olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tersaneler, İş Kazaları, İş Güvenliği, Kaza Nedenleri, AHP

Determination of the Causes of Occupational Accidents in Shipyards According to their Significance Levels

Öz

Since approximately 75% of the world's surface is covered with seas and it is economical, the majority of the cargoes subject to international trade are transported by sea. This situation increases the importance of the construction, maintenance and repair of ships, which are transportation vehicles, and therefore the importance of shipyards. Shipyards have important contributions in terms of ensuring the continuity of the maritime transportation system, providing production, employment, foreign exchange income and meeting the defense needs. In addition to these, shipyards are industrial areas where occupational accidents occur frequently, as they contain many business lines. In this context, it is aimed to determine the causes of occupational accidents in shipyards according to their importance levels. The four main criteria that caused the accident by literature review; Alternatives such as "personal factors, material/equipment-related factors, environmental factors, administrative factors" and 19 sub-criteria related to these, such as "organization, ensuring the suitability of the working environment, training and human-machine harmony" have been determined for the prevention of accidents. In order to compare the main criteria and sub-criteria with each other, a questionnaire was prepared using the comparison values of 1-9 and the importance level of the causes of the accident was tried to be determined according to the evaluation of the experts working in the shipyard. The analyzes were made using the Super Decisions v2.1 program, which operates with the AHP method, one of the multi-criteria decision-making methods, depending on the survey evaluations. In the evaluation among the main criteria, "personal factors" came to the forefront as the most important cause of accident. Among the sub-criteria of the personal factor criterion, "psychological/mental problems" came to the fore as the most important cause of accident. In addition, among the alternatives determined for the prevention of accidents, "organization" has resulted as the most important of the measures to be taken.

Anahtar Kelimeler

Shipyards, Occupational Accidents, Occupational Safety, Causes of the Accident, AHP.

Kaynakça

• Adıgüzel, O. (2009). Personel seçiminin Analitik Hiyerarşi Prosesi yöntemiyle gerçekleştirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 243-253.
• Akbal, H., & Akbal, H. İ. (2020). Covid-19 pandemi sürecinde uzaktan eğitim ile ilgili yaşanan sorunların öğrenci bakış açısına göre AHP yöntemi ile incelenmesi. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(22), 533-546.
• Akyıldız, H., & Barlas, B. (2015). Tersanelerde iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk analizi yöntemleri (Rapor No. DEN 2015/02), 11-12. İstanbul Teknik Üniversitesi, Gemi ve Deniz Teknolojisi Mühendisliği Bölümü.
• Barlas, B. (2012). Shipyard fatalities in Turkey. Safety Science, 50(5), 1247-1252.
• Barlas, B., & Çelebi, U. B. (2014). Gemi inşa sektöründe iş kazaları. Gemi Mühendisleri Odası Gemi ve Deniz Teknolojisi Dergisi, 202, 28-39.
• Barlas, B., & Izci F.B. (2018). Individual and workplace factors related to fatal occupational accidents among shipyard workers in Turkey. Safaty Science, 101, 173-179.
• Caner, Akın, G., Eren, Ö., Oral, H. V., & Heperkan, H. A. (2020). Yeni bir risk değerlendirme yöntemi ile tersane işletmelerinin sınıflandırılması. Business & Management Studies: An International Journal, 8(1), 232-254.
• Caner, H. I., & Aydın, C. C. (2021), Shipyard site selection by raster calculation method and AHP in GIS environment, İskenderun, Turkey. Marine Policy, 127, 104439.
• Chiba, T., Aonuma, S., & Kusugami, T. (2005). Research on method of human error analysis using 4M4E. JR East Technical Review, 5, 59-65.
• Çelebi, U.B., Akanlar F.T., & Vardar N. (2008). Tersane üretim proseslerinin işçi sağlığı üzerine etkileri, Gemi İnşaatı ve Deniz Teknolojileri Teknik Kongresi, İstanbul, Türkiye, 262-270. http://www.gmo.org.tr/documents/file/gidtk08_cilt2.pdf
• Çivi, G., & Barlas, B. (2017). Gemi inşaatı sanayinde iş kazalarının analizi, İstanbul Teknik Üniversitesi 1. İş Sağlığı ve Güvenliği Çalıştayı. İTÜ Vakfı Yayınları, 59-72.
• Çolak F. (2019). Tersanelerde meydana gelen atmosfer patlamalarının teorik ve uygulamalı olarak incelenmesi ve patlamadan korunma önlemlerinin alınması (Yayın No. 545176) [Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kimya Anabilim Dalı, Kütahya].
• Daştan, A., & Erol S. (2011). Türk gemi inşa sanayi işletmelerinde muhasebe bilgi sistemi: özellikli muhasebe işlemleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1), 59-80.
• Ediz, A., Yıldızbaşı, A. & Baytemur E. (2017). İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi performans göstergelerinin AHP ile değerlendirilmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 62, 275-294.
• İş Teftiş Kurulu Başkanlığı. (2015). Gemi inşa işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği risk esaslı programlı teftişi (2015/ISG/ TERSANE) sonuç raporu. Türkiye Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı. https://www.csgb.gov.tr/medias/6070/2016_85_gemisektoerue.pdf
• İşler, S.B. (2016). Tersanelerde yaşanan iş kazalarının incelenmesi: iş sağlığı ve güvenliği bağlamında risk analizi (Yayın No. 443814) [Yüksek Lisans Tezi, Yeni Yüzyıl Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul].
• İzci, F. B. (2015). Gemi inşaatı sanayinde iş kazaları ve analizi (Yayın No. 421129) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul]. Kırdağlı, M. (2011), Tersanelerde verimliliği etkileyen parametrelerin Bulanık AHP yöntemi ile analizi (Yatın No. 315384) [Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul].
• Lee, J. B. & Chang, S. R. (2012), Measurement of seventy of hazard and investment in occupational safety & health according to ship types using analytic hierarchy process. Journal of the Korean Society of Safety, 27(1), 105-110.
• Menteşe, G., İnce, E. & Özcan, B. (2017). Gemi inşaatı sanayinde iş sağlığı ve güvenliği bilincinin incelenmesi. Mühendis ve Makine 58(688), 53-78.
• Näsänen, M. & Saari, J. (1987). The effect of positive feedback on housekeeping and accident at a shipyard. Journal of Occupational Accidents, 8(4), 237-250.
• Ömürbek, N., Şimşek, A. (2014). AHP ve analitik ağ süreci yöntemleri ile online alişveriş site seçimi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 12(22), 306-327.
• Özbek, A. ve Erol E. (2018). AHS ve SWARA yöntemleri ile yem sektöründe iş sağlığı ve güvenliği kriterlerinin ağırlıklandırılması. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 51-66.
• Özcan, S. G. (2019). İnşaat sektöründe iş kazalarına neden olan faktörlerin çok kriterli karar verme yöntemleriyle değerlendirilmesi. (Yayın No. 597369) [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara].
• Özdemir, Y. (2020). İnovasyon odaklı girişimlerin desteklendiği teknoparkların kuruluş yeri seçiminde etkili olan değişkenlerin AHP ile önem katsayılarının belirlenmesi. Uluslararası Yönetim Bilişim Sistemleri ve Bilgisayar Bilimleri Dergisi, 4(1), 74-83.
• Tansoy R.T. (2017). Tersanelerde iş kazalarının önlenmesinde alınması gereken tedbirler ve risk analizi (Yayın No. 474064) [Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli].
• Tayan, M. (2008). Tersanelerde meydana gelen iş kazaları ve iş güvenliği. Gemi İnşaatı ve Deniz Teknolojileri Teknik Kongresi, İstanbul, Türkiye, 270-282. http://www.gmo.org.tr/documents/file/gidtk08_cilt2.pdf
• TBMM, (2008). Gemi inşa sanayisindeki iş güvenliği ve çalışma şartları sorunlarının araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla kurulan Meclis Araştırması Komisyonu raporu, (Dönem:23, Yasama yılı:2, Temmuz 2008), 160
• Tezdogan, T., & Taylan, M. (2009). Tersanelerdeki iş kazalarının istatistikî olarak incelenmesi, GMO Journal of Ship and Marine Technology, 180, 10-16.
• Tüminçin, F. (2016). AHP ile bir karar destek sistemi oluşturulması: Bir üretim işletmesinde uygulama (Yayın No. 443093) [Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bartın].
• Uzun, S. (2015). Gemi inşa sürecinde ana makine ve jeneratör seçimi: AHP, TOPSIS ve PROMETHEE uygulaması (Yayın No. 385863) [Yüksek Lisans Tezi, Gebze Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli].
• Yaralıoğlu, K. (2001). Performans değerlendirmede AHP. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(1), 129-142.
• Yıldız, A. (2008). Türkiye’de tersanelerin tarihi ve gemi inşa sanayisinin gelişimi. Mühendis ve Makina, 49(578), 23-47.
• Yilmaz, A. I., Yilmaz, F., & Celebi, U. B. (2015). Analysis of shipyard accidents in Turkey. British Journal of Applied Science & Technology, 5(5), 472.
• Yorulmaz, M., & Aksu A. (2020). Liman işletmelerinde iş sağlığı ve güvenliği uygulama performans boyutlarının AHP ile değerlendirilmesi: Kocaeli Liman Bölgesi. İşletme Bilimi Dergisi, 9(1), 1-24.
• Yorulmaz, M., & Yanık, D. A. (2021). Gemi kaptanlarının yönetici kriterlerinin belirlenmesi. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 2021:7(2), 53-66.
• Zorba, Y. (2009). Uluslararası deniz ticaretinde tehlikeli yüklere ilişkin güvenlik yönetimi: uluslararası denizde tehlikeli yük taşımacılığı standartları (IMDG CODE) ve Türkiye uygulamaları (Yayın No. 231396) [Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir].