Ülkemizde Alternatif Yağ Bitkilerinin Durumu

Yıl 2021, Sayı: 22, 93 - 100, 31.01.2021

Abdurrahim Yılmaz Hilal Yılmaz Yusuf Arslan Vahdettin Çiftçi Faheem Baloch

https://doi.org/10.31590/ejosat.843220

Cited By: 5

Öz

İçerdikleri primer ve sekonder metabolitler (yağ, protein, karbonhidrat, vitamin, mineral, fenolik ve antioksidan) bakımından zengin olan yağlı tohumlu bitkiler, insan ve hayvan beslenmesinin yanı sıra sanayi sektörü için de çok yönlü kullanım olanağına sahip olan önemli hammadde kaynaklarıdır. Ülkemizde yağlı tohumlu bitkiler arasında ekim alanı, üretim ve yağ tüketimi bakımından ilk sırayı ayçiçeği bitkisi almaktadır. Ayçiçeği bitkisinden sonra pamuk, soya, yer fıstığı, kolza ve aspir gibi bitkiler bu parametrelerde ön sırada yer alan yağ bitkilerindendir. Ancak nüfusun artmasıyla birlikte yağ tüketimi de artmakta, ülkemizde üretilen bitkisel yağ miktarı talebi karşılayamamakta ve bu nedenle yağ açığı oluşmaktadır. Gereksinim duyulan yağ ihtiyacının karşılanması için her yıl bitkisel yağ ithal edilmekte ve döviz kaybına uğranmaktadır. Ülkemizde kişi başına düşen bitkisel yağ tüketiminin gelişmiş ülkelere göre düşük olması da ayrıca dikkat edilmesi gereken hususlardandır. Yağ açığının giderilmesi adına alternatif yağ bitkilerinin araştırılması ve yaygınlaştırılması gerekmektedir. Bu derlemede alternatif yağ bitkileri potansiyeline sahip olan aspir, kolza, susam, ketencik, pelemir, crambe ve keten bitkilerinin dünya ve ülkemiz açısından önemi hakkında bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alternatif Yağ Bitkileri, Aspir, Kolza, Susam, Ketencik

Status of Alternative Oilseed Crops in Our Country

Öz

Oilseed crops, which are rich in primary and secondary metabolites (fat, protein, carbohydrates, vitamins, minerals, phenolics and antioxidants), constitute an important source of raw material for human and animal nutrition as well as for the industrial sector. The sunflower plant takes the first place in terms of harvested area, production and oil consumption among the oilseed crops in our country. After the sunflower plant, plants such as cotton, soybean, peanut, rapeseed and safflower are among the oilseed crops that are at the forefront of these parameters. But, with the increase of population and plant oil consumption, the amount of plant oil produced in our country can not satisfy the demand and plant oil deficit is occur. To meet the required oil demand, plant oil is imported every year and foreign currency is lost. The fact that vegetable oil consumption per capita in our country is low compared to developed countries is also among the matters to be considered. In order to eliminate the vegetable oil deficit, alternative oilseed crops should be researched and expanded. In this review, information about the importance to the world and our country of safflower, rapeseed, sesame, camelina, cephalaria, crambe and flax plants which have the potential of alternative oilseed crops is given.

Anahtar Kelimeler

Alternative Oilseed Crops, Safflower, Rapeseed, Sesame, Camelina

Kaynakça

• Altıniğne, N., & Saygın, E. (1985). Pelemir katımlı unlardan yapılan ekmeklerde bayatlama süresi. Gıda. 5, 323–332.
• Altunbaş, O. (2015). Pelemir bitkisinin pirolizi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Arıoğlu, H.H., Kolsarıcı, Ö., Göksu, A.T., Güllüoğlu, L., Arslan, M., Çalışkan, S., ... & Arslanoğlu, F. (2010). Yağ bitkileri üretiminin artırılması olanakları. Türkiye Ziraat Mühendisleri Birliği VII. Teknik Kongresi, (pp. 361-377), 11-15 Ocak 2010, Ankara.
• Arslan B., Eryiğit, T., & Ekin, Z. (1999). Farklı Hasat zamanlarının aspir (Carthamus tinctorius L.)’in verim ve kalite özelliklerine etkileri. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi. Cilt: II, (pp. 132-133), 15-18 Kasım 1999, Adana.
• Arslan, M., Üremiş, İ., Çalışkan, S., & Çalışkan, M.E. (2007). Bazı Kanola (Brassica napus ssp. oleifera L.) Çeşitlerinin Amik Ovası Koşullarında Yetiştirilebilme Olanaklarının Belirlenmesi. Türkiye 7. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt II, (pp. 596-599), 25-27 Haziran 2007, Erzurum.
• Arslan, Y., Subaşı, İ., & Keyvanoğlu, H. (2015). Determination of Some Plants Characteristics of Crambe (Crambe hispanica subsp. abyssinica) Genotypes. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 24(1), 16-23.
• Bahar, E. (1999) “Türkiye’de Bitkisel Yağ Sektörünün Genel Durumu ve Çukurova’daki Bitkisel Yağ işletmelerinin İşletmecilik Sorunları”, Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Baydar, H. (2005). Susamda (Sesamum indicum L.) verim, yağ, oleik ve linoleik tipi hatların tarımsal ve teknolojik özellikleri. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(2), 267-272.
• Baydar, H. & Turgut, I. (1999) “Yağlı tohumlu bitkilerde yağ asitleri kompozisyonunun bazı morfolojik ve fizyolojik özelliklere ve ekolojik bölgelere göre değişimi”, Turkish Journal of Agriculture and Forestry 23, 81-86.
• Bayramin, S. (2006). Aspir (Carthamus tinctorius L.) / Kolza (Brassica napus spp. oleifera L.) Tarımı ve Islahı. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 15(1-2), 74-85.
• Bayramin, S. & Arslan, Y. (2007) Endüstriyel Yağ Bitkisi, Crambe. Biyoyakıt Dünyası Dergisi, 18-22.
• Corleto, A., Alba, E., Polignano, G.B., & Vonghia, G. (1997). Safflower: A multipurpose species with unexploited potential and world adaptability. The research in Italy. IVth International Safflower Conference, (pp. 23-31), 2-7 June 1997, Bari, Italy.
• Coşkun, Y. (2014). Aspir (Carthamus tinctorius L)’in kışlık ve yazlık ekim olanakları. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 1(4), 462-468.
• Çiller, M. (1977). “Pelemir Tohumu Yağı Üzerine Bir Araştırma”.
• Dajue, L., & Mündel, H. (1996). Safflower (Carthamus tinctorius L.) promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops. 7. Inst. Plant Genetic Resources Institute (IPGRI), Rome, Italy.
• Esendal, E. (1988). Aspir türleri üzerine bir monografi, coğrafi dağılış, türler arası ilişkiler, genetik ve sitogenetik özellikler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fak. Dergisi, 3(1): 139-150.
• Esendal, E. (2001). Safflower Production and Research in Turkey. 5th Int. Safflower Conf., 23-27 July 2001, Montana, USA.
• Gizlenci, M. Acar, M., & Kayaoğlu, Y. (2007). "Türkiye’de Kolza Gerçeği." 1. Ulusal Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Biyodizel Sempozyumu, 28-31 Mayıs 2007, Samsun.
• Gizlenci, Ş., Acar, M., & Şahin, M. (2012). Türkiye’de yenilenebilir enerji kaynaklarının (Biyodizel, biyoetanol ve biyokütle) projeksiyonu. Tarım Makinaları Bilimi Dergisi, 8(3), 337-344.
• John, P. (1992). Biosynthesis of the Major Crop Productions. Willey Biotechnology Series. John Wiley and Sons.
• Jones, G., & Valamoti, S.M. (2005). Lallemantia, an imported or introduced oil plant in Bronze Age northern Greece. Veget Hist Archaeobot 14, 571–577. https://doi.org/10.1007/s00334-005-0004-z
• Katar, D., Arslan, Y., Subaşı, İ. (2012). Ankara Ekolojik Koşullarinda Farklı Ekim Zamanlarının Ketencik (Camelina Sativa (L) Crantz) Bitkisinin Yağ Oranı ve Bileşimi Üzerine Olan Etkisinin Belirlenmesi, Journal of Tekirdag Agricultural Faculty, 9(3).
• Kolsarıcı, Ö., Gür, A., Başalma, D., Kaya, M.D., & İşler, N. (2005). Yağlı Tohumlu Bitkiler Üretimi. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, Cilt I (pp. 409-429), 3-7 Ocak 2005, Ankara.
• Kolsarıcı, Ö., Kaya, M.D., Göksoy, A.T., Arıoğlu, H., Kulan, E.G., & Day, S. (2015). Yağlı tohum üretiminde yeni arayışlar. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Türkiye Ziraat Mühendisliği VIII Teknik Kongresi, (pp. 413-414). 12-16 Ocak 2015, Ankara.
• Kurt, O. (2004). Alternatif Yağ Bitkileri Olarak Keten. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Faaliyet Raporu (Basılmamış).
• Kurt, O., & Seyis, F. (2008). An alternative oilseed crop: Camelina (Camelina sativa L. Crantz). Anadolu Journal of Agricultural Sciences (Turkey).
• Kurt, O., & Seyis, F. (2012). Alternatif Yağ Bitkisi: Ketencik [Camelina sativa (L.) Crantz]. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 23(2), 116-120.
• Liu, J.R., Zheng, Y.Z., & Xu, R.Q. (1992). Analysis of nutrient quality of seed and screening for prominant germplasms in sesame. Oil Crops of China, 1, (24-26).
• Machado, S. (2004). Potential Alternative Crops for Eastern Oregon. Oregon Agricultural Experiment Station Special Report, 1054, (84-102).
• Oomah, B.D., & Mazza, G. (2000). Bioactive Components of Flaxseed: Occurrence. Phytochemicals and phytopharmaceuticals, 106.
• Öğüt, H., Oğuz, H., Bacak, S., Aydın, F., Uygun, S., Arslan, Y. & Subaşı, İ., (2014). “Pelemir biyodizelinin teknik özelliklerinin incelenmesi”, Enerji Tarımı ve Biyoyakıtlar 4. Ulusal Çalıştayı, (pp. 45-49), 28-29 Mayıs 2014, Samsun.
• Öztürk Ö., Akınerdem, F., Bayraktar, N., & Ada, R. (2007). Konya koşullarında bazı aspir çeşitlerinin verim, verim unsurları ve yağ oranlarının incelenmesi. I. Ulusal Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Biyodizel Sempozyumu, (pp. 191-202), 28-31 Mayıs, Samsun.
• Parke, D.V. & Parke, A.L. (1999). Rapeseed oil. An autoxidative food lipid. J. of Clinical Bioch. and Nutrition, 26, 51-61. Raymer, P.L. (2002). Canola: An Emerging Oilseed Crop. In: J. Janick and A. Whipkey (Eds.), Trends in New Crops and New Uses (122–126). Alexandria, VA: ASHS Press.
• Sahi, F.H. & Leitch, M. (1994). Flaxseed products and uses. Journal of the Agricultural Society University of Wales, 33, 545-550.
• Salunkhe, D.K., Chavan, J.K., Adsule, R.N., & Kadam, S.S. (1991). Sesame in world oilseeds: Chemistry, technology and utilization. Van Nostrand and Reinhold, New York.
• Salunkhe, D.K., Chavan, S.K., Adjuke, R.N., & Kadam, S.S. (1992). Nonedible oilseeds. World Oilseeds, Chemistry, Technology and Utilization.
• Schuster, W. (1992). Ölflangen in Europa, dlg-verlglas-gmbh, eschborner landstrabe, Germany. 122, 102-107.
• Seyis, F., Aydın, E., & Çopur, M. (2013). "An alternative oilseed crop: crambe (Crambe abyssinica hochst. Ex re Fries)." Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 28(2), 108-114.
• Sezgin, M., Tezcan, H., Şahin, M., Arslan, Y., Subaşı, İ., Demir, İ., & Hasan, K.O.Ç. (2017). Bazı Pelemir (Cephalaria syriaca L.) Çeşitlerinin Türkiye’nin Farklı Ekolojik Koşullarında Verim ve Kalite Değerlerinin Belirlenmesi. Tarim ve Doga Dergisi, 20, 192.
• Shonnard, D.R., Williams, L., & Kalnes, T.N. (2010). Camelina- derived jet fuel and diesel: sustainable advanced biofuels. Environmental Progress & Sustainable Energy, 29(3), 382-392.
• Şahin, G. (2014). Türkiye’de üretimi azalan önemli bir yağ bitkisi susam. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3(2), 404-433.
• Taşkaya, T.B. & Uçurum, İ.B. (2012). Türkiye’de Bitkisel Yağ Açığı, Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, Tepge Bakış, 14 (2), 1-8.
• TÜİK (2019). Statistical data of TUIK. Retrieved from: https://biruni.tuik.gov.tr/ medas/?kn=104&locale=tr.
• TÜİK (2020). Statistical data of FAO. Retrieved from: https://biruni.tuik.gov.tr/ medas/?kn=92&locale=tr.
• Umarov, A.U., Chernenko, T.V., & Markman, A.L., (1972). The oils of some plants of the family cruciferae. Khimiya Prirodnykh Soedinenii, 1, 24-27.
• USDA (2020). Statistical data of USDA. Retrieved from: https://usda.library. cornell.edu/concern/publications/ tx31qh68h? locale=en.
• Uysal, N., Baydar, H., & Erbaş, S. (2006). Isparta populasyonundan geliştirilen aspir (Carthamus tinctorius L.) hatlarının tarımsal ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi. Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(1), 52-63.
• Vollmann, J., Damboeck, A., Eckl, A., Schrems, H., & Ruckenbauer, P. (1996). Improvement of Camelina sativa, an under exploited oilseed. In J. Janick (Ed.), Progress in new crops, 357-362. Alexandria, VA: ASHS Press.
• West, L., Balch, B., Meyer, K., & Huth, P. (2002). Determination and health implication of the erucic acid content of broccoli florets, sprouts and seeds. J. of Food Sci., 67, 2641-2643.
• Yazıcıoğlu, T., Karaali, A., & Gökçen, J. (1978). “Cephalaria syriaca seed oil”. Journal of the American Oil Chemists' Society, 55(4), 412-415. DOI: 10.1007/BF02911903
• Yıldırım, M. (2005). Seçilmiş alternatif keten (Linum usitatissimum L.) hatlarının verim ve verim öğeleri bakımından karşılaştırılması. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yoshida, H. & Takagi, S. (1997). Effects of seed roasting temperature and time on quality characteristics of sesame (Sesamum indicum). Oil. J. Sci. Food Agric., 75, 19-26.
• Zhang L.P., Yan, J., & Chai, Q. (1997). Pharmacological Study of Safflower. IVth International Safflower Conference, (pp. 339-346), 2-7 June, Bari, Italy.
• Zubr, J. (1997). Oil-seed crop: Camelina sativa. Industrial Crops and Products, 6, 113-119.