Ekşi karadutun (Morus nigra L.) Türkiye’de yetiştiricilik kültürü ve alanları: Asırlık ağaçların keşfi

Yıl 2021, Sayı: 31, 568 - 582, 31.12.2021

Kahraman Gürcan

https://doi.org/10.31590/ejosat.1014243

Cited By: 1

Öz

Ekşi karadut (Morus nigra L.) zeytin gibi çok uzun yıllar yaşar ve kapalı tohumlu bitkiler içinde en yüksek kromozom sayısına sahip bitki türüdür. Önemli ekonomik potansiyele sahip tıbbi aromatik bir tür olmasına rağmen modern bahçeciliğe entegre edilememiştir. Anavatanı olduğu düşünülen Türkiye’de yetiştiricilik kültürü ve potansiyelini belirlemek üzere 2018-2021 yıllarında ülke çapında ekşi karadut sörveyi yapılmıştır. Anıtsal nitelikte, Cumhuriyet öncesinden kalma olduğu bilinen, 200 üzerinde antik ekşi karadut ağacı tespit edilmiştir. Bu ağaçlar genetik olarak özgün olma ihtimali en yüksek popülasyonu oluşturmaktadır. En yoğun antik dut ağacı Kayseri Talas, Nevşehir, Ankara Ayaş İlçesi ve Orhanlı köyü, Erzincan Kemaliye, Eskişehir, Bitlis Ahlat ve Adilcevaz ilçeleri, Çankırı Gölez köyünde gözlenmiştir. Meyve üretimin en fazla yapıldığı bölgeler ise Kahramanmaraş Ilıca, Adıyaman Besni, Niğde Çiftehan, İzmir Canbazlı köyü olarak tespit edilmiştir. Dört adet antik bahçe görülmüştür. Web sayfası kurularak tarihi ekşi karadut fotoğraf ve videoları paylaşılmıştır. Tüm ağaçların monoik olduğu belirlenmiş, erkek ağaç görülmemiştir. Bu durum Anadolu’nun ekşi karadutun anavatanı olma ihtimalini zayıflatmaktadır. Meyve derim zamanının 8-10 hafta olduğu görülmüştür. Yaygın bilginin aksine ekşi karadut hastalık ve zararlılara hassas bir tür olduğu tespit edilmiştir. Çeşit bulunmamaktadır. Verimi, hastalık ve zararlılara dayanıklılık durumu bilinen çeşit veya çeşitlerin mevcut olmadığı, çoğaltımın yerel fidancılar tarafından rastgele seçilen donör bir bitkiden göz alınarak gerçekleştirildiği tespit edilmiştir. A) meyvelerinin raf ömrünün kısa olması, B) meyvelerin daldan kopma güçlüğü ekşi karadutun kapama bahçeciliğe entegresyonu önündeki önemli problemler olarak tespit edilmiştir. Islah çalışmaları ile bu iki karakterde iyileştirme sağlanması gerekmektedir. Güvenilir çoğaltım yöntemlerinin mevcut olmadığı gözlenmiştir. Asırlık ağaçlar genetik ve kültürel miras niteliğinde olup anıt ağaç olarak tescillenmeleri ve koruma altına alınmaları gerekmektedir. Az da olsa Türkiye’nin her bölgesine bu dutun yetişiyor olması, tüketicinin ve yetiştiricinin ekşi karaduta verdiği yüksek değer, ekşi karadut kapama bahçeciliği açısından Türkiye’nin yüksek potansiyeli olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Anıtsal ağaç, Dut, Genetik kaynaklar, Moraceae, Üzümsü Meyve

Destekleyen Kurum

TUBİTAK

Proje Numarası

218O403

Ccultivation and production of sour black mulberry (Morus nigra) in Turkey: discovery of monumental trees

Öz

Sour black mulberry (Morus nigra L.) lives for many years like olives and is known to possess the highest known chromosome number among plant species. Although it is a medicinal aromatic mulberry species with significant economic potential, sour black mulberry is not integrated to modern production system. Sour black mulberry survey was conducted throughout Turkey in 2018-2021 to reveal its potential and cultivation culture in Turkey which is considered as genetic diversity center. Sour More than 200 ancient sour black mulberry trees, known to be from the pre-Republican era, have been identified. The densest ancient mulberry tree was observed in Kayseri Talas, Nevşehir, Ayaş and Orhanlı in Ankara, Erzincan Kemaliye in Erzincan, Eskişehir, Ahlat and Adilcevaz in Bitlis, Gölez village of Çankırı. The regions with the highest fruit production were determined as Ilıca in Kahramanmaraş, Besni in Adıyaman, Çiftehan in Niğde, and Canbazlı village in İzmir. Four antic orchards were observed. It was determined that all trees were monoic, and no male trees were observed. This situation weakens the possibility of Anatolia being the diversity center of sour black mulberry. Contrary to common knowledge, sour black mulberry is a sensitive species to diseases and pests. There is no variety. It has been determined that there are no cultivar(s) with known yield, disease and pest resistance, and the propagation is carried out by local nurseries from a random donor plant. A) The short shelf life of the fruits, B) the difficulty of breaking off the fruit from the branch are the important problems in the integration of sour black mulberry into horticulture production system, and these two characteristics have therefore been determined as the primary breeding issue in sour black mulberry. Reliable reproduction methods do not exist and need to be developed. Centennial trees are genetic and cultural heritage and must be registered as monumental trees and taken under protection. Centennial trees are genetic and cultural heritage and must be registered as monumental trees and taken under protection. The fact that this mulberry is grown in every region of Turkey, albeit a little, and the high value that consumers and growers give to sour black mulberry shows that Turkey has a high potential in terms of sour black mulberry cover gardening.

Anahtar Kelimeler

Berry fruits, Genetic resources, Moraceae, Monumental trees, Berry fruits, Genetic resources, Moraceae, Monumental trees

Proje Numarası

218O403

Kaynakça

• Akin, M., SP. Eyduran, S. Ercişli, V.K., Toteva, & E. Eyduran, 2016. “Phytochemical Profiles of Wild blackberries, black and white mulberries from Southern Bulgaria”. Biotechnology & Biotechnological Equipment, 30(5): 899-906.
• André, J., 1985. Les noms de plantes dans la Rome antique. Les Belles Lettres, Paris, 332 pp.
• Anonymous, 2010a.Üç asırlık karadut ağacı şifa dağıtıyor. (http://www.internethaber.com/uc-asirlik-karadut-agaci-sifa-dagitiyor-273394h.htm) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2010b. 400 yıllık karadut ağacı dimdik ayakta – Sivas. (http://haberciniz.biz/400-yillik-karadut-agaci-dimdik-ayakta-sivas-897079h.htm) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2011. Pertek'e 25 Bin Karadut Fidanı Dikilecek. (https://www.sondakika.com/yerel/haber-pertek-e-25-bin-karadut-fidani-dikilecek-2940766/). (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2012. Amasya il genel meclis üyeleri taşova'da incelemelerde bulundu. (https://www.haberler.com/amasya-il-genel-meclis-uyeleri-tasova-da-4104308-haberi/) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2013a. Çal dağı'ndaki karadut'un hikayesi. (https://www.haberler.com/cal-dagi-ndaki-karadut-un-hikayesi-4715386-haberi/) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2013b. Hacıbektaş ilçesinde 700 yıllık dut ağacı. (www.fibhaber.comhttps://www.fibhaber.com/ozel-haber/hacibektas-ilcesinde-700-yillik-dut-agaci-h3641.html) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2014a. Cambazlı'da karadut mucizesi. (https://www.haberler.com/cambazli-da-karadut-mucizesi-6571875-haberi/) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2014b. 800 yıllık karadut ağaçları.(http://www.milliyet.com.tr/800-yillik-karadut-agaclari-konya-yerelhaber-303473/). (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2014c. Bor’da birkaç asırlık dut ağacı. (http://www.borhaber.net/bor-nigde/borda-birkac-asirlik-dut-agaci-h14306.html) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2015. 2600 yaşında karadut ağacı. (http://www.gulsehir.org.tr/2600-yasinda-karadut-agaci/448/) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2016. Karadut, Hasankeyfli ailelerin geçim kaynağı. (http://www.hurriyet.com.tr/karadut-hasankeyfli-ailelerin-gecim-kaynagi-37285612) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2017a. Dalından sofraya karadut. (https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/bitlis/dalindan-sofraya-karadut-12236219) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2017b. 700 yıllık ağaç. (http://www.siirtte.net/700-yillik-agac/) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2017c. Yozgat'ta 2 bin 600 yıllık dut ağaçları taze meyve veriyor. (http://www.hurriyet.com.tr/yozgatta-2-bin-600-yillik-dut-agaclari-taze-me-40557719). (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2018. 850 yaşındaki karadut ağacı hâlâ meyve veriyor. (http://beyazgazete.com/haber/2018/1/2/850-yasindaki-karadut-agaci-h-l-meyve-veriyor-4257939.html) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anonymous, 2019. Ayaş’ta ilginç bir dut ağacı (http://www.sadikerik.com/prof-dr-sadik-erik-makaleler/114-ayasta-ilginc-bir-dut-agaci.html). (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anoymous, 2020. Eldivan Gölez köyü. (https://www.koylerim.com/eldivan-golez-koyu-331323h.htm). (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Anoymous, 2021. Ankara Gökler Köyü. (https://www.ankaramasasi.com/haber/954160/ankaranin-ayas-ilcesindeki-dut-agaci-efsanelere-konu-oluyor) (Erişim tarihi: Ağustos 2021).
• Arnan, X., B. C. López, J. Martínez-Vilalta, M. Estorach & R. Poyatos, (2012). The age of monumental olive trees (Olea europaea) in northeastern Spain. Dendrochronologia, 30(1): 11-14. DOI:10.1016/j.dendro.2011.02.002
• Aubaile, F., 2012. Pathways of diffusion of some plants and animals between Asia and the Mediterranean region. Revue d’ethnoécologie 1. https://doi.org/10.4000/ethnoecologie.714
• Balık, A., M.K. Gecer & R. Aslantaş, 2019. Diversity of biochemical content in fruits of some indigenous mulberry genotypes. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 43(1): 28-35. https://doi.org/10.3906/tar-1806-69
• Badenes, M. L. &, D. H. Byrne (Eds.). (2012). Fruit breeding (Vol. 8). Springer Science & Business Media.
• Barat, A. & T. Özcan, 2016. Fermente süt içeceğinde probiyotik bakterilerin gelişimi üzerine meyve ilavesinin etkisi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 53(3): 259-267. https://doi.org/10.20289/zfdergi.389331
• Basavaiah, S., B. Dandia, A. Dhar & K. Sengupta, 1990. Meiosis in natural decosaploid (22x) Morus nigra L. Cytologia, 55(3): 505-509. https://doi.org/10.1508/cytologia.55.505
• Browicz, K., 2001. Where is the place of origin of Morus nigra (Moraceae)?. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica, 45(1/2): 273-280.
• CABI, 2019. Morus nigra (black mulberry). (https://www.cabi.org/isc/datasheet/34830). (Erişim tarihi: Temmuz 2021).
• Campbell, T.R., 1949. A Dictionnary of Assyrian Botany. The British Academy. London, 405 pp.
• Can, A., A. Kazankaya, E. Orman, M. Gundogdu, S. Ercisli, R. Choudhary, & R. Karunakaran, 2021. Sustainable Mulberry (Morus nigra L., Morus alba L. and Morus rubra L.) Production in Eastern Turkey. Sustainability. 13(24), 13507. https://doi.org/10.3390/su132413507
• Cherubini, P., T. Humbel, H. Beeckman, H. Gaertner, D. Mannes, C., Pearson, W. Schoch, R. Tognetti & Lev-Yadun, S. (2013). Olive tree-ring problematic dating: a comparative analysis on Santorini (Greece). PloS one, 8(1): e54730. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0054730
• Crane, H., 1993. Evliya Çelebi's journey through the Pamphylian Plain in 1671-72. Muqarnas, 10: 157-168.
• Cui, W. S., Q. Zhang & X.H. Zhao, 2020. Impact of heat treatment on anti-oxidative and anti-colon cancer activities of the soluble extracts from black mulberry (Morus nigra L.) using water and ethanol–water solvents. RSC Advances, 10(51): 30415-30427. https://doi.org/10.1039/D0RA05598K
• Elmacı, Y., & T. Altug, 2002. Flavour evaluation of three black mul-berry (Morus nigra) cultivars using GC/MS, chemical and sensory data. Journal of the Science of Food and Agricultu re, 82(6): 632-635.
• Ercişli, S., & E. Orhan, 2008. “Some physico-chemical characteristics of black mulberry (Morus nigra L.) genotypes from northeast Anatolia region of Turkey”. Scientia Horticulturae. 116, 41-46.
• Ercişli S., M. Tosun, B. Duralija B, S. Voća, M. Sengul & M. Turan, 2010. Phytochemical content of some black (Morus nigra L.) and purple (Morus rubra L.) mulberry genotypes. Food Technology and Biotechnology, 48(1): 102-106.
• Erden, Y., 2021. Sour black mulberry (Morus nigra L.) causes cell death by decreasing mutant p53 expression in HT-29 human colon cancer cells. Food Bioscience, 42: 101113. https://doi.org/10.1016/j.fbio.2021.101113
• Erdoğan, Ü. & R. Çakmakçı, 2006. “Yukarı Çoruh Vadisin’de yetiştirilen dutların bazı fenolojik ve pomolojik özelliklerinin belirlenmesi, 193-198”. II. Üzümsü Meyveler Sempozyumu (14-16 Eylül 2006, Tokat) Bildirileri, Nobel Akademik Yayıncılık, 385 s.
• Ersus, S., M. Çetiner, N. Hayatioğlu & A. Hepçimen, 2021. Production of pomegranate snacks as affected by different pre-treatments. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 58(1): 17-24. https://doi.org/10.20289/zfdergi.723460
• Farr, D.F., G.F. Bills, G.P. Chamuris & A.Y. Rossman, 1989. Fungi on plants and plant products in the United States. APS Press. St. Paul. 804 pp.
• Grieve, M., 1931. A modern herbal., Vol. 2., I-Z. London, UK: Jonathan Cape.
• Gürcan, K., S. Turan, S. Teber, İ. Kılınçer, İ. Uz, L. Tamisier, S. Massart, K. & Çağlayan, 2021. Molecular and biological characterization of a new mulberry idaeovirus. Virus Research, 298, p.198411.
• İslam, A., A. Turan, T. Şişman, H. Kurt & A. Aygün, 2006. “Giresun Şebinkarahisar’da dut seleksiyonu”. II. Ulusal Üzümsü Meyve Sempozyumu (14-16 Eylül 2006, Tokat) Bildirileri, Nobel Akademik Yayıncılık, 385 s.
• İslam, A., O. Karakaya, S. Gün, S. Karagöl & B. Öztürk, 2020. Seçilmiş karayemiş genotiplerinin meyve özellikleri ile biyokimyasal bileşiklerin karakterizasyonu . Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 57(1): 105-110. https://doi.org/10.20289/zfdergi.601390
• Ismaili, H., & Z. Veshaj, (2014). Determining the Age of Olive Trees through Morphometric Methods. International Journal of Agriculture Innovations and Research, 3(2): 574-578.
• Janick, J., (2005). The origins of fruits, fruit growing, and fruit breeding. Plant breeding reviews, 25(25): 5-320.
• Jaiswal, V. S., & A. Kumar, (1980). Sex reversal and fruit formation on the male plants of Morus nigra L. by 2-chloroethylphosphonic acid. Journal of Experimental Botany, 31(2), 497-500. https://doi.org/10.1093/jxb/31.2.497
• Kafkas, S., M. Özgen, Y. Doğan, B. Özcan, S. Ercişli & S. Serçe, 2008. Molecular characterization of mulberry accessions in Turkey by AFLP markers. Journal of the American Society for Horticultural Science, 133(4): 593-597. https://doi.org/10.21273/JASHS.133.4.593
• Kara, Ş., and E. A. Erçelebi, 2013. Thermal degradation kinetics of anthocyanins and visual colour of Urmu mulberry (Morus nigra L.). Journal of Food Engineering: 116(2): 541-547. https://doi.org/10.1016/j.jfoodeng.2012.12.030
• Koyuncu, F., 2004. Morphological and Agronomical Characterization of Native Black Mulberry (Morus nigra L.) in Sütçüler, Turkery. Plant Genetic Resources Newsletter, 138: 32-35.
• Koyuncu, F., M.A. Koyuncu & F. Yıldırım, 2004. Evaluation of black mulberry (Morus nigra L.) genotypes from Lakes Region, Turkey. European Journal of Horticultural Science, 69(3): 125-131. https://doi.org/10.21273/JASHS.133.4.593
• Kutlu, T., G., Durmaz, B., Ateş, I Yılmaz,. & M. Ş. Çetin, 2011. Antioxidant 48 properties of different extracts of black mulberry (Morus nigra L.). Turkish Journal of Biology, 35(1): 103-110.
• Lim, S.H. & C. Choi, 2019. Pharmacological properties of Morus nigra L. (black mulberry) as a promising nutraceutical resource. Nutrients, 11(2): 437. https://doi.org/10.3390/nu11020437
• Newton C., T. Gonon & M. Wuttmann, 2005. Un jardin d’oasis d’époque romaine à ‘Ayn Manâwir (Kharga, Egypte). Bulletin de l'Institut français d'archéologie orientale. 105: 167-195.
• Okatan, V., M. Polat & A. Aşkın, 2016. Some physico-chemical characteristics of black mulberry (Morus nigra L.) in Bitlis. Scientific Papers-Series B, Horticulture. 60: 27-30.
• Orwa, C., A. Mutua, R. Kindt, R. Jamnadas & S. Anthony, 2009. Agroforestree database:a tree reference and selection guide version 4.0 (http://www.worldagroforestry.org/sites/treedbs/treedatabases.asp). (Erişim tarihi: Temmuz 2021).
• Özgen, M., M. Güneş, Y. Akça, C. Kaya, N. Türemiş, S. Serçe, Ü. Erdoğan, M. Ilgın, G. Kızılcı, S. Ercişli & A. Eşitken (2008). Ülkemizde selekte edilmiş ümitvar karadut (Morus nigra L.) ve kırmızı dut (Morus rubra L.) genotiplerinin fitokimyasal ve antioksidant içeriklerinin belirlenmesi ile kolleksiyon bahçelerinin kurulması. TÜBİTAK TOVAG Proje Sonuç Raporu. Proje No: 106O102. 54 s. (http://www.cabi.org/isc/FullTextPDF/2013/20133109119.pdf) (Erişim tarihi: Temmuz 2021).
• Ricker, M., G.Gutiérrez-García, D., Juárez-Guerrero, & M. E. Evans, (2020). Statistical age determination of tree rings. PloS one, 15(9): e0239052. DOI:10.1371/journal.pone.0239052
• Sánchez-Salcedo, E.M., P. Mena, C. García-Viguera, F. Hernández & J. Martínez, 2015. (Poly)phenolic compounds and antioxidant activity of white (Morus alba) and black mulberry (Morus nigra) leaves: Their potential for new products rich in phytochemicals. Journal of the Institute of Science and Technology, 18(Part B): 1039-1046. https://doi.org/10.1016/j.jff.2015.03.053
• Sümerli, S. & A. Kazankaya, 2020. Batman merkez ilçede yetiştirilen dut türlerinin fenolojik, pomolojik ve morfolojik özelliklerinin belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 30(Ek sayı (Additional issue)): 874-881. https://doi.org/10.29133/yyutbd.722167
• Sütyemez, M., 2021. Kahramanmaraş Ekolojik Şartlarında Karadutun (Urmu dut) Morfolojik, Fenolojik ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi. Türkish Journal of Agricultural and Natural Science, 8(3): 686-692.
• Tikader, A., K. Vijayan, M. K. Raghunath, S. P. Chakroborti, B. N. Roy, & T. Pavankumar, (1995). Studies on sexual variation in mulberry (Morus spp.). Euphytica, 84(2): 115-120. https://doi.org/10.1007/BF01677948
• Vijayan, K., A. Tikader, P.K. Kar, P.P. Srivastava, A.K. Awasthi; K. Thangavel & B. Saratchandra, 2006. Assessment of genetic relationships between wild and cultivated mulberry (Morus) species using PCR based markers. Genetic Resources and Crop Evolution. 53(5): 873–882. https://doi.org/10.1007/s10722-004-6148-3
• Vivarelli, L. & S. Alvisi, 1934. An historical note on the mulberry species M. nigra and M. alba. Italia Agricola, 71: 187-193.
• Wiersema, J.H. & B. León. 1999. World Economic Plants: A Standard Reference. CRC Press. Florida, USA. 297 p. https://doi.org/10.1201/9781482274431
• Yilmaz, K.U., Y. Zengin, S. Ercişli, M.N. Demirtas, T. Kan & A.R. Nazli, 2012. Morphological diversity on fruit characteristics among some selected mulberry genotypes from Turkey. Journal of Animal and Plant Sciences, 22(1): 211-214.