Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Ayçiçek Yağının Gıda Güvencesi ve Kendine Yeterlilik Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Sayı: 31, 640 - 654, 31.12.2021

Bahar Aydın Can , Oktay Tomar , Alptekin Mert Yılmaz

https://doi.org/10.31590/ejosat.1022089

Öz

Yağlı tohumlu bitkiler arasında yer alan ayçiçeğinden, yağ, küspe ve biyodizel üretilmektedir. Dünya yağlı tohum üretiminde üçüncü sırada olan ayçiçeği, Türkiye’de en fazla ekim alanına ve üretim miktarına sahip yağ bitkisi olup, Türkiye’nin bitkisel yağ ihtiyacının %50’sini karşılamaktadır. İnsan beslenmesinde önemli yeri olan ayçiçeğine olan talep, artan dünya nüfusu ve son yıllarda yaşanılan küresel salgının etkisiyle hızla artmakta ve bu durum üretimde kendine yeterli olmayan dünya ülkelerini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle gıda güvencesi ve kendine yeterlilik kavramları, ülkeler açısından ön plana çıkmaktadır. Çalışmanın amacı, Türkiye ve Avrupa Birliği (AB)’ndeki ayçiçek yağı üretimini gıda güvencesi ve kendine yeterlilik açısından değerlendirmek ve ortaya çıkan sorunlara çözüm önerileri getirmektir. Bu kapsamda, dünya, Türkiye ve AB’de ayçiçek yağının üretim, ithalat, ihracat, tüketim ve kendine yeterlilik düzeyi bakımından istatistiksel verilerle incelenmesi ve gıda güvencesi durumunun ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışmanın ana materyalini, Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Müdürlüğü (TEPGE), Uluslararası Gıda Politikası Araştırma Enstitüsü (IFPRI)’den elde edilen veriler ile konuyla ilgili kaynak ve raporlar oluşturmaktadır. Çalışmada istatistiksel veriler değerlendirilirken 2004/05-2018/19 üretim dönemleri arasındaki 15 dönem esas alınmıştır. 2018 yılı dünya ayçiçek yağı üretiminin %80.83’ü Ukrayna (5148606 ton), Rusya Federasyonu (4642815 ton), AB (28) (8783416 ton) ve Arjantin (1304700 ton) tarafından karşılanmaktadır. Türkiye, dünya ayçiçek yağı üretiminde %7.1’lik paya sahiptir. 2019/2020 üretim döneminde dünya ayçiçek yağı ithalatının %35.4’ü, ayçiçeği tohumu ithalatının %77.3’ü Türkiye ve AB (28) tarafından gerçekleştirilmiştir. Türkiye’de ayçiçek yağı üretim miktarı, tüketimi karşılayamadığı için tüketim açığının ithalat yoluyla karşılanması en önemli sorundur. Gıda güvencesinin önemli bir göstergesi olan kendine yeterlilik bakımından, stratejik öneme sahip yağlık ayçiçeğinin üretiminin artırılarak sürdürülebilirliğinin sağlanması için gerekli tedbirler alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Gıda güvencesi, kendine yeterlilik, ayçiçek yağı, Avrupa Birliği, Türkiye

Evaluation of Sunflower Oil in Terms of Food Security and Self-Sufficiency in Turkey and European Union

Öz

Oil, pulp, and biodiesel are produced from sunflower, which is among the oilseed plants. Sunflower, which ranks third in world oilseed production, is the oil plant with the largest cultivation area and production amount in Turkey and meets 50% of Turkey's vegetable oil need. The demand for sunflower, which has an important place in human nutrition, is increasing rapidly with the effect of the increasing world population and the pandemic experienced in recent years, and this situation negatively affects the world countries that are not self-sufficient in production. For this reason, the concepts of food security and self-sufficiency come to the fore in terms of countries. The aim of the study is to evaluate sunflower oil production in Turkey and the European Union (EU) in terms of food security and self-sufficiency and to offer solutions to the emerging problems. In this context, it is aimed to examine the sunflower oil production, import, export, consumption, and self-sufficiency level with statistical data in the world, Turkey, and the EU and to reveal the food security situation. The main material of the study is the information, related resources, and data obtained from the Turkish Statistical Institute (TUIK), United Nations Food and Agriculture Organization (FAO), Agricultural Economy and Policy Development Institute (TEPGE), International Food Policy Research Institute (IFPRI). While evaluating the statistical data in the study, the 15 years between 2004/05-2018/19 production periods were taken as a basis. 80.83% of world sunflower oil production in 2018 is met by Ukraine (5148606 tons), Russia Federation (4642815 tons), EU (28) (8783416 tons), and Argentina (1304700 tons). Turkey has a share of 7.1% of world sunflower oil production. In the 2019/2020 production period, 35.4% of world sunflower oil imports and 77.3% of sunflower seed imports were realized by Turkey and the EU (28). Since the amount of sunflower oil production in Turkey cannot meet the consumption, meeting the consumption deficit through imports is the most important problem. In terms of self-sufficiency, which is an important indicator of food security, necessary measures should be taken to increase the production of strategically important sunflower oil and to ensure its sustainability.

Anahtar Kelimeler

Food security, self-sufficiency, sunflower oil, European Union, Turkey

Kaynakça

• Akouegnonhou, O. ve Demirbaş, N. (2019). Forecasting of Rice Self-Sufficiency in the Benin Republic Using ARIMA Model, SJAFS, 33 (3), 204-214.
• Al-Dhobaiby, K. M. (2018). Arap baharından sonra Yemen'de gıda güvencesi. Bursa Uludağ Üniversites, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Bursa/Türkiye.
• Arghiroiu, G.A., Cristea, S., Alecu, I.N. (2015). Tendencies regarding trade with oleaginous seeds of Romania. Scientific Papers. Series "Management, Economic Engineering in Agriculture and rural development", Vol. 15, Issue 3, pp. 49-58.
• Barghash, R. M., Othman, A. Z., Youssef, R. A. (2014). Economic study of main oilseeds production and consumption indicators in Egypt. Life Science Journal, 10(11).
• Berk, A. (2017). The analysis of relationship between sunflower production and its price by using Koyck model in Turkey. CUSTOS E AGRONEGOCIO ONLINE, 13(4), 42-53.
• Blein, R. (2007). Souveraineté alimentaire: des principes aux réalités. Grain de Sel, (37).
• Csép, N. (2018). Sunflower in Romanian agriculture. Acta Agraria Debreceniensis, 153-163.
• Dambale, A. S., Ghotmukale, A. K., Khandekar, S. D., Suryawanshi, S. B., Suryararshi, V. P., Shinde, R. S. (2018). Influence of integrated nutrient management on growth, yield, quality and economics of sunflower (Helianthus annuus L.). Int. J. Curr. Micro Appl, 6, 1226-1233.
• Eğritaş, Ö. (2020). Bitkisel Yağ Üretiminde Tercih Edilen Yağlık Ayçiçeğinin Önemi. Değerli Besin Kaynağı Olan Bitkisel Yağların Önemi, Volkan Gül, Editör, Ankara/Türkiye.
• Fischer, R.A., Byerlee, D., Edmeades, G.O. (2014). Crop yields and global food security: will yield increase continue to feed the world? ACIAR Monograph No. 158. Australian Centre for International Agricultural Research: Canberra. Xxii + 634 pp.
• Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2011). Statistical Pocket Book, Erişim Adresi: http://www.fao.org/3/i2493e/i2493e06.pdf Erişim Tarihi: 10.11.2021
• Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2018). Food and Agriculture Data. https://www.fao.org/faostat/en/ Erişim Tarihi:01.10.2021
• Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2019). Food and Agriculture Data. https://www.fao.org/faostat/en/ Erişim Tarihi: 01.10.2021
• Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2020). Food and Agriculture Data. https://www.fao.org/faostat/en/ Erişim Tarihi: 01.10.2021
• Gimbasanu, G. F., Rebega, D. E., Tudor, V. C. (2021). Comparative Analysis of the Main Technical Indicators for Sunflower Crop in Romania.
• Gül, V., Öztürk, E., Polat, T. (2016). Günümüz Türkiye’sinde Bitkisel Yağ Açığını Kapatmada Ayçiçeğinin Önemi/The İmportance of Sunflower to Overcome Deficiency of Vegetable Oil in Turkey. Alinteri Journal of Agriculture Science, 30(1), 70-76.
• Güleş, H.K. ve Özgüven, M. (2016). Ayçiçeğinin Stratejik Ürün Kapsamına Alınmasına İlişkin Araştırma Raporu.
• Gündüz, O. (2021). Türkiye’de Ayçiçek Yağı Fiyatı Niçin Artıyor: Kısa ve Uzun Dönem Dinamik Analizi. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 10(1), 30-48.
• Hoffmann, H., Uckert, G., Reif, C., Graef, F., Sieber, S. (2015). Local biofuel production for rural electrification potentially promotes development but threatens food security in Laela, Western Tanzania. Regional environmental change, 15(7), 1181-1190.
• International Food Policy Research Institute (IFPRI). (2021). 20 Global hunger index. 1 Ekim 2021, Erişim adresi: https://www.ifpri.org/publication/2021-global-hunger-index-armed-conflict-and challenge-hunger
• Kaya, Y. (2016). Ülkemizde ayçiçeği durumu ve gelecekteki yönü. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 25(ÖZEL SAYI-2), 322-327.
• Khan, S., Choudhary, S., Pandey, A., Khan, M. K., Thomas, G. (2015). Sunflower oil: Efficient oil source for human consumption. Emergent Life Sciences Research, 1, 1–3.
• Konyalı, S. (2017). Sunflower production and agricultural policies in Turkey. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 6(4), 11-19.
• Kulakoğlu, Ö. (2020). Türkiye’de tarımda kendine yeterlilik ve gıda güvencesi. Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Tekirdağ/Türkiye.
• Kulikov, I. M. ve Minakov, I. A. (2019). Food security: problems and prospects in Russia. Scientific Papers: Management, Economic Engineering in Agriculture & Rural Development, 19(4).
• Kuts, T. ve Makarchuk, O. (2021). The Economic Efficiency of Sunflower Seed Production in Ukraine: State and Perspectives. Scientific Papers: Management, Economic Engineering in Agriculture & Rural Development, 21(1).
• Leonardo, W. J., Florin, M. J., van de Ven, G. W., Udo, H., Giller, K. E. (2015). Which smallholder farmers benefit most from biomass production for food and biofuel? The case of Gondola district, central Mozambique. Biomass and Bioenergy, 83, 257-268.
• Meral, U.B. (2019). Ayçiçeği (Helianthus annuus L.,) Bitkisinin Önemi ve Üretimine Genel Bir Bakış. International Journal of Life Sciences and Biotechnology, 2(2): p. 58-71.
• Öztürk, F., Yalçın, M., Dıraman, H. (2009). An Overview On The Olive Oil Economy Of Turkey. Electron J Food Technol, 12: 37-53.
• Panzaru, R. L. ve Medelete, D. M. (2021). Regional Price Situation for Sunflower in Romania (2014-2018). Scientific Papers: Management, Economic Engineering in Agriculture & Rural Development, 21(1).
• Popescu, A. (2012). Research regarding oil seeds crops development in Romania in the EU context. Professional paper, Economics of Agriculture, 1/2012, UDC: 633.85(498):EU, pp. 129-137.
• Popescu, A. (2020). Oilseeds crops: sunflower, rape and soybean cultivated surface and production in Romania in the period 2010-2019 and forecast for 2020-2024 horizon. Scientific Papers: Management, Economic Engineering in Agriculture & Rural Development, 20(3).
• Slaboch, J., Kotyza, P., Elisová, K. (2018). Self-sufficiency in selected agricultural commodities in Central European countries. In Agrarian Perspectives XXVII. Food Safety-Food Security, Proceedings of the 27th International Scientific Conference, 19-20 September 2018, Prague, Czech Republic (pp. 318-325). Czech University of Life Sciences Prague, Faculty of Economics and Management.
• Soare, E. ve Chiurciu, I. A. (2018). Considerations concerning worldwide production and marketing of sunflower seeds. Scientific Papers Series Management, Economic Engineering in Agriculture and Rural Development, 18(3), 421-427.
• Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü (TEPGE). (2021). Ayçiçeği Tarım Ürünleri Piyasa Raporu, Ocak 2021.
• Taşkaya, T.B. ve Uçurum, İ.B. (2012). Türkiye’de Bitkisel Yağ Açığı, Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, Tepge Bakış, 14 (2), 1-8.
• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB). (2021). Tarım Ürünleri Piyasaları Ayçiçeği Raporu, Tarımsal Ekonomi ve Araştırma Enstitüsü Ürün No: BÜ-02.
• Trade Map. (2021). Sunflower Seed. https://www.trademap.org/Country_SelProductCountry_TS.aspx?nvpm=1%7c792%7c%7c%7c%7c151211%7c%7c%7c6%7c1%7c1%7c1%7c2%7c1%7c2%7c1%7c%7c1
• Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı (TCTB). (2020). 2019 Yılı Ayçiçeği Raporu.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK). (2020). Bitkisel Ürün Denge Tabloları, 2010-2019.
• Tyczewska, A., Woźniak, E., Gracz, J., Kuczyński, J., Twardowski, T. (2018). Towards food security: current state and future prospects of agrobiotechnology. Trends in biotechnology, 36(12), 1219 1229.
• Varchenko, O., Svynous, I., Grynchuk, Y., Tkachenko, K., Shust, O. (2018). The strategy of developing agricultural supply chain in terms of food security in Ukraine.
• Vasylieva, N. (2018). Ukrainian agricultural contribution to the world food security: economic problems and prospects. Montenegrin Journal of Economics, 14(4), 215-224.
• Vilvert, E., Lana, M., Zander, P., Sieber, S. (2018). Multi-model approach for assessing the sunflower food value chain in Tanzania. Agricultural Systems, 159, 103-110.
• Vural, H. (2012). Tarım ve gıda ekonomisi istatistiği. Bursa: Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Notları, (107).
• World Food Summit (WFS). (1996). Rome Declaration on World Food Security.
• Yılmaz, A., Yılmaz, H., Arslan, Y., Çiftçi, V.& Baloch, F. S. (2021). Ülkemizde Alternatif Yağ Bitkilerinin Durumu. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (22), 93-100.