Evaluation of Development Plans in Türkiye From Regional Development Perspective

Yıl 2023, , 1 - 24, 30.04.2023

Musa Keskin

https://doi.org/10.38009/ekimad.1183480

Öz

The problem of regional development has been a problem for many years in both developed and developing countries. The aim of this study is to examine the place of the regional development problem in Turkey in development plans. For this purpose, eleven development plans, the first of which were prepared in 1963 and the last in 2019, as a requirement of the planned development model that started to be implemented in Turkey after 1960, were examined in terms of regional development. As a result of the study, it has been determined that the regional development problem in the development plans is handled in a way that takes into account the economic, social, cultural and technological change processes in the world and in Turkey. However, it has been determined that the policy measures that are thought to be implemented within the scope of regional development in Turkey have not been fully implemented and the regional imbalances have not been sufficiently eliminated until today. For the solution of this problem, it has been concluded that the implementation of regional development measures such as giving investment incentives to underdeveloped regions, preventing migration by increasing employment opportunities in these regions, solving education and health problems and activating local dynamics that have superiority in development in the region are of great importance.

Anahtar Kelimeler

Planned Development, Development Plan, Regional Development, Türkiye Economy

Türkiye'deki Kalkınma Planlarının Bölgesel Kalkınma Perspektifinden Değerlendirilmesi

Öz

Bölgesel kalkınma sorunu hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde uzun yıllardır yaşanan bir sorundur. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de yaşanan bölgesel kalkınma sorununun kalkınma planlarındaki yerini incelemektir. Bu amaçla, Türkiye’de 1960’tan sonra uygulanmaya başlanan planlı kalkınma modelinin bir gereği olarak ilki 1963 yılında sonuncusu ise 2019 yılında hazırlanan on bir kalkınma planı bölgesel kalkınma açısından incelenmiştir. Çalışma sonucunda kalkınma planlarında bölgesel kalkınma sorununun dünyadaki ve Türkiye’deki ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik değişim süreçlerini dikkate alacak şekilde ele alındığı tespit edilmiştir. Ancak Türkiye’de bölgesel kalkınma kapsamında uygulanması düşünülen politika önlemlerinin hayata tam olarak geçirilemediği ve bölgesel dengesizliklerin günümüze kadar yeterince giderilemediği tespit edilmiştir. Bu sorunun çözümü için ise az gelişmiş bölgelere yatırım teşviki verilmesi, bu bölgelerde istihdam olanaklarının artırılarak göçün önlenmesi, eğitim ve sağlık sorunlarının çözüme kavuşturulması ve bölgede kalkınma açısından üstünlüğü bulunan yerel dinamiklerin harekete geçirilmesi gibi bölgesel kalkınma tedbirlerinin kararlılıkla uygulanmasının büyük önem taşıdığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Planlı Kalkınma, Kalkınma Planı, Bölgesel Kalkınma, Türkiye Ekonomisi

Kaynakça

• Agarwala, R. (1983). Planning in Developing Countries: Lessons of Experience, World Bank Staff Working Paper, No.576.
• Akkuş, A. (2022). Türkiye’nin Bölge Politikaları. İdealkent, cilt 13, sayı 37, s.1772-1797.
• Arslan, K. (2005). Bölgesel Kalkınma Farklılıklarının Giderilmesinde Etkin Bir Araç: Bölgesel Planlama ve Bölgesel Kalkınma Ajansları. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:4, Sayı:7, Bahar 2005/1, s. 275-294.
• Bachtler, J., Mendez, C. ve Vironen, H. (2014). Regional Development and Policiy in Europa: Contributions for the debate in Latin America. European Policies Research Centre, Collection Studies n 2, Madrid.
• Bakırtaş, T. (2020). Dünyada ve Türkiye’de Ekonomik Kalkınma. (2.b.). Ankara: Nobel Yayıncılık
• Başol, K. (2012). Türkiye Ekonomisi. (11.b.). İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• Bayraktutan, Y. (1994). Bölgesel Dengesizlik ve Bölgesel Kalkınma. Atatürk Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 3–4, s. 183-214.
• Berber, M. (2019). İktisadi Büyüme ve Kalkınma. (7.b.). Trabzon: Ekin Kitabevi Yayınları. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2019). Onbirinci Kalkınma Planı (2019-2023).
• Çelikkaya, S., Yaman, H., Dağlı, İ. ve Çapık, E. (2018). Bölgesel Politikaların Kalkınma Planlarındaki Yeri ve Zamana Bağlı Dönüşümü. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, Yıl: 2018, Cilt: 9, Sayı: 22, s. 21-31.
• Dinler, Z. (2005). Bölgesel İktisat. (7.b.). Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
• Doğaner Gönel, F. (2016). Kalkınma Ekonomisi. (3.b.). Ankara: Efil Yayınevi.
• Doğruel, F. (2006) Türkiye’de Bölgesel Politikalar. Derleyen: A. Eraydın, Değişen Mekan, Mekansal Süreçlere İlişkin Tartışma ve Araştırmalara Toplu Bakış 1923–2003, Ankara: Dost Kitabevi, s. 133-158.
• Downes, A.S. (2000). Long-term Planning: Institutional Action and Restructuring in the Caribbean. Chile: United Nations publication
• Dulupçu, M. A., Sungur, O. ve Keskin, H. (2010). Bölgesel Kalkınmada Yeni Yaklaşımlar ve Türkiye'de Kalkınma Planlarına Yansımaları:Kalkınma Planlarının Yeni Teoriler Açısından Değerlendirilmesi. 6. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara.
• DPT (1963). Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967).
• DPT (1967). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972).
• DPT (1973). Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977).
• DPT (1979). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983).
• DPT (1985). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989).
• Ekonomi, İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, s. 1-24 22
• DPT (1989). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994).
• DPT (1995). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000).
• DPT (2000a). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT yayın No:2502, ÖİK: 523.
• DPT (2000b). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005).
• DPT (2003). Türkiye Cumhuriyeti Ön Ulusal Kalkınma Planı (2004-2006).
• DPT (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013).
• DPT (2008). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Yayın No:2766, ÖİK: 702.
• Eckhard, S. (2016). Development Economics: A Policy Analysis Approach, (2.Ed.), USA:Routledge,
• Erat, V. ve Arap, İ. (2017). Kalkınmadan Rekabete Türkiye’de Planlamanın Dönüşümü. International Journal of Economic and Administrative Studies, 18, s.137-156.
• Erbay, E.R. ve Özden, M. (2013). İktisadi Kalkınma Kuramlarına Eleştirel Yaklaşım. Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Metinleri, sayı 3, s. 1-27.
• Filiztekin, A. (2008) Türkiye’de Bölgesel Farklar ve Politikalar, İstanbul: TÜSİAD Yayınları.
• Gibson, B. (2008). Economic Planning in Developing Economies, Chapters, in: Amitava Krishna Dutt & Jaime Ros (ed.), International Handbook of Development Economics, Volumes 1 & 2, volume 0, chapter 57, Edward Elgar Publishing.
• Göymen, K. (2005). Türkiye’de Bölge Politikalarının Evrimi ve Bölgesel Kalkınma Ajansları.
• Göymen, K. (der.), Yerel Kalkınma İçin Ortaklıklar içinde, İstanbul Politikalar Merkezi yayını, İstanbul, s. 35-60.
• Güler, V., Türkoğlu, İ. ve Üstün, Ü.S. (2017). Avrupa Birliği’nde ve Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Politikaları. Harran Üniversitesi 26. Türkiye Maliye Sempozyumu, s. 38-55
• Gündüz, A.Y. (2006). Bölgesel Kalkınma Politikası, (1.b.). Bursa: Ekin Yayınevi. Ildırar, M. (2004). Bölgesel Kalkınma ve Gelişme Stratejileri, (1.b.). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• İncekara, A. ve Savrul, B. (2011). Bölgesel Kalkınma Politikaları ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme. Sosyoloji Konferansları. Sayı 44 s. 191-132.
• Kalkınma Bakanlığı (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018).
• Kalkınma Bakanlığı (2016). Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (2014-2023).
• Kalkınma Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK (2011, 08 Haziran). Resmi Gazete, sayı:27958, KHK/641.
• Karaca, A.İ ve Şahin, B. (2010). Kalkınma Modellerine Teorik Yaklaşımlar. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, sayı 18, s.41-52.
• Karluk, S.R. (2009). Türkiye Ekonomisinde Yapısal Dönüşüm. (12.b.). İstanbul: Beta Yayınları.
• Kaya, A. (2009). Türkiye’de Bölgesel Net Mali Yansıma. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No:2009/395.
• Kayan, A. (2012). Türkiye’de Bölge Planlaması: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20), s. 103-134.
• Kaynak, M. (2014). Kalkınma İktisadı, (5.b.). Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Keleş, R. (1996). Kentleşme Sürecinde Türkiye, İzmit: Kograd Yayınları.
• Kepenek, Y. (2012). Türkiye Ekonomisi, (25.b.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Keskin, H. ve Sungur, O. (2010). Bölgesel Politika Ekseninde Yaşanan Dönüşüm: Türkiye’de Kalkınma Planlarında Bölgesel Politikaların Değişimi. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:21, s. 271-293.
• Keskin, M. (2019). Ekonomilerde Yapısal Dönüşüm: Seçilmiş Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Bir Uygulama. Yayınlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat ABD. Erzurum.
• Kızılboğa-Özaslan, R. ve Alıcı, O. V. (2014). Kalkınma Planlarında Yerel Yönetimler ve Yapılan Reformlar Çerçevesinde Mukayesesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (26), s. 315-342.
• Kutlu, Ö., Sevinç, İ. ve Kahraman, S. (2018). Türkiye’de Kalkınma Planları Çerçevesinde Avrupa Birliği Katılım Sürecinin Değerlendirilmesi. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 20 (34) s.29-40
• OECD (2022). Regional Development Policy. 22 08,2022 tarihinde : www.oecd.org /cfe/ regional development/ regional development.htm adresinden alındı.
• Sevinç, H. (2011). Bölgesel Kalkınma Sorunsalı: Türkiye’de Uygulanan Bölgesel Kalkınma Politikaları. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 6:2, s. 35-54.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığının Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (2018, 24 Temmuz). Resmi Gazete, sayı:30488.
• Taban, S. ve Günay, E. (2004). Planlama ve Kalkınma içinde: Kalkınma Ekonomisi, (Editörler: Sami Taban ve Muhsin Kar), Bursa: Ekin Kitabevi, s. 301-327.
• Tahtalıoğlu, H. ve Özgür, H. (2016). Türkiye’de Kalkınma Ajansları Politikasının Çözümlenmesi: Süreç Analizi (Aşamalar Yaklaşımı). Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(3) s. 161-184.
• Takım, A. (2011). Türkiye’de 1960-1980 Yılları Arasında Uygulanan Kalkınma Planlarında Maliye Politikaları. Maliye Dergisi, sayı 160., s. 154-176.
• Taylor, J.E. ve Lybbert, T.J. (2020). Essentials of Development Economics, (3.Ed.), USA: University of California Press.
• TDK (2005). Türkçe Sözlük. (10.b.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekkanat, S.S. ve Mermer, H. (2018). Bir Planlama Sorunsalı Olarak Bölgelerarası Dengesizlik: Türkiye Örneği. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:10, Sayı:4, s. 91-106.
• Todaro, M.P. ve Smith, S.C. (2012). Economic Development. (11.ed.), Pearson, USA.
• Turgut, A. ve Aydemir, N. (2011). Türkiye ve AB’de Bölgesel Kalkınma Politikaları. TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi. Cilt 23, sayı 5-6, s. 1-15.
• Tutar, F. ve Demiral, M. (2007), Yerel Ekonomilerin Yerel Aktörleri: Bölgesel Kalkınma Ajansları. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 2 (1), s. 65-83
• Vatansever Deviren, N. ve Yıldız, O. (2014). Bölgesel Kalkınma Teorileri ve Yeni Bölgeselcilik Yaklaşımının Türkiye’deki Bölgesel Kalkınma Politikalarına Etkileri. Akademik Bakış Dergisi, sayı 44, s. 1-9.
• Yıldız, M.Ş. (2019). Stratejik Yönetim Anlayışının Beş Yıllık Kalkınma Planları Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Uluslararası Akademik Birikim Dergisi, Cilt: 1, Sayı:1, s.01-13.
• Yılmaz, Z. (1999). Bölgesel Kalkınmanın Boyutları ve AB-Gümrük Birliği Çerçevesinde Türkiye’de Bölgesel Kalkınma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 3, s. 79-96.
• Yiğit, A.G. ve Maden, S.I. (2019). Bölgesel Kalkınma Politikalarındaki Dönüşüm: Yeni Bölgecilik Yaklaşımı ve Türkiye Yansımaları. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(3) s. 113–120