ARKEOLOJİK MİRAS ALANLARINDA KORUMA, YORUMLAMA VE SUNUM MÜDAHALELERİNİN GELİŞİMİ

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 54 - 76, 23.09.2021

Müge Cengiz Mine Tanaç Zeren

Öz

Kültürel miras alanlarının önemli bir bölümünü oluşturan arkeolojik alanlar sahip oldukları farklı nitelikleri, potansiyelleri ve barındırdıkları sorunlar ile oldukça geniş bir perspektifte ele alınması gereken kültür varlıklarıdır. Diğer kültürel miras öğelerine göre çok daha kolay ve hızlı yok olabilen arkeolojik varlıkların belgelenerek korunmaları gerekmektedir. Arkeolojik mirasın korunmasının yanında alanın bilgisinin topluma doğru biçimde aktarılması ve bu bağlamda sunum yöntemlerinin geliştirilmesi de büyük önem taşımaktadır.
Arkeolojik mirasın anlamının ve kapsamının genişlemesine paralel olarak koruma ve sergileme yaklaşımları da değişim göstermiştir. Erken dönemde yalnızca buluntuların kazı çalışmalarıyla açığa çıkarılmaları ve muhafaza edilmeleri biçimindeki koruma yaklaşımının günümüzde yerini; arkeolojik varlığın anlamını ve bilgisini topluma sunmayı temel alan koruma yaklaşımlarına bıraktığı görülmektedir. Arkeolojik mirasın korunarak, topluma sunulması UNESCO, ICOMOS ve Avrupa Konseyi gibi uluslararası kuruluşların tüzüklerinde de önemle vurgulanan konulardan biridir. Arkeolojik miras koruma ve sunum yaklaşımlarının günümüzde geldiği noktayı, arkeolojik miras, koruma ve toplum ilişkisinin tarihsel süreç içerisinde yaşadığı dönüşümü anlamak ve bu sürece ait basamakları ortaya koymak bu çalışmanın odağını oluşturmaktadır. Bu kapsamda; Dünya’da ve Türkiye’de öne çıkan koruma ve sunum yaklaşımları; örnekler ve buna paralel olarak yasal sürecin gelişimi üzerinden aktarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arkeolojik miras, Arkeolojik restorasyon, Arkeolojik miras koruma, Arkeolojik mirasın sunumu

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2010). Arkeolojik alanlarda koruma sorunları kuramsal ve yasal açılardan değerlendirme. TÜBA-KED, (8), 103-118.
• Ahunbay, Z. (2018), Arkeolojik Alanlarda Koruma Genel Kavram ve Yaklaşımlara Giriş. Ege Uluca Tümer (Ed.) Arkeolojik Alanlarda Koruma ve Alan Yönetimi içinde (ss. 9-23). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Arkeofili, (2016), Konya’da Selçuklu Köşkü Üstündeki Beton Şemsiye Kaldırılıyor, https://arkeofili.com/konyada-selcuklu-kosku-ustundeki-beton-semsiye-kaldiriliyor/ (Erişim tarihi: 2 Ağustos 2020)
• Arkeofili, (2018), Konya’da Selçuklu Köşkünün Restorasyonu Tepki Çekiyor, https://arkeofili.com/konyada-selcuklu-koskunun-restorasyonu-tepki-cekiyor/ (Erişim tarihi: 2 Ağustos 2020)
• Arkitera, (2017), Karatepe Aslantaş Açıkhava Müzesi, https://www.arkitera.com/proje/karatepe-aslantas-acik-hava-muzesi/ (Erişim tarihi: 2 Ağustos 2020)
• Arı, İ., Eres, Z. & Demirtaş, A. (2010), Kanlıgeçit Açıkhava Müzesi: Trakya’da Bir İlk Tunç Çağ İç Kalesi, TÜBAKED, (8), 229-240
• Avrupa Konseyi, 1992, Arkeolojik Mirasın Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi, https://www.tursab.org.tr/apps/OldFiles//dosya/14743/arkeolojik-mirasin-korunmasina-iliskin-avrupa-sozlesmesi-gozden-geciril_14743_4736407.pdf (Erişim tarihi: 11 Nisan.2020)
• Bandi, H.G. (1979). Pfahlbau bilder und pfahlbau modelle des 19. Jahrhunderts, Archäologie der Schweiz, (2), 28-32, Pfahlbaubilder und Pfahlbaumodelle des 19. Jahrhunderts (e-periodica.ch), (Erişim tarihi: 2 Mart 2021)
• Carta del Restauro, 1931, http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0660878001536681682.pdf (Erişim tarihi: 9 Nisan 2020)
• Cengiz, M. & Tanaç Zeren, M. (2016), Arkeolojik Alan Yönetimi: Neolitik Yerleşmelerin Korunmasına Yönelik Yapılan Çalışmalar, TAÇ Dergi, (7), 82-89
• Duru, G. (2014), Deneysel Arkeoloji Yoluyla Neolitik Bir Ev Yapımı, Colloquium Anatolicum , (XIII), 131-151
• Derin, Z. (2010), İzmir-Yeşilova Höyüğü’nde Yeni Bir Eğitim Yöntemi; Zaman Yolculuğu, TÜBA-KED, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (8), 263-274
• Derin, Z. (2020), Yeşilova Höyük’te Çocuklar için Kültürel Miras Çalışmaları, Çocuklar (0-18) için Kültürel Miras Çalıştayı, Koç Üniversitesi VEKAM, 103-117
• Erder, C. (1971), Tarihi Çevre Kaygısı (1. Baskı), Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği.
• Erder, C. (2020), Tarihi Çevre Algısı, (2. Baskı), İstanbul: YEM Yayıncılık.
• Eres, Z. (2009). Tarihöncesi kazı alanlarında koruma ve sergileme kavramının gelişimine kısa bir bakış, TÜBA-KED, (8), 119-130
• Eres,Z., E.Özdoğan ve A.Demirtaş (2010). Aşağı Pınar Açık Hava Müzesi: Yaklaşım, Uygulama Süreci ve Karşılaşılan Sorunlar, TÜBA-KED, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (8), 183-200
• Eres, Z. (2013), Arkeolojik Kazı, Koruma, Sergileme ve Toplum İlişkisi Kırklareli’nde Tarihöncesi Arkeolojik Alanlar Üzerinden Bir Deneyim, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, Eylül-Aralık, (144), 1-30
• Eres, Z. ve Yalman, N. (2016). Küreselleşme sürecinde arkeolojik mirasın korunmasında ulusal çabalar: Türkiye örneği. Mimari ve Arkeolojik Koruma Kültürü Üzerine Yazılar içinde (ss. 79-91), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Eres, Z. ve Özdoğan, M. (2016). Kültür turizminde arkeolojik mirasın yeri: Türkiye'deki arkeolojik alanlar üzerinden bir değerlendirme. Mimari ve Arkeolojik Koruma Kültürü Üzerine Yazılar içinde (ss.115-155), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Eres, Z. (2018), Türkiye’nin Arkeolojik Alan Koruma Tarihinde Karatepe Aslantaş’ın Yeri, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, Ocak-Ağustos 2018, 283-298
• ICOMOS, (1964). Venedik Tüzüğü, Venedik, http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf (Erişim tarihi: 9 Nisan 2020)
• ICOMOS, (1990). Arkeolojik Mirasın Korunması ve Yönetimi Tüzüğü, http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0574229001536913919.pdf (Erişim Tarihi: 11 Nisan 2020)
• ICOMOS, (2008). The Interpretation and Presentation of Cultural Heritage Sites, https://www.icomos.org/charters/interpretation_e.pdf (Erişim tarihi: 15 Aralık 2018)
• German, S. (2018), Conservation vs. restoration: the Palace at Knossos (Crete), https://smarthistory.org/conservation-knossos/ (Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021)
• Kaderli, L. (2014), Kültürel Miras Koruma Yaklaşımlarının Tarihsel Gelişimi, TÜBA-KED, (12), 29-41
• Kaymak Heinz, G. (2008), Arkeolojik Restorasyon Uygulamalarında Görülen Teori ve Pratik Çelişkileri, Fehiman Yurtdaş Eker (Yay. Haz.) 4. Ulusal Yapı Malzemesi Kongresi ve Sergisi içinde (ss. 461-472). İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi.
• Karul, N. (2017), Aktopraklık, Tasarlanmış Prehistorik Bir Köy, (1. Baskı), İstanbul: Ege Yayınları.
• Kırklareli Projesi, (2020) http://kirklareliprojesi.org/toplum/asagi-pinar-acik-hava-muze-projesi/ (Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020)
• Köksal, A. (2016), Karatepe Saçakları ve Müelliflik Sorunu, http://www.mimarizm.com/kose-yazilari/karatepe-sacaklari-ve-muelliflik-sorunu_126312 (Erişim tarihi: 2 Ağustos 2020)
• Leobw, (b.t.). Unteruhldingen Kazıklı Yapı Açık Hava Müzesi; Uhldingen-Mühlhofen - Detailseite - LEO-BW (leo-bw.de) (Erişim tarihi: 3 Mart 2021)
• Lyell, C. (1863). The Geological Evidence of The Antiquity of Man, The Geological Evidence of the Antiquity Of Man, by Charles Lyell (gutenberg.org) (Erişim tarihi: 2 Mart 2021)
• Madrid Konferansı Tavsiye Kararları: Altıncı Uluslararası Mimarlar Kongresi, (1904). https://docplayer.biz.tr/5773790-Madrid-konferansitavsiye-kararlari-altinci-uluslararasi-mimarlar-kongresi-riba-1904.html (Erişim tarihi: 14 Mayıs 2020)
• Opet Tevfikiye Arkeo-Köy Projesi, (2018), Arzu Kahramani Pekin (Yayına Hazırlayan), İstanbul: MAS Matbaacılık
• Opet, 2021, Troya Tevfikiye Arkeo-köy Projesi. https://www.opet.com.tr/Troya-tevfikiye-arkeo-koy-projesi (Erişim tarihi: 3 Mart 2021)
• Özbaşaran, M., Duru, G., Teksöz, D. ve Omacan, S. (2010), Yaşayan Geçmiş: Aşıklı Höyük, TÜBA-KED, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (8), 215-228
• Özdoğan, M. (2010), Çayönü. Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem’e Tarihlenen Bir Yerleşim Yerinde Koruma ve Alan Düzenleme Uygulaması, TÜBA-KED, (8), 2010, 141–154
• Özdoğan, M. (2013), Arkeolojik Kazı Alanlarının Korunarak Topluma Kazandırılması, Çözüm Arayışlarında İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Projelerinin Yeri. Oğuz Tekin, Mustafa H. Sayar ve Erkan Konyar (Ed.) Tarhan Armağanı, M. Taner Tarhan’a Sunulan Makaleler içinde (ss.257-266) İstanbul: Ege Yayınları.
• Papagiannakis, G., Schertenleib, S., O'Kennedy, B., Arevalo‐Poizat, M., Magnenat‐Thalmann, N., Stoddart, A. ve Thalmann, D., (2005), Mixing Virtual and Real scenes in the site of ancient Pompeii, Computer Animation and Virtual Worlds, (16), 11-24.
• Sagalassos Vakfı, 2020, www.sagalassosvakfi.org/ (Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020)
• Schmidt, H. (1997), Reconstruction of ancient buildings. M. Torre (Ed.) In The conservation of archaeological sites in the Mediterranean region, (page 41-50). Los Angeles, CA: Getty Conservation Institute
• UNESCO, 1956, Arkeolojik Kazılarda Uygulanabilir Uluslararası Prensipler Hakkında Tavsiye Kararı, http://www.kumid.net/euproject/dokuman.php?id=8&baslik=Arkeoloji. (Erişim tarihi: 29 Ekim 2015)
• Tay Project, 2013, http://www.tayproject.org/TAYmaster.fm$Retrieve?YerlesmeNo=407&html=photos_t.html&layout=photos (Erişim tarihi: 3 Ağustos 2020)
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (1983). Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, Ankara, https://mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2863.pdf (Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020)
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (1999), Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu, 658 no’lu İlke Kararı, Arkeolojik Sitler, Koruma ve Kullanma Koşulları, Ankara. https://teftis.ktb.gov.tr/TR-14329/658-nolu-ilke-karari-arkeolojik-sitler-koruma-ve-kullan-.html (Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020)
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2005a), Arkeolojik Kazılarda Ve Kazı Alanlarında Yapılacak Düzenleme, Restorasyon Ve Konservasyon Proje Ve Uygulamalarında Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönerge, Ankara, https://teftis.ktb.gov.tr/TR-14728/arkeolojik-kazilarda-ve-kazi-alanlarinda-yapilacak-duze-.html (Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020)
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2005b), Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu, 702 no’lu İlke Kararı, Kentsel Arkeolojik Sit Alanları Koruma ve Kullanma Koşulları, Ankara, https://teftis.ktb.gov.tr/TR-14344/702-nolu-ilke-karari-kentsel-arkeolojik-sit-alanlari-ko-.html (Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020)
• Archeoguide, (2001). http://www.archeoguide.it/old/ (Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021)
• Hitit Yolu, (2020). http://www.hitityolu.net (Erişim tarihi: 6 ağustos 2020)
• Likya Yolu Rehberi, (2020). https://www.likyayolurehberi.com/index.html (Erişim tarihi: 6 ağustos 2020)