An Evaluation on Alevism Practiced in the Cemevis in Sultanbeyli

Yıl 2023, , 356 - 399, 30.06.2023

Saliha Vidinlioğlu , Rukiye Ökdem

https://doi.org/10.18403/emakalat.1295406

Öz

As a religious and cultural structure that continues to exist today, Alevism lives in Istanbul, and Alevis are present in the Sultanbeyli district of Istanbul. There are four different cemevis in Sultanbeyli district and they continue their activities. In our study, we interviewed the dede, who is the religious leader of the cemevis in Sultanbeyli, and the zakir, who take part in the cems, and through these interviews, we drew attention to the main differences between today's Alevism and traditional Alevism. The interview focused on issues such as whether structures such as dedelik and musahiplik, which are important institutions in traditional Alevism, are still in place, the sources from which the dedes obtain their information, and the Alevi view of worship. The beliefs, worships and hearths of the Alevis living in Sultanbeyli, and the practices of the rituals in this context were also touched upon. Through the questions asked to the dede and zakir in the interview, it was tried to determine the Alevis' acceptance of the principles of faith, some beliefs, and their knowledge of worship life and etiquette. Again, based on the information provided by the dede and zakir, the different practices of the cemevis in Sultanbeyli were specified and the reasons for these different practices were analyzed. As a result of our interviews, it has been observed that Alevis living in Sultanbeyli have not completely broken away from traditional Alevism, that dede and zakir are knowledgeable about beliefs, worship and practices; however, they continue to maintain a cemevi-centered Alevism, as in Alevism shaped by modernity and urbanization. The fact that they do not apply the systems of musahiplik and düşkünlük, that they adopt personal salvation instead of defending Alevism as a fırka-i naciye, and that they emphasize the equality of men and women are some of the points that differentiate from traditional Alevism.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Alevism, Cemevis, Sultanbeyli, Traditional Alevism

Sultanbeyli’de Bulunan Cemevleri Arasında Yaşatılan Alevîlik Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Günümüzde varlığını sürdüren dinî ve kültürel bir yapı olarak Alevîlik İstanbul’da da yaşanmakta, İstanbul’un Sultanbeyli ilçesinde Alevîler varlıklarını göstermektedir. Sultanbeyli ilçesinde dört farklı cemevi bulunmakta ve faaliyetlerine devam etmektedir. Çalışmamızda Sultanbeyli’de cemevlerinin dinî liderliğini üstlenen dedelerle ve cemlerde görev alan zâkirlerle mülakat yapılmış ve yapılan bu mülakat üzerinden günümüzde yaşanan Alevîlik ile geleneksel Alevîlik arasındaki temel farklara dikkat çekilmiştir. Geleneksel Alevîlikte önemli kurumlar olan dedelik, musâhiplik gibi yapıların hâlâ devam edip etmediği, dedelerin bilgilerini hangi kaynaklardan edindiği ve Alevîlerin ibadetlere bakışı gibi konular üzerinde durulmuştur. Sultanbeyli’de yaşayan Alevîler’in inanç, ibadet ve ocaklarına ve bu bağlamda erkânların uygulanışına da değinilmiştir. Mülakatta dede ve zâkirlere yöneltilen sorular üzerinden Alevîler’in iman esaslarıyla ilgili kabulleri öncelikli olmak üzere bazı inanışlar ile ibadet hayatı ve âdâb-erkânlarına dair sahip oldukları bilgiler tespit edilmeye çalışılmıştır. Yine dede ve zâkirlerin verdikleri bilgilerden yola çıkılarak Sultanbeyli’de bulunan cemevlerinin birbirlerinden farklı uygulamaları belirtilmiş, bu farklı uygulamaların sebepleri incelenmiştir. Yaptığımız mülakatların sonucunda Sultanbeyli’de yaşayan Alevîlerin geleneksel Alevîlikten tamamen kopmadıkları, dede ve zâkirlerin inanç, ibadet ve uygulamalar hakkında bilgili oldukları; ancak modernite ve şehirleşmenin şekillendirdiği Alevîlikte olduğu gibi cemevi merkezli bir Alevîliği devam ettirdikleri görülmüştür. Musâhiplik ve düşkünlük sistemlerinin uygulanmaması, Alevîliğin fırka-i nâciye olduğunu savunmak yerine kişisel kurtuluşu benimsemeleri, kadın-erkek eşitliğinin vurgulanması geleneksel Alevîlikten farklılaşan noktalar olarak dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Mezhepleri Tarihi, Alevîlik, Cemevleri, Sultanbeyli, Geleneksel Alevîlik

Kaynakça

• Aksüt, Hamza. “Dede Ocaklarının İşlevi ve Kökeni, Bir Örnek Olarak Şeyh İbrahim Ocağı”. Isparta: Sdü İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2005.
• Bozkurt, Fuat (ed.). Buyruk İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı Yayınları, 4. Basım, 2009.
• Bozkurt, Fuat. Çağdaşlaşma Sürecinde Alevîlik. İstanbul: Doğan Kitapçılık, 2000.
• Çamuroğlu, Reha. Değişen Koşullarda Alevîlik. İstanbul: Kapı Yayınları, 5. Basım, 2008.
• Çelenk, Mehmet. 16. ve 17. yüzyıllarda Safevî Şiîliği. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, 2005.
• Çubukçu, İbrahim Agâh. “Yaşayan-Alevilik”. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi) 4 (1980), 67-78.
• Denizler, Ece. Göçün Mekansal Etkileri: Sultanbeyli Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Doğanay, Ahmet vd. Sosyal Bilimlerde Araştırma Araştırma Yöntemleri. ed. Ali Şimşek. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, 2018.
• Dressler, M. “Religio-Secular Metamorphoses: The Re-Making of Turkish Alevism”. Journal of the American Academy of Religion 76/2 (27 Mart 2008), 280-311. https://doi.org/10.1093/jaarel/lfn033
• Gölbaşı, Haydar. Alevi-Bektaşi Örgütlenmeleri. İstanbul: Alev Yayınları, 2007.
• Karolewski, Janina. “What Is Heterodox About Alevism? The Development of Anti-Alevi Discrimination and Resentment”. Die Welt Des Islams 48/3 (01 Ocak 2008), 434-456. https://doi.org/10.1163/157006008X364767
• Kartaloğlu, Habib. Safevîlerin İlk Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi. Ankara: Fecr Yayınevi, 2022.
• Kutlu, Sönmez. Alevîlik-Bektaşîlik Yazıları Alevîliğin Yazılı Kaynakları Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safî. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2022.
• Massicard, Elise. Alevism as a Productive Misunderstanding: The Hacibektaş Festival. Leiden: Brill, 2003. https://doi.org/10.1163/9789004492356_011
• Mélikoff, Irène. Uyur İdik Uyardılar / Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cem Yayınevi, 2. Basım, 1994.
• Mollica, Marcello. “The Twenty-Five Turkish Alawi From Tokat And The Creation of The Alawite BektasiI Italia in Lecco”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 96 (17 Aralık 2020), 145-162.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Alevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/368-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1989. Rençber, Fevzi. Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlikte Cem ve Cem Evleri. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Taşğın, Ahmet. “Göç ve Sonrası Kentlerde Alevîliğin Ortaya Çıkışı: İmkânlar ve Sorunlar”. Ankara: Cem Vakfı Ankara Şubesi Yayınları, 2010.
• Üçer, Cenksu. “Alevî Klasikleri Çalışmalarında Ocak Sisteminin Önemi Üzerine”. Uluslararası Alevî-Bektâşî Klasikleri Sempozyumu. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
• Üçer, Cenksu. “Alevî Nitelemeli Gelenek ya da Ocak ve Gruplar Hakkında Yapılacak Çalışmalarda Ocak Sisteminin Dikkate Alınmasının Önemi”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 12/2 (31 Aralık 2019), 353-402. https://doi.org/10.18403/emakalat.659981
• Üçer, Cenksu. “Anadolu’da Alevî Gelenek”. İslâm Mezhepleri Tarihi. ed. Mehmet Saffet Sarıkaya - Mehmet Ümit. Ankara: Nobel Yayınları, 2021.
• Üçer, Cenksu. “Cemevlerine Yasal Statü Verilmesi ve Bu Kapsamda Yürütülen Bazı Tartışmalara Dair”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 15/2 (31 Aralık 2022), 377-438. https://doi.org/10.18403/emakalat.1223720
• Üzüm, İlyas. Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilik. İstanbul: İSAM Yayınları, 7. Basım, 2017. Yaman, Ali. Kızılbaş Alevi Ocakları. Ankara: Elips Kitap, 2006.
• Yıldırım, Rıza. Geleneksel Alevilik İnanç, İbadet, Kurumlar, Toplumsal Yapı, Kolektif Bellek. İstanbul: İletişim Yayınları, 4. Basım, 2021.
• Yıldız, Harun. “Anadolu Alevî-Bektaşî İnanç Dünyasında Kurban Anlayışı ve Kurbanla İlgili Ritüeller”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 20 (2019), 135-151.
• Yıldız, Harun. “Anadolu Alevîliğinin Yazılı Kaynaklarına Bir Bakış”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 9/30 (2004), 323-359.
• Yıldız, Harun - Bulut, Halil İbrahim. Alevîlik Bektaşîlik. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2021.