Arnavutluk’taki Bir Yazmaya Göre Bektaşilikte Edep Anlayışı

Yıl 2024, , 90 - 123, 30.06.2024

Özlem Özdemir

https://doi.org/10.18403/emakalat.1416578

Öz

Terbiye, güzel ahlâk gibi anlamlara gelen edep kavramı, sosyal yaşamda bireyin toplumsal kurallara ve ahlakî ölçütlere uygun olarak davranmasını, davranışlarında bir ölçü gözetmesini ifade eder. Edep, toplumsal yapının farklı birimlerinde olduğu gibi tarikatlarda da bireyin uyması beklenen bir davranış kalıbı olarak kabul görür. Türklerin manevî yaşantısında kuvvetli şekilde varlık gösteren Bektaşî tarikatında da tarikat mensuplarının belirli edep ölçütlerine uygun şekilde davranması beklenmiştir. Bu beklenti yalnızca sözlü olarak dillendirilmemiş, tarikatla ilgili çeşitli bilgi ve içeriklerin yer aldığı yazma eserlere de konu olmuştur.
Bu çalışmada Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi kütüphanesinde B-279-112 arşiv numarasıyla kayıtlı olan yazma eser içindeki 2184-2187 poz numaraları arasındaki “Fütüvetnâme-i Şah-ı Merdân’dan çıkarılmıştır” başlığı ile başlayan bölüm incelenmiştir. Buna göre ilk olarak bu yazmanın tanıtımı yapılmış, erkânnameler hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Edep kavramının çerçevesi çizilmiş, söz konusu bölüm esas alınarak edepler sıralanmıştır. Ardından bu edeplerin Türk kültüründeki ve Bektaşilikteki yeri değerlendirilmiştir. Yazma eser hakkında daha önce yapılan çalışmalarla tarafımızdan hazırlanan çalışma karşılaştırılarak farklılıklar ortaya konulmuştur. Makalenin sonunda eserdeki bölümün orijinal metni ve bu metnin çeviri yazısı da yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Bektaşilik, Edep, Arnavutluk, Fütüvvetnâme

Conception of Decency (Edep) in Bektashism According to a Manuscript in Albania

Öz

The idea of decency (edep), which denotes discipline and excellent morals, implies that a person conducts in a way that is consistent with social norms and moral standards and keeps a record of his actions. In tariqahs as well as in various units of the social structure, decency is acknowledged as a behavioural pattern that the individual is supposed to adhere to. Members of the Bektashi order, which has a significant influence on Turkish spirituality, were supposed to act in a manner that met specific standards of decency. This expectation has been expressed verbally as well as in manuscripts that offer a variety of details and substance concerning the group.
In this study, the part between posture numbers from 2184 to 2187 in the manuscript registered with the archive number B-279-112 in the library of Hac Bektaş - Veli Research and Application Center has been looked at. The section begins with the title “Fütüvetnâme-i Şah-ı Merdân’dan çıkarılmıştır”. As a result, this manuscript was initially introduced and a summary of the erkânnames was provided. On the basis of the aforementioned section, the framework for the notion of manners has been established, and the manners have been listed. The significance of these styles within Bektashism and Turkish culture was then assessed. Comparing previous research on the manuscript with the study we conducted helped to identify the differences. At the end of the article, the original text of the part from the work, and the translation of this material are given.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Bektashism, Decency, Albania, Futuwwatname

Kaynakça

• Altı, Aziz. “Balkanlarda Bektaşilik”. Uluslararası Hacı Bektaş Veli ve Birlikte Yaşama Kültürü Bilgi Şöleni Bildiriler Kitabı, (ed. Öz-lem Özdemir), Eskişehir: Türk Ocakları Eskişehir Şubesi Yayı-nı, 2022, s. 261-287.
• Arat, Reşit Rahmeti. Kutadgu Bilig. hz. Çetin Şan ve Serap Tuba Yurteser, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.
• Arsal, Orhan. Kitâb-ı Fütüvvet (Radavi ? Transkripsiyon-İnceleme-İndeks). Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
• Belge-1: B-279-112 Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Kütüphanesi.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İs-tanbul: Anka Yayınları, 2005.
• Çağrıcı, Mustafa. “Edeb”, TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 10, İstan-bul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 1996.
• Çeçen, Halil. “Tariku’l-Edeb’de Değerler Eğitimi”. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi 6/11 (2017): 22-33.
• Dursun, Aysun. Türk Halk Hukuku. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2016.
• Gökçe, İsmail. Yahya B. Halil Çoban Birgivî Fütüvvetnâme (İncele-me-Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, 2019.
• Gökkaplan, Yusuf. Karamanlıca Güzel Ahlak ve Görgü Kuralları Kitabı Hüsn-i Ahlak ve Merasim-i Teşrifat. İstanbul: Kesit Yayın-ları, 2023.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 11/1-4 (1950): 6-354.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. “Burgâzî ve Fütüvvet-Nâme’si”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 15/1-4 (1953): 75-153.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. “Fütüvet-Nâme-i Şeyh Seyyid Huseyn ibni Gaybî”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 17/1-4 (1955): 73-126.
• Gümüşoğlu, Dursun. “Bektaşiler Açısından Bektaşilik Nedir?”. Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu Bildi-rileri, Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2014, s. 28-33.
• Hasmuça, Fredinant. “Arnavutluk Bektaşiliği”. Türkiye Diyanet Vakfı IV. Uluslararası Öğrenci Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Y.y., 2018, 33-76.
• Hatipler Çibik, Tuba ve Umaroğulları, Filiz. “Balkanlarda Bektaşi-lik ve Bektaşi Tekkeleri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi 6/1 (2017): 458-481.
• Kaya, Doğan. Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kav-ramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2014.
• Noyan, Bedri. Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, Cilt 8, Anka-ra: Ardıç Yayınları, 2010.
• Özdemir, Ali Rıza. “Alevi-Bektaşi Yolunda Anlam ve Özellikleriyle “Erkân” Kavramı”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (SBArD) XIX/37 (2021): 111-130.
• Özdemir, Özlem. “Kazak Türklerinin Destanlarında Geçiş Dönem-lerine Bağlı İnanış ve Uygulamalar”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24/45 (2021): 23-47.
• Özdemir, Özlem ve Özdemir, Ali Rıza. Babagân Bektaşiliğinin Ko-lektif Belleği: Erkânnameler ve Türkiye’deki Neşri. Motif Akade-mi Halkbilimi Dergisi 15/37 (2022): 72-90.
• Pala, Ayhan. Burgazî Fütüvvetnâmesi Transkripsiyon ve Değerlen-dirme. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 1983.
• Pala, Ayhan. “Türk kültür tarihinin bir kaynağı olarak Burgazi Fütüvvetnamesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 44 (2007): 183-237.
• Şemseddin Sami. Kamus-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. XIII-XVI Asırlardaki Anadolu’da Füttüv-vetnâmelere Göre Dinî İnanç Motifleri, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1993.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. Seyyid Hüseyin İbn Seyyid Gaybi Şerhu Hutbeti'l Beyan. Fakülte Isparta: Kitabevi, 2004.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. Anadolu Alevîliğinin Tarihî Arka Planı. İstanbul: Frida Yayınları, 2012.
• Saygı, Hakkı. Türklerin Balkanlara Geçişi ve Alevi-Bektaşi Zümreler. İstanbul: Cem Vakfı Yayınları, 2013.
• Soyyer, Ahmet Yılmaz. Hünkâr: Ansiklopedik Bektaşilik Sözlüğü. İstanbul: Post Yayınları, 2019.
• Şeker, Mehmet. Türk-İslam Medeniyetinde Ahilik ve Fütüvvetna-melerin Yeri, Seyyid Hüseyin el-Gaybî’nin “Muhatasar Fü-tüvvvet-nâme”si, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2011.
• Teber, Ömer Faruk. Bektaşi Erkânnamelerinde Mezhebi Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınevi, 2008.
• Teber, Ömer Faruk. “Balkanlarda Babagân Bektaşiliği ve Bektaşi Erenleri”. Balkanlar ve İslam-Balkanlarda İslâm Dini ve Kültürel Hayat. Ensar Neşriyat, İstanbul 2020.
• Torun, Ali. Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvetnameler Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Tunç Yaşar, Fatma. “Adâb-ı Mu'âşeret”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. Ek 1, 34-36, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Turan, Fatma Ahsen. “Arnavutluk’taki Bektaşi Tekkeleri”. IV. Ulus-lararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Orhan Kurtoğlu ve Ayşe Çamkara Erginer. yy, Ankara 2018.
• Uludağ, Süleyman. “Tasavvuf”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10: 414-415. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Yeğin, Abdullah. Osmanlıca-Türkçe Lügât. İstanbul: Hizmet Vakfı Yayınları, 1978.
• Yıldırım, Rıza. Menâkıb-ı Evliya (Buyruk): Tarihsel Arka Plan, Metin Analizi, Edisyon-Kritik Metin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• Yılmaz, Kaan. Burġázì Fütüvvetnáme Dil İncelemesi-Metin-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2006.
• Yılmaz, Kaan. “Burgazi Fütüvvetnâmesi’nin Travnik Nüshası Üze-rine Notlar”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi VIII/3 (2019): 1313-1336.