Erzurum’da Yaşayan Alevîlerin İman Esasları ile İlgili Kabulleri

Yıl 2024, , 201 - 233, 30.06.2024

Lokman Kılavuz , Hanifi Şahin

https://doi.org/10.18403/emakalat.1459416

Öz

Bu araştırma Erzurum yöresinde yaşayan ve Alevî geleneğine mensup bireylerin iman esasları ile ilgili kabullerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda nihai hedefe ulaşmak için çalışmamız nitel araştırma desenlerinden etnografi yöntemine göre tasarlanmıştır. Yöre Alevîleri arasında İslam dininin temel inançları konusunda literatürdeki klasik tasniften farklı olarak tevhid kavramı, Hak-Muhammed-Ali kavramı içerisindeki Hak ile, nübüvvet anlayışı Hz. Muhammed ile izah edilmiştir. Meleklere, kitaplara, ahirete ve kadere iman konusundaki yaklaşım genel anlayışla paralellik gösterse de Kur’an’ın otantikliği ve kaderin alın yazısı olarak yorumlanması gibi hususlardaki yaklaşımları yöre Alevîlerine özgüdür. Hak-Muhammed-Ali kavramındaki Ali’nin Hz. Muhammed’in damadı, velâyetin sahibi ve on iki imamın ilki olarak genel kabul görmesine rağmen Ali hakkında bazen aşırı düşüncelerin olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepler Tarihi, Alevîlik, Erzurum, İnanç Esasları, Halk İnanışı

The Acceptance of the Alevis Living in Erzurum About the Principles of Faith

Öz

This research aims to reveal the acceptances related to the principles of faith of individuals living in Erzurum region and belonging to Alevi tradition. In accordance with this purpose, this study was designed according to the ethnography method within qualitative research designs in order to achieve final goal. As being different from the classical classification on the basic beliefs of Islamic religion in the literature, the concept of Tewhid was explained with Hak within the concept of Hak-Muhammed-Ali and the understanding of prophethood was explained with Hz. Muhammed among local Alevis. Although the approach related to belief in angels, books, afterlife and destiny is parallel to the general understanding, their attitudes about the authenticity of the Qur’an and interpretation of destiny as predestination (alın yazısı) are intrinsic to local Alevis. Although Ali is generally accepted within the concept of Hak-Muhammed-Ali as the son-in-law of Hz. Muhammed, the custodian and the first of twelve imams, it has been observed that there are sometimes extreme thoughts about Ali.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Alevism, Erzurum, Principles of Faith, Folk Beliefs

Kaynakça

• Altıntaş, Ramazan. “Alevî-Bektaşi Geleneğinde Allah Tasavvuru”. Türk Kültürü ve Hacc Bektaş Veli̇ Araştırma Dergi̇si̇ I/5 (2007), 737-748.
• Arslanoğlu, İbrahim. “Alevilikte temel inanç unsurları ve pratikler”. Türk Kültürü Ve Haci Bektaş Veli̇ Araştirma Dergi̇si̇ 7/20 (2013), 33-134.
• Birdoğan, Nejat. Alevilik Anadolu’nun Gizli Kültürü. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2019.
• Birdoğan, Nejat. Anadolu Aleviliği’nde Yol Ayrımı. İstanbul: Mozaik Yayınları, 1995.
• Bozkurt, Fuat (ed.). İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• Bozkuş, Metin. Sivas Aleviliği. Sivas: Fakülte Kitabevi, 2006.
• Çelik, Hasan. “Halil Öztoprak (2012). Kur’an’da Hikmet Tarihte Hakikat ve Kur’an’da Hikmet İncil’de Hakikat”. Journal of Alevism-Bektashism Studies 26 (2022), 287-294.
• Çınar, Erdoğan. Aleviliğin Gizli Tarihi Demirin Üstünde Karınca İzi. İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2011.
• Dedebaba, Bedri Noyan. Demir Baba Vilayetnamesi. İstanbul: Can (adil Ali Atalay) Yayınları, 1976.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. “Alevilikte Tevellâ ve Teberrâ Kavramları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 93 (2020), 163-192.
• Dierl, Anton Jozef. Anadolu Aleviliği. çev. Fahrettin Yiğit. İstanbul: Ant Yayınları, 1991.
• Duran, Hamiye (ed.). Velayetname Alevi Bektaşi Klasikler-4. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Er, Piri. Direnen Kültür / Anadolu Aleviliği. İstanbul: Detay Yayınları, 2006.
• Eröz, Mehmet. Türkiye’de Alevilik Bektaşilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İmamiyye Şiası. Ankara: Selçuk Yayınları, 1984.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Türkiye’de Alevilik Bektaşilik. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2006.
• Güngör, Özcan. “Alevi-Bektaşilikte Tanrı Algısının Sosyolojik Boyutları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli̇ Araştırma Dergi̇si̇, 271-296.
• Kaleli, Lütfi. Binbir Çiçek Mozaiği Alevilik. İstanbul: Can Yayınları, 2003.
• Kaluç, Şenol. Alevilik İnanç - Edep - Erkan. Ankara: Elips Kitap, 2023.
• Kaplan, Doğan. Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Kaya, Ali. Alevilik ve Dersim Üzerine Seçme Yazılar. İstanbul: Yaz Yayınları, 2012.
• Kaya, Haydar. Alevi-Bektaşi Erkânı, Evrâdı ve Edebiyatı. İstanbul: Engin Yayıncılık, 1993.
• Kutlu, Sönmez. Alevilik - Bektaşilik Yazıları Aleviliğin Yazılı Kaynakları Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Melikoff, Irene. Uyur İdik Uyardılar / Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. çev. Turan Alptekin. İstanbul: Demos Yayınları, 2019.
• Müslüm, Seyyid Alizade Hasan b. Hızırname / Alevi Bektaşi Klasikleri -8. ed. Baki Yaşa Altınok. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Nesîmî, Seyyid. Seyyid Nesimi Divanı’ndan Seçmeler. ed. Kemâl Edip Kürkçüoğlu. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Aleviliğin Tarihsel, Sosyal Tabanı Ile Teolojisi Arasındaki Problemine Dair”. Tari̇hî Ve Kültürel Boyutlarıyla Türki̇ye’de Alevîler Bektaşîler Nusayrîler. 385-398. Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 28. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1999.
• Özdemir, Ali Rıza. A Dan Z Ye Alevilik. Ankara: Kripto Yayınları, 2020.
• Özdemir, Ali Rıza. Aleviliğin Yazılmayan Tarihi. Ankara: Kripto Basın Yayın, 2020.
• Öztürk, Mustafa. “Alevilerin Kur’an tasavvuru üzerine”. İslamiyat VI 3 (2003), 55-70.
• Rençber, Fevzi. “40 Soruda Adıyaman’da Geleneksel Alevilik”. ürk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 56 (2010), 395-405.
• Rençber, Fevzi. “Alevî Ocakzâdelerin Problemleri ve Çözüm Önerileri”. The Journal of Academic Social Science Studies VI/4 (2013), 681-692.
• Rençber, Fevzi. Hak Muhammed Ali Aşkı-Adıyaman Alevileri. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 2016.
• Rençber, Fevzi. “Niyazi Arslan Dede ile Adıyaman’da Alevilik Üzerine”. The Journal of Academic Social Science Studies VI/3 (2013), 547-569.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. “Alevi İnançlarında Hz. Muhammed”. Geçmişten Günümüze Alevi-Bektaşi Kültürü. ed. Ahmet Yaşar Ocak. 228-240. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. Anadolu Aleviliğinin Tarihi Arka Planı. İstanbul: Post Yayınevi, 2016.
• Şahin, Hüseyin. Virani Divanı. İstanbul: Hünkar Basım Yayıncılık, 2012.
• Teber, Ömer Faruk. Bektaşi Erkannamelerinde Mezhebi Unsurlar. İstanbul: Aktif Yayınevi, 2008.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemi. el-Câmiü’l-Kebir: Câmîü’s-Sahih: Sünenü’t-Tirmizî. ed. Beşşâr Avvâd. IV Cilt. Beyrut, Beyrut, Darü-r Risaletü'l-Alemiyye, 2010.
• Turan, Ahmet - Bozkuş, Metin. “Günümüzde Sivas ve Çevresinde Yaşayan Alevîlerde İnanç Esasları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/24-25 (2007), 15-35.
• Üçer, Cenksu. “Alevî Telakkîde Hz. Muhammed”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (2010), 321-343.
• Üçer, Cenksu. Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
• Üzüm, İlyas. Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilik. İstanbul: İSAM Yayınları, 2007.
• Yeşilyurt, Temel. “Alevi-Bektaşiliğin İnanç Boyutu”. İslâmiyât VI/3 (2003), 13-30.
• Yıldırım, Rıza. Geleneksel Alevilik. İstanbul: İletişim Yayınları, 2020.
• Yıldız, Harun. Anadolu Aleviliği Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2021.
• Yörükan, Yusuf Ziya. Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2006.
• Zelyut, Rıza. Öz Kaynaklarına Göre Alevilik. İstanbul: Yön Yayıncılık, 1992.