Yezîdilerde Sünnet Merasimi ve Kirveliğin Birlikte Yaşama Kültüründeki Yeri: Midyat Örneği

Yıl 2024, , 295 - 318, 30.06.2024

Yunus İbrahimoğlu

https://doi.org/10.18403/emakalat.1465238

Öz

Farklı din ile kültürlerin etkisine açık olan ve daha çok şifahî bilginin hâkim olduğu Midyat Yezîdilerinin, bölgedeki diğer din ve inanca sahip topluluklarla iletişim ve etkileşimleri, aydınlatılmaya muhtaç konulardandır. Bu bağlamda Mardin coğrafyasının dinî mozaiklerinden ve Midyat ilçesiyle köylerinde yaşayan Yezîdilerin, diğer Müslüman gruplarla geliştirdikleri “Sünnet Merasimi ve Kirvelik” uygulamaları, gözlem ve mülakat tekniğine başvurularak incelenmiştir. Görüşmeler, bir dönem Avrupa ülkelerinde yaşayıp geri dönen ve artık inşa ettikleri köylerinde ikamet eden Yezîdilerle yapılmıştır. Bunlar, yerleşim yerlerine kalıcı olarak yerleşip belli bir yaşın üzerinde olan ve Yezîdi inancında herhangi bir değişimin olmadığı üyelerdir. Yezîdi toplumunda önemli dinî uygulamalardan sayılan sünnet, öteki gruplarla olan birlikteliklerinde mühim bir işleve sahip bir tür etkileşim aracına dönüştürülmüştür. Öyle ki Midyat bölgesinde yaşayan Yezîdiler arasında kutsal olduğuna inanılan sünnet ve beraberinde getirmiş olduğu kirvelik müessesesinin zamanla aileler arasında dostane ilişkilerin kurulmasının yanı sıra iki önemli işlevinin daha olduğu sonucuna varılmıştır. Burada etkili olan faktörler ise bir Yezîdinin ancak bir Yezîdi ile evlenebilmesi kaidesinden hareketle Yezîdilerin diğer gruplarla olabilecek evliliğini engelleme çabası ve ölümün dinle kurulan bağlantısı olmuştur. Böylece kirvelik bir yandan stratejik ittifaklar kalkanı olarak kullanılmış diğer yandan da dinî ritüel sayılan ölünün doğduğu topraklarda defnedilmesi sorumluluğunun yerine getirebilmesi için tercih edilen alternatif yol olarak işletilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Yezîdi, Birlikte Yaşama Kültürü, Sünnet Merasimi, Kirvelik

Etik Beyan

Etik Kurul onayı alınmıştır. Onay belgesi süreç evrakları içerinde bulunmaktadır.

The Place of Circumcision Ceremony and Spiritual Brotherhood in the Culture of Coexistence among the Yazidis: The Case of Midyat

Öz

The communication and interactions of the Midyat Yazidis, who are open to the influence of different religions and cultures and are predominantly guided by oral tradition, with other communities in the region with different religions and beliefs, are subjects in need of elucidation. In this context, the “Circumcision Ceremony and Spiritual Brotherhood” practices developed by the Yazidis living in Midyat district and villages, with other Muslim groups, have been examined using observation and interview techniques. The interviews were conducted with Yazidis who had lived in European countries for a period and returned, now residing in the villages they had built. These individuals are permanent residents in their settlements, over a certain age, and members who have not change Yazidi belief. The circumcision considered an important religious practice in Yazidi society, has been transformed into a significant tool for interaction with other groups. So much so that among the Yazidis living in the Midyat region, it has been concluded that circumcision, considered sacred, and the institution of spiritual brotherhood it brings with it, serve not only to establish friendly relations between families but also have two other important functions. The effective factors here have been the effort of Yazidis to prevent marriages with other groups based on the principle that a Yazidi can only marry another Yazidi and the connection of death with religion. Thus, spiritual brotherhood has been used both as a shield for strategic alliances and as an alternative way to fulfill the responsibility of burying the deceased in the land where they were born, which is a religious ritual.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Yazidi, Culture of Coexistence, Circumcision Ceremony, Spiritual Brotherhood

Kaynakça

• Aslan, Mehmet Ali. Tarihten Günümüze Yezidilik/Êzîdîlik ve Viranşehir Yezidiliği/Êzîdîliği. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2019.
• Aydemir, Vehbi. Çok Kültürlü Kent Örneğinde Mardin: Sosyolojik Bir Değerlendirme. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2021.
• Bozan, Metin. ŞEYH ’ADİ BİN MÜSÂFİR -Hayatı, Menkıbevi Kişiliği ve Yezidi İnancındaki Yeri-. İstanbul: Nûbihar, 2012.
• Bozan, Metin. “Şeyh ‘Adî’siz Yezidîlik: Yezidîlerin ‘Adî b. Musâfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53/2 (2012), 23-41.
• Bozan, Metin. “Yezidiler’de Şeyh Adi b. Müsafir Algısı”. Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu (14-16 Mayıs 2010). 877-888. Ankara: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Bozkurt, Nebi. İslamda İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. ed. İbrahim Kafi Dönmez. 4 Cilt. İstanbul : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 2006.
• Cevheri, Ebû Nasr İsmail b Hammad. es-Sıhah tacü’l-luga ve sıhahi’l-Arabiyye. 6 Cilt. Beyrut : Dârü’l-İlmu’l- Melâyin, 1990.
• Deniz, Şeyma. Sosyokültürel ve Dinî Boyutlarıyla Midyat Yezidileri. Şırnak: Şırnak Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2023.
• Eryiğit Bader, Aynur. “Sünnet Olma ve Kadın Sünneti”. Eskiyeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 37 (2018), 81-107.
• Fârâbî, Ebu Nasr Muallim-i Sani Muhammed b. Muhammed b. Tarhan Fârâbî. el-Medinetü’l-fazıla. çev. Nafiz Danışman. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Gündüz, Elif. Tarihi Kentin Çevresel Kapasite Yöntemi İle Korunması Mardin Örneği. Konya: Selçuk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2011.
• Hasan İsmâîl, Abdulkâdir Osmân. el-Muhallemiyye. Beyrut, 2004.
• Işık, Zehra. Yezidilik Teolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2008.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed İbn Haldûn. Mukaddime,. çev. Halil Kendir. İstanbul: Yeni Şafak Yayınları, 2004.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisanü’l-Arab. 15 Cilt. Kum: Edebi’l-Havza, 1405.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisanü’l-Arab. 15 Cilt. Kum: Edebi’l-Havza, 1405.
• İbrahimoğlu, Yunus. Midyat-İdil Yezidiliği -Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla-. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2023.
• Kadıoğlu, Hakan Hadi vd. “Dinî ve Tıbbî Açıdan Sünnet”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (2006), 1-16.
• Lescot, Roger. Yezidiler : Din Tarih ve Toplumsal Hayat Cebel Sincar ve Suriye Yezidileri. çev. Ayşe Meral. İstanbul : Avesta, 2014.
• Murtaza, Bedir. “Sünnet, Fıtrat ve Temizlik: İslam’da Sünnet Olmanın Hükmüne İlişkin Bir Değerlendirme”. Tıbbi, Dini, Hukuki ve Etik Açıdan Bedene Yapılan Müdahaleler. ed. Hakan Ertin. 248-260. İstanbul: İsar Yayınları, 2020.
• Nas, Fethi. Türkiye’de Topluluklar Sosyolojisi: Midyat Örneği (Süryaniler, Yezidiler, Araplar ve Kürtler). Muğla: Muğla Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2003.
• Okçu, Davut. Yezîdilik ve Yezîdiler. Konya: Tablet Kitabevi, 2007.
• Öz, Yusuf. Mardin Yezidileri, İnanç, Sosyal Hayat ve Coğrafi Dağılım. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2007.
• Rençber, Fevzi. Hakk Muhammed Ali Aşkı -Adıyaman Alevîleri-. Ankara: Gece Kitaplığı, 2014.
• Rençber, Fevzi. “Silopi’deki Medrese Âlimlerinin Bölgedeki Gayrimüslimlerle Münasebetleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Üç Ülkenin Kavşağında: Uluslararası Silopi Sempozyumu, 26-28 Ekim 2018. 503-517, 2018.
• Reşow, Xelil Cindi - Kreyenbreok, Philip G. Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur -Yezidi Tarihinden Kutsal Şiirler ve Dinsel Anlatılar. çev. İbrahim Bingöl. İstanbul: Avesta Yayınları, 2011.
• Sarıtoy, Süleyman. Yezidilerde Dini İnanç, İbadet ve Sosyo-Kültürel Hayat. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2014.
• Sever, Erol. Yezidilik ve Yezidilerin Kökeni. İstanbul : Berfin Yayınları, 1993.
• Şimeysani, Hasan. Medînetu Mardin mine’l-fethi’l-Arabi ila sene 1515/921h.. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1987.
• Taşğın, Ahmet. “Geri Dönüş: Yezidilerde Ölüm”. Türk Dünyası Araştırmaları 154 (2005), 195-204.
• Taşğın, Ahmet. Yezidiler. Ankara: Aziz Andaç Yayınları, 2005.
• Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b Abdülhalim İbn. Mecmuu fetava : Kitâbü’l-fıkh. 35 Cilt. Riyad: Matabiü’r-Riyad, 1383.
• Tunç, Emrah. Sivas’ta Sünnet Merasimleri ve Kirvelik Kurumu. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2012.
• Turan, Ahmet. “Yezîdîlerin Toplumsal Yaşayışları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1991), 67-89.
• Turan, Ahmet. “Yezidiliğin Aslı, Kurucusu ve Tarihçesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1989), 42-82.
• Türkdoğan, Orhan. “Türklerde Kirvelik ve Sünnet Geleneği”. Türk Kültür Araştırmaları Yıllığı III-VI (1969 1966), 197-213.
• Yalman, Seda. “Mardin / Midyat Bölgesindeki Ezidilerde İbadet ve Müzik (Sema Müziği Örneklerinin Analizi)”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20/1 (2023), 277-288.
• Yıldırım, Erdal. “Tunceli Alevilerinde Sünnet ve Kirvelik Geleneği Uygulamaları”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2011), 83-99.
• Yılmaz, İbrahim. “Kültürel Zenginlik Bakımından Mardin”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/1 (2009), 51-70.
• “Sünnet”. AnaBritannica: Genel Kültür Ansiklopedisi. C. 29. İstanbul: Ana Yayıncılık, 1994.